Een real-time kaart die de energietransitie meet

De European Energy Index (EEI) is een van de vele verhalen, ideeën en nieuwe projecten waar we dit jaar aan hebben gewerkt op de redactie. Het idee kwam van onze voormalig hoofdredacteur Arjan Paans. Tijdens een van de laatste redactievergaderingen die hij kon bijwonen, pitchte Arjan het idee: een real-time tool om te controleren hoe Europese landen hun energie produceren. In tijden van energiecrises en -afhankelijkheid, die samengaan met de uitdagingen van klimaatverandering moest het EEI een houvast worden. Het doel was tweeledig: onze lezers informeren en hun bewustzijn vergroten.

Na het overlijden van Arjan besloten we dit idee in de praktijk te brengen. Jeroen de Nieuwenhof ontwierp de kaart, en collega Frans van Beveren bracht het ontwerp in de praktijk.

Sinds eind maart prijkt er een kaart van Europa met realtime gegevens van de European Association for the Cooperation of Transmission System Operators (ENTSO-E) op onze homepage. De kaart laat zien hoeveel groene en niet-groene energie de Europese lidstaten produceren.

Problemen en kansen

Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne heroverwogen de Europese landen versneld hun energiestrategieën. Allemaal ondervonden we de stijging van de energiekosten na het uitbreken van de oorlog, wat resulteerde in een wens om onafhankelijk te worden van Russisch gas. Landen als Italië en Litouwen wendden zich tot Noord-Amerika, Afrika of Azië om in hun behoeften te voorzien. Duitsland zat midden in een uitfasering van kernenergie en moest de bedrijfstijd van sommige kolencentrales verlengen.

Het conflict gaf een nieuwe impuls aan de hernieuwbare energiesector. Volgens denktank Ember was wind- en zonne-energie in 2022 goed voor 22 procent van de totale elektriciteit in Europa. Daarmee haalden deze duurzame energiebronnen vorig jaar voor het eerst gas in.

Negen landen de helft van hun elektriciteit uit hernieuwbare bronnen. Het is de moeite waard om hier te vermelden dat Scandinavische landen over overvloedige waterbekkens beschikken om schone stroom mee te produceren, iets waar landen als België of Nederland niet op kunnen terugvallen.

De terugkerende droogteperiodes die de productie van waterkracht verminderen, zijn een signaal dat de klimaatverandering op onze deur klopt. In 2022 was de Europese waterkrachtproductie de laagste in twee decennia. Wetenschappers verklaarden 2023 als “het warmste jaar ooit“.

Wind waait met verschillende snelheden

Europa installeerde zonnepanelen en bouwde windparken – al deden lidstaten dat met uiteenlopende snelheid. Windenergie werd de belangrijkste bron van elektriciteit in Duitsland en levert een kwart van de energie. In Denemarken is eolische energie goed voor de helft van de energieopwekking; in Spanje overtrof het nucleaire energieopwekking met meer dan een vijfde van de energieproductie. In Portugal waren windturbines verantwoordelijk voor ongeveer dertig procent van de energieopwekking in 2022.

In Frankrijk is het aandeel windenergie minimaal, daar is kernenergie energiehofleverancier. In de tweepijlerstrategie voor energie van Macron zijn kernenergie en windenergie de twee bronnen die Frankrijk de komende decennia van energie zullen voorzien, met als doel veertig GW aan offshore turbines in 2050. Italië loopt ook achter door trage vergunningsprocessen en een mediterrane kust die minder winderig is dan de oceaankust.

Zonne-energie

Hoewel 2023 het annus horribilis was voor auto’s op zonne-energie – met het faillissement van Lightyear en de overstap van Sono Motors naar de productie van zonnepanelen – zat de productie van zonne-energie in de lift, net als de installaties van zonnepanelen. In de cijfers voor 2022 voerden Duitsland, Spanje en Polen de lijst van nieuw geïnstalleerde capaciteit aan. Nederland staat op de vierde plaats met vier GW aan geïnstalleerde capaciteit voor zonnepanelen. Dankzij deze nieuwe installaties stond ons land op de eerste plaats wat betreft zonnecapaciteit per hoofd van de bevolking, met meer dan duizend watt per hoofd van de bevolking. Een tussentijds rapport van Ember onderstreepte hoe zonne-installaties het tempo hoog hielden in de eerste zes maanden van 2023. Duitsland voegde 6,5 GW aan nieuwe capaciteit toe, Polen meer dan 2 GW en Italië 2,5 GW – vergeleken met een totaal van 3 GW voor 2022. De verwachtingen zijn dat Spanje de uitrol van zonne-installaties zou versnellen, en jaarlijks 7 GW aan zonne-energie moet kunnen opwekken.

Bemoedigende cijfers

Met de uitbreiding van zonne-energie neemt de productie van schone energie in heel Europa toe. In mei en juli was hernieuwbare energie voor het eerst goed voor meer dan dertig procent van de elektriciteitsproductie. Een bredere inzet van hernieuwbare energie – en de match tussen meer van deze energiebronnen – heeft het ook mogelijk gemaakt om hele landen urenlang van schone stroom te voorzien.

Hoewel dit normaal is in IJsland – dat al zijn energie uit waterkracht en geothermische energie haalt – is het dat in de rest van Europa niet. Op 23 mei dekten zon-, wind- en waterenergie de volledige elektriciteitsbehoefte van het Spaanse vasteland. Tussen 31 oktober en 6 november draaide Portugal alleen op hernieuwbare energie, geleverd door wind en waterkracht. In 2022 slaagde Griekenland erin om vijf uur achter elkaar op groene energie te draaien.

Voor een ingewikkelde zaak als de energietransitie zijn tijd en doortastende keuzes nodig. De overgang naar schone energie verloopt nu al in verschillende snelheden tussen de verschillende landen en met verschillende strategieën. En dat zal zo blijven, omdat het gebruik van fossiele brandstoffen naar verwachting in 2025 zijn piek zal bereiken en daarna zal dalen. Naarmate de prijzen van zonnecellen blijven dalen, zal zonne-energie waarschijnlijk Europa’s belangrijkste hernieuwbare energiebron worden, en meer ontwikkelingen in de windsector zullen volgen. Je kunt deze ontwikkelingen blijven volgen via de European Energy Index.