Een crisis is hét moment om kleur te bekennen. Een crisis is namelijk een situatie waarin snoeiharde keuzes moeten worden gemaakt. Waar sta je? Wat doe je? Wat doe je niet? Om wie geef je? Wiens rug dek jij?
Als econoom zie ik het leven als een aaneenschakeling van keuzes; crisis of geen crisis. Economie wordt vaak gezien als een studie over geld, maar eigenlijk is het de studie van keuzegedrag. In een economisch systeem is namelijk van niets oneindig veel beschikbaar. Grondstoffen, arbeidskrachten, energie; het is er natuurlijk allemaal wel, maar het houdt een keer op. Een econoom bestudeert welke keuzes men maakt, in de context dat aan alles een limiet zit.
Alles is een keuze
Ook als je iets doet zoals je dat altijd al gedaan hebt, is dat een keuze. Je kan immers iedere nieuwe dag besluiten het anders te doen. Ook het vasthouden aan de status quo is dus een keuze. De situaties waarin de status quo het meest op de proef wordt gesteld, zijn de situaties waarin de keuzes van mensen en organisaties het meest interessant zijn om te bestuderen. In tijden van crisis wordt een keuze er namelijk een op het spectrum van goed of fout.
Helaas kent onze wereld nogal veel crises. Dus zijn er ook veel voorbeelden van goed of fout. Zo zijn er in Duitsland nog tal van bedrijven die tot op de dag van vandaag worstelen met hun nazistische verleden. Maar er zijn ook bedrijven die gedaan hebben wat ze konden om de hulpbehoevenden te helpen. In de coronacrisis zagen we in Nederland Sywert van Lienden het duistere en donkere pad van het liegen en het geldbejag kiezen en Randstad het lichtere pad van de hulp en compassie.
Ook interessant: Gé Moonen: ‘Circulaire economie mag ook best een beetje pijn doen’
De vraag of je kiest om aan de goede of slechte kant te zitten, is een delicate. Immers, wie bepaalt wat goed en kwaad is? Daarvan bestaan vanzelfsprekend allemaal verschillende perspectieven: van het deontologische perspectief van Kant tot het utilitaristische perspectief van Hume, en alles wat daartussen, boven of onder zit.
Omdat economie gaat over het maken van keuzes en ethiek gaat over de morele juistheid van die keuzes, hebben economie en ethiek meer met elkaar gemeen dan dat je op het eerste gezicht wellicht zou denken. Dat blijkt al helemaal wanneer je de geschiedenis van de economie in duikt.
De grondlegger van de economie, Adam Smith (1723-1790), schreef niet alleen hét basiswerk van de economie, An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations, maar óók een basiswerk in de ethiek: The theory of moral sentiments. Sterker nog, The theory of moral sentiments was de morele onderlegger achter zijn latere economieboek Wealth of Nations. Economie en ethiek gaan dus niet alleen hand in hand; de economie wordt gevoed door ethiek.
Moreel kompas
Sinds de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne zitten we als wereld in een nieuwe crisis. De status quo wordt met grof geweld opgeschud en wederom is het dus interessant om te bestuderen welke keuzes mensen en organisaties maken. Doen ze wat ze altijd al doen, of kiezen ze een ander pad? Het is opvallend hoeveel organisaties een bewuste keuze maken voor een ander pad: H&M stopt de verkoop in Rusland, Elon Musk stelt zijn satellieten beschikbaar aan Oekraïne, Apple stopt zo’n beetje alles in Rusland, en ga zo maar door.
Juist omdat er nu zoveel organisaties zijn die bewust een ander pad kiezen, is het des te opvallender wanneer bedrijven dat niet doen en blijven hangen in hun status quo. Zo blijft Booking.com stug door-adverteren voor hotels in Oekraïne – nu “met laagste prijsgarantie”. Het uitzetten van de Oekraïne-targets in hun Google advertising bleek een keuze te ver. Reclame blijven maken in oorlogstijd voor hotels die door bommen en granaten geteisterd worden; waar zit dan in hemelsnaam je morele kompas?
Bij de vorige crisis, de coronacrisis, maakte Booking.com overigens ook al een keuze die menigeen deed afvragen of de mensen van dat bedrijf überhaupt wel zoiets als een moreel kompas kennen. Toen veroorzaakte het bedrijf een hoop ophef in de samenleving omdat het veel coronasteun aanvroeg en tegelijkertijd enorme bonussen uitkeerde. Door reclame te maken over de rug van een land in oorlog laat het zien dat er inderdaad geen moreel kompas in het bedrijf aanwezig is.
Met de billen bloot
Een crisis zorgt ervoor dat je als organisatie met de billen bloot moet. Je keuzes komen onder een vergrootglas en je morele kompas wordt belangrijker dan ooit. Ik kies ervoor om met deze column het vergrootglas op (het ontbreken van) een moreel kompas bij Booking.com te leggen. Daarbij heb ik Booking.com de afgelopen week overigens tweemaal benaderd over hun keuzes en hun gevraagd hun perspectief op hun keuzegedrag te delen. Daarop heb ik tot op heden geen enkele reactie ontvangen; ook dat is een keuze.
Over deze column:
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Eveline van Zeeland, Eugène Franken, JP Kroeger, Katleen Gabriels, Carina Weijma, Bernd Maier-Leppla, Willemijn Brouwer en Colinda de Beer probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
