Ondanks de uitrol van de massale prikcampagnes, lijken grootschalige versoepelingen in Europa vooralsnog nauwelijks aan de orde. Het vaccineren gebeurt in de EU nog altijd op een lager tempo dan elders, de pandemie is allesbehalve uitgedoofd en in de meeste lidstaten zijn ingrijpende coronamaatregelen van kracht. Denk daarbij aan reisbeperkingen, een avondklok, verplicht thuiswerken of een verblijf in speciale quarantainehotels na een positieve test.
Onderwijl is het grootschalige prikken in de westerse wereld al anderhalve maand los. Het tempo gaat mondjesmaat een tandje omhoog, maar schiet nog altijd zwaar tekort om voor de zomer genoeg groepsimmuniteit te hebben opgebouwd om de coronacrisis definitief naar de geschiedenisboekjes te verwijzen. Op onderstaande kaarten is te zien hoe ‘ver’ Europa is met zijn campagne en hoeveel prikken het per 10.000 inwoners dagelijks toedient.
Hoe doet Nederland het? Na een trage start, vallen we niet meer heel erg uit de toon. Bovendien zit het dagtempo met 16 prikken per 10.000 inwoners inmiddels zelfs iets boven het EU-moyenne.
Prikkend naar de vrijheid
Servië was afgelopen week de verrassende snelste prikker van Europa. Met een grote voorraad Chinese en Russische serums zitten ze daar nu zelfs op een hoger tempo dan het Verenigd Koninkrijk. In de meeste EU-landen is dit optimale tempo vanwege leveringsproblemen nog altijd niet haalbaar. Denemarken en Zweden gaven vorige week aan nog voor de zomer klaar te willen zijn. Hiervoor is echter wel een forse inhaalslag noodzakelijk die naar verwachting in de komende maanden moet komen.
Een aanstaand sein ‘pandemisch brandmeester’ ligt medio februari alleen in IJsland in het verschiet. De coronacrisis was op dit eiland nooit echt een groot probleem. Sinds begin dit jaar is het aantal nieuwe meldingen geslonken tot enkelen per dag. Vorige week donderdag kon de vlag uit na de eerste werkdag met nul nieuwe diagnoses. Hier lijkt een terugkeer naar het ‘oude normaal’ een kwestie van enkele weken.
Op het continent grijpt Covid-19 nog altijd om zich heen en moeten restricties voorkomen dat de ziekenhuizen volstromen. De problemen zijn op dit moment het grootst in Tsjechië. Toch lijkt het ‘virale vuur’ op wereldniveau wat te luwen sinds eind vorige maand. Voor het eerst sinds het begin van de crisis gaat het aantal nieuwe meldingen deze maand gestaag naar beneden. Einde tweede golf in zicht?
Maar of dit een tijdelijk interbellum is in aanloop naar een derde ronde met Zuid-Afrikaanse of Braziliaanse virusvarianten in de hoofdrol, is lastig te voorspellen.
Alle sloten eraf?
Ondanks de dalende trendcijfers, zijn experts nog altijd niet gerust op een virusvrije afloop. Sterker nog: corona is waarschijnlijk een blijvertje. Ook ná de pandemische fase. De meeste landen houden met behulp van lockdowns en ingrijpende maatregelen hun besmettingscijfers op een kunstmatig laag niveau. Voor versoepelingen lijkt het nog altijd nog veel te vroeg. Dit ondervonden Ierland en Portugal aan den lijve in de eerste weken van januari na te ‘vrije feestdagen’. Met loodzware vrijheidsbeperkingen en een nationaal huisarrest wisten zij hun virale haard binnen enkele weken weer te blussen.
