Het is zorgelijk stil in de (regionale) media over de nieuwe Brainport Agenda. Dit is wel het kader waar de regio de komende jaren op investeert en waarmee ze denkt aantrekkelijk en concurrerend te blijven en sterker uit de crisis wil komen. Er zijn immers zorgen over de toenemende tweedeling, stijging van de werkloosheid en grotere impact van de crisis op de regio. De meerjarenagenda van Brainport Eindhoven trekt terecht een grote broek aan wat betreft de toekomst van onze mainport. De vraag is of de agenda voldoende rekening houdt met de actuele maatschappelijke zorgen.
Denk groter
Natuurlijk moet je even door de beleidsproza en het projectencarrousel heenkijken, maar ga er maar aanstaan. De agenda zet in op het aanjagen van de economie, creëren van werkgelegenheid, oplossingen bieden voor maatschappelijke vraagstukken én Nederland minder afhankelijk maken van het buitenland voor vitale producten. Ingezet wordt op innovatie, het aantrekken en behouden van talent en de regio aantrekkelijk en bereikbaar maken en houden. De energie, de ambities en de goede samenwerking tussen bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden spat ervan af. Het Brainport ecosysteem leeft en is volwassen. Vanuit Fontys, als grootste kennisinstelling in de regio, lopen steeds meer acties en projecten die aansluiten op de Brainport Agenda en nieuwe topics zoals Artificial Intelligence, fotonica en circulaire transitie. De agenda is al met al een mooi concreet voorbeeld van een regionaal ecosysteem en waartoe samenwerking kan leiden.
Robuust
De cruciale vraag in deze coronatijd is hoe veerkrachtig de regio nu echt is. Is de regio zoals de meerjarenagenda stelt, robuust genoeg? Ademt de agenda voldoende vertrouwen uit zelf vorm te geven aan de grote maatschappelijke opgaven en transities van de komende jaren? Ten grondslag aan de huidige Brainportagenda en samenwerking ligt ons collectief geheugen dat de regio beter en meer in staat is schokken – zoals de grote sanering van Philips in de jaren ’80 – op te kunnen vangen. In april waarschuwde de Rabobank al dat de crisis de Brainportregio extra hard zal raken. Vooralsnog lijkt dit nog niet uit te komen, al zal de daadwerkelijke impact van de crisis pas dit najaar zichtbaar worden.
Het voorwoord van de agenda beschrijft dat de regio heel goed aanvoelt waar de grote maatschappelijke opgave ligt: “We gaan door een periode van verdriet en zorg over kwetsbare mensen in onze samenleving en brede onzekerheid over het sociaal-economische toekomstperspectief. Mens en markt zijn voor ons geen tegenpolen. Publiek en privaat zijn partners. Die overtuiging ligt ten grondslag aan de jarenlange samenwerking tussen overheden, kennis- en onderwijsinstellingen en bedrijven in Brainport. Economisch beleid is pas echt succesvol wanneer het brede werkgelegenheid oplevert en bijdraagt aan de maatschappelijke doelen die we samen hebben”.
In mijn ogen zou deze boodschap veel vaker en breder moeten worden gedeeld, maar ook meer moeten worden geconcretiseerd. De Agenda heeft een brandende ambitie om nog meer maatschappelijke impact te realiseren. Natuurlijk mogen we onze handen dichtknijpen met wat er in deze slimste regio gebeurt en dat deze inspanningen bijdragen aan welvaart en welzijn voor íedereen in onze regio. Of zoals de agenda terecht stelt: “Die unieke trekkracht van ons open innovatie- ecosysteem moeten we koesteren, onderhouden en uitbouwen”.
Koersvast en herkenbaar voor de partners wordt ingezet op innovatie, talent en een goed leef- en vestigingsklimaat. Vanuit deze drie pijlers ontstaan tien prioriteiten, waarin open innovatie in de waardeketen een belangrijk uitgangspunt is. De 10 opgaven van Brainport staan in de figuur. Dit zijn de bouwblokken voor toekomstig verdienvermogen, een evenwichtige arbeidsmarkt en het vermogen om zelf vorm te geven aan de grote maatschappelijke opgaven en transities van de komende jaren. Dat is de Brainport-definitie van toegevoegde waarde.
Maatschappelijke opgaven
Na het lezen van de agenda blijven – naast de enorme drive en dynamiek in de regio – helaas bij mij twee verbeterpunten hangen, die wel degelijk leven in het ecosysteem. Kansen die er liggen rond (1) brede welvaart en inclusiviteit en (2) duurzame en circulaire economie worden onvoldoende opgepakt. Rond inclusiviteit (onderkant van de arbeidsmarkt) gaat dit om de zin “zorg voor kwetsbare mensen in onze samenleving en brede onzekerheid over het sociaal-economisch toekomstperspectief”.
Met alleen het geloof dat iedereen profiteert van het Brainportsucces komen we er niet. De regio zal echt meer moeten doen om hard te maken dat Brainport Eindhoven zorgt voor sociaal-economische voorspoed voor alle lagen van de bevolking. Vanuit de lokale politiek is ingezet op zogenaamde inclusiviteitstafels, maar het blijft verdacht stil hoe de uitkomsten zijn verwerkt en worden opgepakt in de meerjarenagenda. Dit terwijl er vanuit de Eindhovense raad concrete suggesties zijn gedaan en zorgen zijn geuit dat we meer moeten opkomen voor de stemmen die minder hard in het ecosysteem naar voren komen.
