De hoog ontwikkelde intelligentie van de mens valt niet los te zien van taal. Dat communicatiemiddel nabootsen speelt een belangrijke rol in het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie. Expert Tessa Verhoef is geboeid door taal als sleutel voor kunstmatige intelligentie. Als assistent-hoogleraar aan de Leidse universiteit (Creative Intelligence Lab, Leiden Institute of Advanced Computer Science) is ze er veel mee bezig.
„De rol van taal in de mens-machine interactie fascineert me. Dat is het hoofddoel. Met de mens-mens relatie als inspiratie, om te begrijpen hoe taal werkt. We zijn heel uniek in onze communicatie.”
De mens staat er niet vaak bij stil, verzekert Verhoef, maar het vermogen om effectief te communiceren door taal is een essentiële sleutel tot vooruitgang. „Hierdoor kunnen we cruciale informatie betrouwbaar doorgeven van generatie op generatie en kunnen we effectief samenwerken. Hoe ingewikkelder de taken worden voor computers om problemen op te lossen, hoe belangrijker het wordt om op een natuurlijke manier te kunnen communiceren en elkaar te begrijpen.”
Interactie en context
Taalbeheersing door computers is niet simpelweg een kwestie van enen en nullen; van data erin stoppen. „Dat is ook niet hoe mensen leren. Het gaat om de interactie, de context, leren van eerdere generaties. Door deze processen past taal zich aan. Het feit dat taal al zo vaak is doorgegeven en in wezen gefilterd is door lerende breinen, maakt dat taal onwijs goed aan ons is aangepast. Dit is waarom het leren voor ons bijna als vanzelf gaat.”
„Kinderen pikken taal heel snel op zonder alle regels te kennen. Als een spons. Machines zijn anders. Zij hebben een heel andere manier van denken. Daarom is het interessant om te onderzoeken hoe een taal eruit zou zien als deze aan zowel mens als machine goed is aangepast.”
Evolutie nabootsen
Verhoef maakt duidelijk dat taal ontwikkelen een klus is waar de mensheid lang over heeft gedaan. Het is dan ook een enorme uitdaging voor kunstmatige intelligentie „Je probeert toch miljoenen jaren evolutie na te bootsen. Dat kan met computer-agents; eigenlijk individuen met elk een breintje. Die communiceren met signalen. Dan krijg je interactie. Zoals met taal die verandert door onderling uitwisselen van informatie.”
Verhoef trok de aandacht met experimenten. Op Lowlands liet ze bezoekers verhalen aan elkaar doorvertellen. „De resultaten daarvan zijn we nog steeds aan het verwerken. De analyse duurt lang omdat de pandemie ertussen is gekomen. Maar wat voor strategieën gebruiken mensen om complexe informatie te delen? Welke elementen van een verhaal komen niet terug of juist wel? Hoe onthouden mensen verschillende informatie? Cognitieve patronen en mind reading spelen daarbij een rol. Dat soort relaties wil ik begrijpen.”
Nepnieuws
Zodoende kan misschien een algoritme worden geleerd nepnieuws te onderscheiden van echte berichtgeving om misinformatie te filteren. In het coronatijdperk verschijnen veel misleidende berichten over het virus. Met kennis over hoe verhalen veranderen als ze worden doorgegeven kan een AI-systeem worden getraind valse berichtgeving eruit te vissen. Een ander speels experiment was mensen zonder woorden, maar met een fluitje te laten communiceren om een nieuw soort taal te leren en doorgeven aan anderen. De inzichten moeten ook bijdragen aan beter communicerende AI-systemen.
„Als je vraagt waar we nu staan met kunstmatige intelligentie is het interessant een experiment te noemen dat in de media nogal werd opgeblazen. Het ging om interactie tussen chatbots die niet meer door de onderzoekers werd begrepen. Toen werd zogezegd uit angst de stekker eruit getrokken. Het werd creepy gevonden. De vraag is wat er echt aan de hand was.”
”Ik vond het juist heel spannend. Als een communicatief systeem zich aanpast, zonder dat je weet wat er precies gebeurt, dan kan dat juist een drijfveer zijn voor het ontstaan van een beter communicatief systeem. Ik heb de hoop dat het voortaan positiever wordt gezien en juist als een kans op meer natuurlijke interacties.”
„De stofzuigerrobot is een populair voorbeeld van een machine die al onderdeel uitmaakt van onze huishoudens. Die heeft geen complexe taal nodig om zijn taken te vervullen. Maar denk aan hulp online of een personal assistant. Als je het hebt over wat algemenere voorbeelden van kunstmatige intelligentie, dan zie je al hoe taal hiervoor geschikter, maar ook moeilijker is. Siri en Alexa kennen velen al. Je ziet echter hoe vaak er op een grappige manier iets mis gaat. Dat komt door gebrek aan context en betekenis.”
Interpretatie
Een bekend voorbeeld van een computer die de context niet snapt, is het verschil tussen zinnen als ‘Ik eet een boterham met kaas’ en ‘Ik eet een boterham met een kennis’. Een algoritme begrijpt dan niet dat het laatste niet letterlijk moet worden opgevat (dus dat ook die kennis wordt gegeten), zoals in de eerste zin. De mens interpreteert de zin in zijn context, de computer niet.
Er wordt internationaal veel onderzoek gedaan naar de betekenis van taal om slimmere computers te maken. „Het is voor mij tof om te zien dat veel grote bedrijven zoals Facebook nu ook een onderzoekstak hebben die steeds meer naar het ontstaan van communicatie door computer-agents kijken. Die principes uit de taalevolutie hebben we op universiteiten al veel langer fundamenteler onderzocht.”
Is voor de Googles en Facebooks van deze wereld in eerste instantie een nuttige, commerciële AI-toepassing het doel, Verhoef heeft vooral fundamentele interesse in sociale interactie als drijfveer achter natuurlijke interactie. „Hoe ontstaat taal? En dat onderzoeken in interactie met studenten. Dat is mooi om te kunnen doen.”
Ook interessant: Robots moeten nu leren met gevoel hun werk te doen
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