Om ook aankomende besmettelijkere varianten het hoofd te bieden in de komende periode, moet het aantal ‘contactmomenten’ binnen een maatschappij op een laag pitje blijven. De ‘oude’ lockdownmaatregelen waren bovendien berekend op de oorspronkelijke Covid-19-variant, maar omdat die meer en meer verdrongen is ten faveure van de dominantere mutanten, zijn aanvullende regels doorgevoerd. De ‘maatschappelijke mobiliteit’ terugdringen kan op verschillende manieren. In de meeste landen is gekozen voor een avondklok, reisbeperkingen met een verplicht karakter of een combinatie van beide.
Op de kaart hieronder is te zien hoe de verschillen onderling zijn. Details over de avondklok- en reisbeperkingsregels worden zichtbaar bij een klik op het betreffende land.
Avondklok en reisrestricties
Portugal en Ierland hebben na de recente uitbraak op beide vlakken de meest ingrijpende regels. Hier is het alleen maar op bepaalde tijden toegestaan om je woning te verlaten en zijn bovendien alle niet-essentiële werkplekken gesloten. Estland en Kroatië kennen op 16 februari de minst zware restricties. Nederland zit een beetje in het midden ondanks een opvallend hoge score van Our World in Data in hun Government Stringency Index. Dit komt omdat deze index geen onderscheid maakt tussen regels met een verplicht en adviserend karakter. Net als bijvoorbeeld Noorwegen en Denemarken, kent Nederland vrij veel ‘dringende verzoeken’ in plaats van ‘harde wetgeving’.
Een van de ‘hardere regels’ in Nederland kwam deze week opnieuw ter discussie te staan nadat de avondklok door de rechtbank van tafel werd geveegd. Enkele hallucinante en zenuwslopende uren later werd de regel toch weer teruggedraaid na een turbospoed hoger beroep. Maar waarom was deze regel eigenlijk ingevoerd eind januari? Vooral om het verwachtte aantal extra besmettingen door geopende basisscholen op te kunnen vangen.
Als de avondklok alsnog van tafel gaat, moet een alternatief gezocht worden. Een blik op de Europese avondklok- en reisbeperkingenkaart toont aan waar dit gezocht zou moeten worden. Of het ‘draagvlak’ voor een avondklok kleiner is dan voor een verbod op reizen buiten je gemeente of een straal van enkele kilometers, lijkt zwaar twijfelachtig.
Een andere optie is een volledige sluiting van niet-essentiële werkplekken, maar hiervoor zal evenmin veel animo zijn. Bovendien leidt dit tot meer economische schade. Het opnieuw sluiten van alle scholen, lijkt evenmin reëel.
Het belangrijkste doel van deze regels is het aantal ‘contactmomenten’ binnen een samenleving zo veel mogelijk terug te dringen. Want voor slinkende cijfers als gevolg van een hoge vaccinatiegraad, is het nog maanden te vroeg. Zelfs bij vaccinkoploper Israël verspreidt het coronavirus zich nog altijd rap onder het deels ongevaccineerde segment van de bevolking.
In de wereldwijde top 10 melden steeds meer niet EU-landen zich in de opperste regionen, zoals Chili dat in een week tijd met een ongekende inhaalslag bezig is. Ook Turkije is sinds eind januari in het bezit van 100 miljoen Chinese serums en klimt komende week hoogstwaarschijnlijk over Denemarken, Roemenië en Polen heen.
Drie fundamentele strategieën
In maart vorig jaar leerden we dat overheden hun coronastrategie baseren op een van de drie fundamentele principes: ‘gecontroleerd’ uitrazen, mitigatie of zero-Covid.
Zweden probeerde vorig jaar de eerste methode, maar kwam hier in het najaar op terug omdat de verwachtte groepsimmuniteit uitbleef en er veel meer besmettingen en doden vielen dan in Scandinavische buurlanden. Deze controversiële, theoretische en volstrekt onbewezen aanpak met weinig maatregelen en ‘bescherming van kwetsbare groepen’ wordt geprefereerd bij een handjevol populisten, economen en ‘bezorgde huisartsen’ die ongeveer iedere maand hetzelfde repetitieve opinieartikel de deur uit gooien.
