De najaarsgolf is in bijna heel Europa in volle vaart losgebarsten. In nog een handjevol landen zijn afgelopen week geen recordtoenames gemeld, maar eigenlijk overal wordt de coronastrategie deze weken onderworpen aan een ongekende stresstest.
De linies die de situatie zo beheersbaar mogelijk moeten houden, stonden in de afgelopen episode centraal. Deze week zoomen we in op Scandinavië; een van de weinige regio’s van Europa waar de cijfers nog enigszins mee lijken te vallen.
Dat dit voor de rest van het continent absoluut niet het geval is, wordt duidelijk met de onderstaande sliders met de weekkaart van 11 t/m 17 oktober naast die van vorige week en vier weken geleden. Voor het volledige beeld staat op de derde kaart het aandeel positieve tests weergegeven: meer testen betekent immers ook meer diagnoses.
Van rood naar zwart
De aantallen zijn zo sterk toegenomen dat er opnieuw een kleur aan de kaart is toegevoegd. Deze geeft het onderscheid tussen een toename van 400 tot 500 en meer dan 500 geven. België – waar een opvallende taalgrens zichtbaar is – en Tsjechië staan er op het aantal nieuwe besmettingen het slechtst voor. Zij worden gevolgd door Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Ook op de Britse Eilanden en in Centraal-Europa is het inmiddels alle hens aan dek.
De meest opmerkelijke maatregel kwam deze week uit Slowakije dat de voltallige bevolking van 5,5 miljoen wil onderwerpen aan een sneltest. Iets soortgelijks werd in het voorjaar ook gedaan op IJsland. Daar wonen slechts 364.000 mensen, dus dat is een iets minder omvangrijke klus.
Heel veel testen wordt ook gedaan in Denemarken; een van de weinige landen waar het aantal nieuwe diagnoses sinds een aantal weken redelijk stabiel is. Dit omvangrijke testen, wordt direct zichtbaar op de Our World in Data-kaart; slechts 1,2% van de neusswabs geeft daar een positief resultaat aan. Hiermee zijn zij samen met Duitsland, Noorwegen, Finland, Griekenland, Servië en de Baltische Staten de enigen die op dit moment onder de 3 procentnorm van de ECDC zitten. Indien deze signaalwaarde overschreden wordt, kan dit duiden op te weinig testen. Het gevaar is dan dat het coronavirus zich onder de radar gaat verspreiden, zoals afgelopen voorjaar. Iets waar bijna heel Europa inmiddels voor moet vrezen.
In de onderstaande visualisaties staat het aantal tests en de striktheid van de coronaregels per land.
Scandinavische strategieën
De Scandinavische landen gaan allemaal uit van een sterk wij-gevoel onder de bevolking en prefereren adviezen boven strenge regels. Echt zware lockdowns met militairen op straat, zoals in Zuid-Europa, zijn hier nooit geweest. De landen kennen allemaal een royale verzorgingsstaat en een bevolking die veel vertrouwen heeft in haar overheid. Met de naleving van de basisregels lijken de Scandinaviërs veel minder problemen te hebben dan in het individualistischer Nederland. Dat kent ook veel ‘dringende’ adviezen maar die worden veel minder trouw opgevolgd.
Noorwegen kent op dit moment de minste restricties van heel Europa met een striktheidsscore van 17,5. Daarnaast test het beduidend minder dan andere landen, is het postieve aandeel ruim onder de 3 procent en behoren de toenamecijfers tegelijkertijd tot de laagsten van heel Europa behoren. Wat betekent dit? Het coronavirus ‘heerst’ blijkbaar (nog) niet bepaald onder de Noren deze herfst omdat het er ook nauwelijks is overgebracht tijdens de zomermaanden.
Dit is niet het gelukt in Denemarken waar de besmettingen in september sterk toenamen en de teugels aangehaald. Op basis van deze gegevens lijkt het te werken: de toename is als een van de weinige landen op het continent stabiel gebleven. Het vele testen (plus contactonderzoek) werpt zijn vruchten af, zodat de najaarsgolf in toom wordt gehouden. Ook Finland lijkt de boel, net als in het voorjaar, aardig onder controle te hebben. Meer over de voorzichtige Finnen is te lezen in de Corona in Europa van 31 augustus.
Geen groepsimmuniteit
Hoewel de situatie in Scandinavië vergeleken met de rest van Europa voor nu minder kritiek lijkt is, heeft het eigenwijze Zweden op dit moment de minste reden om zorgeloos achterover te leunen. Van het bij-effect groeps-immuniteit is in de verste verte geen sprake. Het aantal besmettingen stijgt er sneller dan in de buurlanden, Zweden zit als enige land in Noord-Europa boven de ECDC-norm. Het land kreeg met 8,6% krimp in het tweede kwartaal een grotere economische klap te verduren dan Denemarken (6,5%), Noorwegen (5,2%) en Finland (3,2%). De Financial Times ging hier dieper op in.
In deze drie landen zijn bij elkaar tot nu toe slechts 1.309 coronapatiënten aan het virus bezweken. Het aantal slachtoffers staat in Zweden op 5.918 dat hen per hoofd van de bevolking het land met de twaalfde hoogste sterfte door corona op aarde maakt met respectievelijk vijfmaal, negenmaal en elfmaal zoveel als Denemarken, Finland en Noorwegen.
Op de onderstaande visualisaties is het aantal besmettingen, economische krimp en de sterfte met elkaar vergeleken.
