Terwijl de oorlog in Oekraïne is losgebarsten legt Europa sancties op aan Rusland. De band tussen Europa en Rusland verslechtert in rap tempo, met alle mogelijke gevolgen van dien. Zo vreest Nederland vooral voor een stopzetting van de levering van Russisch gas en olie. “De tijd dringt om als land energie-onafhankelijk worden”, zegt professor Maarten Steinbuch.
Tot 20 procent van het aardgas in Europa komt uit Rusland en ook in Nederland zijn we er afhankelijk van. Burgers, wetenschappers en politici vrezen de oorlog zelf, maar ook de maatschappelijke en economische gevolgen ervan voor Europa. Mocht vanwege oplopende spanningen Rusland de export van aardgas volledig stopzetten, dan zijn er op korte termijn geen alternatieven om het te vervangen.
Zorgen om burgers
“Ik ben erg geschrokken van de Russische invasie. In eerste instantie vind ik het natuurlijk verschrikkelijk voor de burgers in Oekraïne. In de tweede plaats maak ik me grote zorgen om de sociale en economische effecten op de burgers in ons eigen land”, zegt Steinbuch. Hij is hoogleraar op de TU/e en expert op het gebied van elektrisch rijden. “Je ziet de gasprijzen nu al ontzettend hard stijgen en wie weet wat er nog gaat komen. En vooral de burgers die het niet kunnen betalen worden in de portemonnee geraakt.”
Deze oorlog laat eens te meer zien dat het nadelig is om als land zo afhankelijk te zijn van anderen in de energievoorziening, benadrukt de professor. “Dat is echt gevaarlijk. Helemaal als het gaat om een land met geheel andere normen en waarden, zoals Rusland. Wat mij betreft zet de overheid een OMT op voor energie: een soort Energy Management Team (EMT). Want we moeten komende maanden bijzonder creatief zijn in het vinden van oplossingen om minder afhankelijk te worden.”
Focus op duurzame energie en isoleren
Er bestaan geen eenduidige en pasklare oplossingen, maar we kunnen verschillende dingen doen. Steinbuch: “Prioriteit is om op versneld tempo in te zetten op zonne- en windenergie. Daarnaast moeten we gaan nadenken over de winterperiode. We hebben gas nodig, maar hoeven dat probleem niet binnen de landsgrenzen op te lossen. Zo kunnen we afspraken maken over gas- en elektriciteitslevering met landen die we wel vertrouwen. Op heel korte termijn is het daarnaast verstandig om huizen zoveel mogelijk te isoleren. Daar kun je bij wijze van spreken morgen al maatregelen voor nemen. Wat ook nog kan helpen is het verstrekken van premies bij vermindering van gasverbruik.”
Speelruimte
Martien Visser is lector energietransitie aan de Hanze Universiteit. Ook hij ziet graag dat Nederland minder afhankelijk wordt van Rusland voor haar energievoorziening. “Als de Nord Stream 1 (red. een dubbele pijplijn waarmee Rusland via Duitsland aardgas levert aan Europa) wegvalt, dan zijn er momenteel niet veel alternatieven over. In Europa worden kern- en kolencentrales gesloten. We hebben wel energie uit zon en wind, maar ruim onvoldoende om tekorten te compenseren.”
Als het gaat om energie is speelruimte altijd verstandig, vindt de lector. “Nu wordt Oekraïne aangevallen en vrezen we voor een tekort aan aardgas, maar wat als de oorlog niet had plaatsgevonden? In dat scenario hadden we ons deze winter alsnog blauw betaald aan gas uit Rusland.” Daarnaast blijft het niet alleen bij gas. Ook voor olie en kolen is Rusland de belangrijkste leverancier voor de EU. Wat dit betreft is deze winter een enorme wake up call voor de minister van economische zaken die immers primair verantwoordelijk is voor een betrouwbare energievoorziening”.
Lees ook: Leg bij klimaatbeleid niet alle eieren in één mandje
Fors inzetten op waterstof
Op iets langere termijn is het slim ook vol in te zetten op waterstof, naast elektriciteit, denkt Visser. “We moeten er voor zorgen dat er een aantal grote projecten van de grond komen die leiden tot een significante vermindering van het gebruik van aardgas. Bij windturbines heeft Nederland helaas de slag gemist, maar voor waterstof is er nog kans frontrunner te worden. Het mooie van waterstof is dat de bestaande infrastructuur voor gasleidingen gebruikt kan worden. Dat is uiteraard goedkoop, maar nog belangrijker is dat het snel kan, want de leidingen liggen er al. We weten dat sommige sectoren sowieso waterstof nodig hebben, omdat ze kunnen niet elektrificeren. Bovendien, als het een tijdje niet waait, willen we toch elektriciteit hebben en dan is waterstof een belangrijke kandidaat als energiebron.
En reken maar dat de aanwezigheid van waterstof in Nederland tot een boost aan innovaties leidt. Natuurlijk moet zo’n waterstofbeleid gepaard gaan met verdere uitrol van onder andere wind op zee, want wat er aan bestaande plannen is, hebben we hard nodig voor verduurzaming van onze elektriciteit.”
Maatregelen op zeer korte termijn
En wat moet er op de korte termijn gebeuren? “Dit jaar hebben we pure mazzel dat het een heel warme winter is. Maar ook komende winter wordt het spannend als het gaat om gas. Zullen marktpartijen, nu gas zo duur is, fors gaan investeren in het vullen van de bergingen? Levert Rusland vanaf de zomer wel weer haar normale hoeveelheden aardgas? En willen we dat dan wel kopen? Zeker, het isoleren van huizen gaat helpen, net als het installeren van (hybride) warmtepompen. Op de termijn van een jaar zijn daar echter geen wonderen van te verwachten. Er is nu al een groot tekort aan technisch personeel. Dat neemt niet weg dat het hard nodig is dat we afscheid nemen van woningen met slechts energie labels D, E F en zelfs G.”
Maar volgens Visser kunnen we ook niet om minder populaire maatregelen heen. “Zo denk ik dat Europa weer meer haar kolencentrales moet gaan gebruiken. En wellicht zijn er ook nog wel een paar kerncentrales in Duitsland bruikbaar, hoewel die juist eind december werden uitgezet. Nederland zou kunnen overwegen de Riverstone kolencentrale voorlopig toch niet te sluiten en de wet kunnen opschorten die het gebruik van de andere kolencentrales beperkt. Op die manier kan Nederland tijdelijk in een klap een paar miljard kubieke meter aardgas vrijspelen.”
Innovaties in tijden van oorlog
Hoe verschrikkelijk de oorlog in Oekraïne ook is, op lange termijn zal het de innovatiekracht van Europa niet in de weg staan. “Integendeel”, geeft Steinbuch aan. Hij ziet de oorlog als een ‘wake up call’. “Je ziet vaker dat er na oorlogen belangrijke innovaties op gang komen. Op de lange termijn kan het Europa en ook de klimaatdoelen die we hebben gesteld juist ten goede doen, hoewel dit uiteraard niet in verhouding staat tot de gigantische nadelen. Als we nu zo’n Energy Management System (EMT) opzetten, allemaal onze schouders eronder zetten en als een malle inzetten op groene energie en het opslaan ervan, dan is het energieprobleem te verkleinen.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