Alle coronastrategiëen in Europa op dit moment vallen in de tweede categorie: mitigatie. Door met een – reactieve insteek – maatregelen in te voeren als de cijfers daarom vragen, wordt de verspreiding van het virus ‘maximaal beheerst’. Belangrijkste uitgangspunt is dat de ziekenhuiszorg de toestroom van patiënten aankan. Binnen deze strategie wordt het beleid vrij vaak versoepeld of aangescherpt om te anticiperen op de laatste epidemiologische ontwikkelingen zonder dat de maatschappij hierbij helemaal ‘op slot’ gaat. Deze methode wordt ook buiten Europa het vaakst toegepast.
Een handjevol landen pakt het volledig anders aan met een zogenaamde zero-covid-insteek, of volledige uitroeiing. De bekendste voorbeelden zijn Australië (909 sterfgevallen sinds het begin van de crisis) Nieuw-Zeeland (26), Thailand (82), Vietnam (35) en Taiwan (9) waar al na enkele besmettingen ‘draconische’ regelgeving van kracht wordt. Werkt dit beter? Volgens de Covid-performance-index in ieder geval wel. De voltallige top vier hanteert deze ‘on-Europese’ strategie.
Hero gaat voor zero
Alle ballen op zero-covid? Allicht. Maar dit is eenvoudiger gepiept op een eiland of land met een twijfelachtig totalitair regime dat vrij snel kan schakelen. Maar deze insteek heeft wel een concreet voordeel. De hiermee gepaarde flitslockdowns die na enkele besmettingen direct ingaan, hoeven niet langer dan enkele dagen te duren. Vorige week gingen het Australische Melbourne en Nieuw-Zeelandse Auckland volledig op slot na een kleine uitbraak. Voor slechts vijf dagen.
Gisteren waren de beperkingen weer voorbij omdat de haard onder controle bleek te zijn. Resultaat? Een maatschappij die na nog geen week weer op een verantwoorde manier winkels, uitgaansgelegenheden, restaurants, sportstadions en concertgebouwen opengooit terwijl dit in mitigatielanden al bijna een half jaar volledig ondenkbaar is.
Is dit ook in Europa mogelijk? In theorie had dit gekund. Als Europese landen na de eerste golf niet massaal op zomervakantie gingen, was het in theorie haalbaar. Het zou een forse uitdaging zijn, maar helemaal onmogelijk? Nee.
Uittrappen of indammen?
“Europa heeft deze boot gemist aan het einde van de eerste lockdown,” vertelde de Zwitserse viroloog Antoine Flahault aan France24 die benadrukt dat deze aanpak ook zijn slagvaardigheid bewees in de dichtbevolkte miljoenensteden van Vietnam en Taiwan . Na een jaar coronacrisis lijkt niet alleen de microscopische kwelgeest maar ook het beste plan van aanpak uit verre oostelijke richting te komen.
Met de smoes dat dit kan werken in ‘collectivistische culturen’ doe je de aanpak die op zich op alle fronten heeft bewezen – epidemiologisch, economisch en impact op de samenleving – zwaar tekort. Dit heeft zelfs een subtiele imperialistische bijsmaak. Bovendien zijn Australië en Nieuw-Zeeland zeer geürbaniseerde landen met een sterk individualistische cultuur en absoluut niet gevrijwaard van ‘westerse invloeden’.
Zou een open houding en wat meer respect voor deze ‘Aziatische aanpak’ op basis van het ‘rampjaar 2020 niet meer op zijn plek zijn? Een op een kopiëren is misschien niet mogelijk, maar het moet toch niet te veel gevraagd zijn om te spieken bij de plekken waar de Covid-crisis nooit echt een crisis kon worden en waar festivals met tienduizenden bezoekers zonder restricties gewoon kunnen plaatsvinden. Een Avondklok en reisbeperkingen zijn hier totaal niet aan de orde. Anders kan zo’n evenement natuurlijk nooit écht gezellig worden.