Economie, volksgezondheid en vrijheid VS Covid-19
Op het Scandinavische speelveld blijkt Zweden op bijna alle fronten binnen de grote verliezer: meeste sterfte, meeste economische krimp, hoogste aandeel positieve tests, snelst aanzwellende najaarsgolf. Verder zijn Finland en Noorwegen op dit moment soepeler op maatregelengebied en zitten ze qua weektoename op gelijk niveau met de stabiele Denen die viermaal zoveel testen. Zweden kreeg hier niets meer dan twee maanden (maart en april) zonder beperkte lockdown voor terug. Die leidden tot een enorme sterftegolf leidde en besmettingscijfers die pas in augustus zijn gedaald tot veilige waarden. Elders in Europa was dit al in juni voor elkaar gebokst. Critici omschrijven de strategie van virolooog/’rockstar’ Anders Tegnell als een onethisch sociaal-Darwinistisch experiment dat duizenden onnodige slachtoffers maakte.
Doet Zweden het op Europees niveau écht zo slecht? Kan erger, maar het is vooral totaal niet indrukwekkend. De ramp was in onder meer Spanje, België en Groot-Brittannië groter en lijkt qua huidige omstandigheden in niets op die in Tsjechië en Nederland. Waarom dan deze focus op Zweden?
Dat komt omdat het land al meer dan een half jaar lang stelselmatig als een succesverhaal wordt gepresenteert over hoe je ‘zonder’ coronamaatregelen de coronacrisis op economisch en epidemiologisch weet te doorstaan waardoor lockdowns onnodig zouden zijn. Iets waar vooral politici, economen en opiniemakers met een voorliefde of zakelijk belang voor open economieën wel oren naar hebben. Zij verspreiden verkooppraatjes over Zweden waar aantoonbaar geen moer van klopt.
Wel consistente maatregelen
Toch is er in praktijk vrij weinig opvallends aan. Het was tot 8 oktober verboden om bijeenkomsten te houden met meer dan vijftig bezoekers te houden, zitten verpleeghuizen en 70-plussers in een soort isolement en wordt een set basisregels gehanteerd die – los van een advies of verplichting van mondkapjes – niet opvalt. Het beleid is eigenlijk al sinds maart min of meer hetzelfde waardoor de duidelijkheid en consistentie wel geprezen kunnen worden. Maar is het genoeg om de volgende golf buiten te houden? De Zweedse regering denkt zelf klaarblijkelijk van niet.
Na alle loftuitingen en kritiek vanuit binnen en buitenland, is het Zweedse experiment ten einde en gaan ze het ‘anders doen’. Stilzwijgend worden de virale verdedigingslinies naar het voorbeeld van andere landen opgehoogd en eind september voegde het ‘land dat geen lockdown nodig had’ het instrument lokale lockdown aan de ‘gereedschapskist’ toe om niet opnieuw een rampzalig jaargetijde door te maken. Een uitbreiding van deze regels, wordt evenmin uitgesloten.
De Zweedse regering toont hiermee aan dat er grove fouten gemaakt zijn en doet na deze wijziging eigenlijk niets meer ‘anders’ dan andere landen. En als ze het Duitse beleid willen overnemen, zullen ze flink aan de bak moeten door hun testcapaciteit en contactonderzoek op orde te krijgen.
Op dinsdag 20 oktober werd bekend dat de studentenstad Uppsala te maken krijgt met een lokale lockdown waarin ieder bezoek buiten de deur, gebruik van het openbaar vervoer en samenkomsten met mensen buiten je eigen huishouden nadrukkelijk wordt afgeraden.
Via voortschrijdend inzicht naar succes?
Voor succesverhalen op pandemisch, economisch en vrijheidsbeperkende leed, kun je beter naar Noorwegen, Finland, Denemarken, Duitsland, Uruguay, Australië, Japan, Zuid-Korea, Taiwan, IJsland, Vietnam en Nieuw-Zeeland kijken. Ze verschillen onderling sterk; maar hanteren allemaal een pro-actieve coronastrategie. Hierin wordt liever te vroeg dan te laat ingegrepen, waardoor hier geen zware lockdowns nodig zijn. Dit bewerkstelligt de kortste vrijheidsbeperkingen, het minste leed voor de mentale en fysieke gesteldheid van de samenleving, de kleinste klap voor de economie en het meeste electorale succes. Iedereen blij.
Twijfelende treuzelaars zonder duidelijke visie, worden daarentegen het hardst getroffen door de pandemie. Of Nederland de boel op dit moment beter op orde heeft dan Zweden? Nee. De cijfers in ons land zijn vele malen zorgwekkender. In het noorden is de bevolking ook eerder geneigd om ‘ja’ te zeggen dan ‘ja maar’ te antwoorden als de overheid dringend iets adviseert.
Zweden kan bovendien de continentale catastrofe te voorkomen als het nu pro-actief gaat denken, in de leer gaan bij hun buurlanden en snel anticipeert. En dit kan nog wel eens het verschil maken ook.
Alleen is van dat initiële Scandinavische voorjaarssprookje dat zich zo lekker liet verkopen inmiddels niets meer over.
Vorige Corona in Europa-episodes
12 oktober: Vijf vitale viraleverdedigingslinies voor zo min mogelijk coronaleed
05 oktober: Wat ging er mis in Tsjechië en Israel?
28 september: Hoe Nederland verstrikt raakt in een chaotisch communicatieweb
22 september: Waar zijn de strengste en soepelste coronaregels van kracht?
14 september: Zo duid jij de pandemische najaarspiek
31 augustus: Spanje versus Finland
