“Het creatieve proces van innovatie.” Wat zegt zo’n zin? Wat is het creatieve proces? Oprecht geïnteresseerd bevroeg ik mensen die ik erover hoorde praten. Het impliceert een soort zekerheid over creativiteit die ik zelf mis en graag vind.
Te vaak teleurgesteld door oppervlakkige reacties als: ‘het creatieve proces is het komen tot een idee voor innovatie’, ging ik op zoek naar interessantere antwoorden. Inmiddels zijn we zeven jaar verder. Natuurlijk bestaat het creatieve proces van innovatie niet. Er is wel iemand die bekend staat bij creativiteitfanaten zoals ikzelf als The First die het creatieve proces in geformaliseerde stappen opschreef.
The Art of Thought
In 1926 werd zijn boek The Art of Thought gepubliceerd. Graham Wallas schreef een boek over De Kunst van Denken voor jongeren, om hen te helpen betere denkers te worden. Wallas wijdt maar één van zijn twaalf hoofdstukken aan de vier ‘Stages of Control’ in het denken. In het boek wordt het woord ‘creative’ maar vier keer genoemd. Desalniettemin, zien vele creativiteitsonderzoekers deze vier fases van de Stages of Control als de eerste stapsgewijze omschrijving van het creatieve proces.
The Stages of Control
Fase 1: preparation.
In de ‘preparation phase’ werk je bewust aan een probleem.
Fase 2: incubation
Er komt een moment waarop je werkt aan het probleem dat je het gewoon effe niet meer weet. Je zit vast in je hoofd, figuurlijk dan…duh.
Hoe kom je los?
Incuberen.
Incubation is een fase die plaats vindt in het onbewustzijn. Volgens Wallas is deze fase associatief van aard is.
Over het fenomeen incubatie hebben vele creativiteitonderzoekers zich gebogen. Het is nogal lastig te onderzoeken, want ja, het gebeurt onbewust. De komst van de neurowetenschappen levert wel interessante aanknopingspunten op.
Zo kennen we het principe van ‘de beste ideeën komen als we onder de douche staan’ en dat heeft een reden. Als we een laag-cognitieve taak uitvoeren (denk aan douchen, de was doen, wandelen etc.) dan is de hersenactiviteit van het deel van de hersenen waar we oordelen ook laag. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor activiteit in de andere delen van onze hersenen. We maken letterlijk meer neurale verbindingen, dat vergroot de kans op een nieuw inzicht.
Fase 3: Illumination
Illumination omschrijft hij als een moment van inzicht, niet als een fase. Wallas wijdt wel woorden aan de periode net voor het moment van illumanatie. Hoewel hij het niet benoemd als aparte fase, zit er tussen incubation en illumination nog een stap: intimation. Beter bekent bij de gewone mens als ‘het puntje van je tong gevoel’.
Fase 4: Verification
Verfication is een fase waarin de denker controleert of het moment van inzicht daadwerkelijk het missende puzzelstuk voor het oplossen van het probleem was.
Om tot deze vier fases te komen, laat Wallas zich inspireren door Von Helmholtz (1821-1894), een Duitse arts en natuurkundige. Hij rechtvaardigt deze zijn met voorbeelden uit dagboeken van Varendonck en Poincaré. Geen empirische onderbouwing, maar meer een filosofische onderbouwing.
Onbevredigend
Ik vond het boek fantastisch. Wallas schrijft ook geweldig visionair en poëtisch over onderwijs. Toch geven deze vier fases hetzelfde antwoord wat ik al had:
Het creatieve proces van innovatie verwijst naar het proces van het komen tot een idee. Maar niet naar de realisatie van dat idee, het in de werkelijkheid brengen van een idee.
Iedereen die aan innovatie doet kent de pijn en moeite die met het realiseren van een idee gepaard gaat. Als het realiseren van een idee geen creatief proces is, eet ik mijn schoen op.
Het compromis
De Stages of Control die Wallas omschrijft kunnen we ook gebruiken in de realisatiefase. Preparation is een fase van analyseren. De feiten op een rij. De lijst van criteria voor de realisatie van het idee, of eisen en wensen.
De periode van incubation tot illumination is een fase van opties zoeken en ideeën bedenken. Hoe gaan we dit idee verder uitwerken? Wat is de volgende stap één?
Verification is een fase van het testen van ideeën. Wallas z’n grote inspiratiebron Henri Poincaré voelde direct aan of een idee goed was. Maar we zijn natuurlijk niet allemaal wiskundige en groot filosoof.
Wij gaan bij het innoveren in complexe situaties voor het testen van het idee, door middel van een prototype. Een test in de stoffelijke werkelijkheid. Die test analyseren we. Met de conclusies nemen we de volgende stap in de realisatie van een idee. We gaan weer ideeën bedenken en die testen, etc.
We blijven analyseren, ideeën bedenken en testen. Deze stappen herhalen we totdat we vinden dat het idee gerealiseerd is. We noemen innoveren niet voor niets een iteratief proces.
Op deze manier kunnen we zeggen dat de Stages of Control de basis vormt voor ieder ontwerp-, innovatie-, en creativiteitproces.
Als je inzoomt is ieder creatief proces is anders. Maar als je uitzoomt is het altijd hetzelfde. Dat betekent dat het creatieve proces 95 jaar geleden formaliseerd is en toch bestaat. Feestje over vijf jaar!
Over deze column
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Eveline van Zeeland, Eugene Franken, Helen Kardan, Katleen Gabriels, Carina Weijma, Bernd Maier-Leppla, Colinda de Beer en Willemijn Brouwer probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.