Brainport Eindhoven speelt nog onvoldoende in op de kansen die er liggen om te komen tot een meer duurzaam en circulair ecosysteem. De regio kan hierbij putten uit bruikbare adviezen vanuit de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI). De regio heeft haar Mainportstatus ook deels te danken aan het ‘Mainports voorbij’ rapport uit 2016 van de RLI. Juist deze raad heeft voortbordurend op dit Mainportsadvies recent twee bruikbare adviezen geschreven voor de verdere versterking van onder meer het Brainport vestigingsklimaat.
Duurzame economie en groen herstel
De RLI ziet een meer duurzame economie en groen herstel als de manier om te werken aan een robuuste economie. Grootste valkuil voor het Brainport ecosysteem is de dominantie van gevestigde belangen en organisaties. Open innovatie zit in het dna van de regio. Het is een continu aandachtspunt voor de samenwerkende partners binnen Brainport te waken voor dominantie van de gevestigde belangen. De koersvaste lijn in de meerjarenagenda is helder, maar dit mag niet leiden tot een gesloten ecosysteem. Met name rond opgave 8 (investeren in gezamenlijke voorzieningen en bereikbaarheid) liggen mooie aanknopingspunten extra accenten te leggen rond duurzame mobiliteit en verduurzaming van maatschappelijk vastgoed en de woningvoorraad. Bij ondersteuning van het MKB, start-ups en scale ups is het zaak extra ruimte te scheppen voor nieuwe circulaire en digitale concepten inclusief risicodragend kapitaal door te groeien. Laatste voorbeeld is rond leven lang ontwikkelen meer in te spelen op de grote en stijgende vraag naar werknemers die nodig zijn voor de uitvoering van de circulaire transitie. In dit kader investeert Fontys langjarig in de doorontwikkeling van ons center of expertise circulaire transitie. Er zijn kansen genoeg voor Brainport Eindhoven groener en daarmee robuuster uit de crisis te komen.
Brainport Eindoven en Eindhoven via Eindhoven365 staan bekend om de professionele en zichtbare manier hoe stad en regio landelijke en internationale exposure krijgen. Toch laat deze meerjarenagenda van Brainport op dit vlak een enorme kans liggen. De regio staat juist bekend om haar sterke combinatie van Tech(innovatie), Design en Kennis (TDK). Dit zou je zeker nu moeten toepassen op de actuele en acute maatschappelijke systemen en vraagstukken. Hiervoor is ruimte nodig te experimenteren met zeker de in de regio aanwezige kennisinstellingen. In ieder geval weet ik uit betrouwbare bron dat Fontys daar als kennisinstelling een belangrijke bijdrage aan kan leveren rond de vijf TEC for Society thema’s health, creative economy, learning society, smart society en HTSM. Kijk bijvoorbeeld naar onderzoek over de ‘anderhalve meter samenleving’, ‘digitale inclusie’ en een ‘Robot krijgt geen corona’ . Lectoren Janienke Sturm en Marian Thunnissen gaven een online talk over de digitaliserende samenleving. Fontys is onder andere partner in BrabantLeert, dat half april gelanceerd werd. Brabant Leert biedt alle Brabanders toegang tot meer informatie over en een groot aanbod van online cursussen. Zie de website www.brabantleert.nl.
Stevige basis voor economisch herstel
Brainport Eindhoven heeft de afgelopen decennia koersvast gewerkt aan een robuust ecosysteem met klinkende banen, omzet, groei, R&D-cijfers en internationaal toonaangevende bedrijven, bedrijvenclusters en campussen. De regio krijgt hiervoor onder meer door de toekenning van de Mainportstatus alle credits. Als gevolg van de coronacrisis bevindt de regio zich in een schok. De meerjarenagenda legt een stevige basis voor economisch herstel, maar laat kansen liggen om dit op een groene en inclusieve manier te doen. Te denken valt – geïnspireerd door het recente RLI advies – aan extra investeringen en innovatie ten behoeve van het leef en vestigingsklimaat door verduurzaming van de woningvoorraad en –omgeving. Dit levert extra werk en extra woningaanbod op voor alle lagen van de bevolking. Benut hierbij zeker onder andere, flexibele en tijdelijke woonvormen en verbetering van de openbare voorzieningen, de innovatie en designkracht die ruim voorhanden is in de regio. Focus naast alle talentprogramma’s meer op inclusieve groen herstel projecten waarbij zoveel mogelijk mensen aan het werk worden gehouden, mensen perspectief wordt gegeven door middel van circulaire skills, de instroom van uitkeringen wordt beperkt en de werkloosheid zo laag mogelijk wordt gehouden. Op deze manier werken we verder aan een toekomstbestendig ecosysteem.
Auteur dr. Cees-Jan Pen is lector bij het lectoraat de Ondernemende Regio van Fontys Hogescholen. Hij is adviseur in diverse gremia op het gebied van werklocaties (bedrijventerreinen, kantoren en winkels), stedelijke en regionale economie en vastgoed. Pen heeft 15 jaar ervaring vanuit zowel de overheid als de adviessector met onderzoek rond vastgoed en ruimtelijk-economische vraagstukken.
