“Stand on the shoulders of giants” is al jaren de slogan van Google Scholar. Steeds minder mensen lijken te beseffen hoe belangrijk het is dat je kunt staan op de schouders van reuzen. Ik hoorde laatst een hogeschooldocent zelfs roepen dat het hele concept van bronvermeldingen maar afgeschaft moest worden. Een bronvermelding betekent dat je de ‘giants’ op wie jij jouw kennis baseert eert. Alleen wanneer je begrijpt waar kennis vandaan komt, ben je ook goed in staat iets aan die kennis toe te voegen. Een docent die zich zo laatdunkend uit over het concept bronnen is een bestaan in het hoger onderwijs niet waard.
Actieve kennisontwikkeling is wat ons mensen maakt. Wij zijn het enige diersoort op de wereld dat in staat is aan een actief proces van kennisontwikkeling bij te dragen. En dat proces van kennisontwikkeling is fundamenteel; niet alleen voor onze groei, maar ook, zo blijkt maar weer uit de huidige coronacrisis, voor ons vermogen om te overleven.
Er gaat een enorme schoonheid uit van het proces van kennisontwikkeling. Ik zie ieder stukje kennis als een uniek LEGO-blokje die op meerdere manieren kan klikken op andere LEGO-blokjes. Al die afzonderlijke blokjes hebben geen schoonheid maar in het totale bouwwerk kan een schitterend geheel schuilen. Niets is zo bevrijdend en verlichtend als de hele nacht met allemaal wetenschappelijke studies puzzelen, net zo lang totdat ze op zo’n manier in elkaar klikken dat er een verbluffend nieuw inzicht ontstaat.
Tweede viool
Juist die verlichtende werking van kennis zet me de laatste tijd aan het denken. Enkele weken geleden won mijn boek ‘Marketing Design’ namelijk de PIM Marketing Literatuurprijs en één van de juryleden beschreef mijn boek als verlichtend te midden van alle boeken over data. Het duurde een paar dagen voordat de betekenis van die beschrijving landde. Blijkbaar hebben we behoefte aan verlichting. Ik realiseerde me dat de Verlichting een periode is die we bijna vergeten lijken te zijn. Een periode die achter ons ligt in plaats van een nieuwe periode die ook voor ons zou kunnen liggen. De schoonheid van wetenschap en rede dreigt steeds verder naar de achtergrond te geraken. De mensen die Google betitelt als ‘giants’ spelen steeds vaker de tweede viool: ze zijn op z’n hoogst adviseur, maar draaien niet aan de knoppen.
In de Economisch Statische Berichten (ESB) deed Pierre Koning, hoogleraar aan de VU, recentelijk een oproep tot minder aandacht voor het proces en meer aandacht voor de inhoud bij de ministeries. Hij beschrijft een beeld dat heel herkenbaar is: het is veelal belangrijker dat je snapt hoe de lijntjes lopen dan dat je inhoudelijke dossierkennis hebt. Dat is niet alleen het geval bij de ministeries, maar een brede tendens in de publieke sector. Er zijn hogeschoolprofessoren die binnen hogescholen verantwoordelijk zijn voor de verdeling van de onderzoeksgelden maar die nog minder verstand hebben van onderzoek doen dan de eerstejaars studenten die onder hun hoede vallen. Er zijn beleidsmakers die minimaal eens per twee jaar switchen van post en er dus de kunst van maken om nooit van de hoed en de rand te weten. En er zijn directeuren in het publieke domein die zelfs weigeren inhoudelijk op de hoogte te zijn, want op de hoogte zijn betekent verantwoordelijkheid moeten nemen. Ik heb het allemaal gezien en ik weet zeker dat u ook zo tig voorbeelden uit uw mouw schudt.
LEGO of schroothoop?
Van hoogleraar Koning leren we dat deze teloorgang van inhoudelijke kennis het gevolg is van onze verhouding tot de mensen boven ons. Wanneer het niet de kennis is die regeert, kan kennis degene die regeert wel eens in een lastige positie brengen en dat dient door de lagen daaronder te allen tijde voorkomen te worden. Wanneer het proces het wint van de inhoud ligt verloedering op de loer. En dat is ook precies wat de afgelopen jaren te zien is in de wereld. Types als Trump, die hun minachting voor de wetenschap niet onder stoelen of banken steken, brengen de samenleving niet verder maar laten het samen leven stagneren.
Ministers die geen enkele inhoudelijke kennis hebben van het vakgebied waarbinnen zij minister zijn, lopen constant achter de feiten aan [extra vervelend wanneer die minister de coronacrisis in goede banen moet leiden]. Wanneer kennis niet de basis van de macht vormt, komt de samenleving in een tendens van horten en stoten. Als procesbekwaamheid het wint van inhoudelijke kennis, brokkelt het proces van kennisontwikkeling langzaam af. Het vormt dan geen ingenieus LEGO-bouwwerk meer, maar losse hoopjes schroot die soms hergebruikt kunnen worden maar vaak ook niet.
Samen bouwen
Samen leven betekent samen bouwen. In dat bouwproces passen de onafhankelijke blokjes beter in elkaar wanneer de persoon die bepaalt welk blokje waar geplaatst wordt de kennis heeft om de consequenties van die bouwbeslissing in te schatten. Onze samenleving heeft niet per definitie een extra kennisinjectie nodig, maar heeft het nodig dat de persoon die uiteindelijke de injectie geeft over de benodigde kennis beschikt. Onze samenleving is toe aan een nieuwe Verlichting. Laat 2021 een verlichtend jaar voor u zijn.
Over deze column
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Wendy van Ierschot, Eveline van Zeeland, Eugene Franken, Jan Wouters, Katleen Gabriels, Mary Fiers en Hans Helsloot probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
