Waarom we over dit onderwerp schrijven:
In 2019 verwoeste en beschadigde cycloon Idai zeventig procent van alle gebouwen in Beira, de tweede stad van Mozambique. Het land behoort tot de armste tien landen ter wereld. De meeste mensen zijn uitgesloten van toegang tot financiering; slechts drie procent van de Mozambikanen kan een huis kopen via het lokale hypotheekstelsel.
Dat is niet alleen in Mozambique het geval. Volgens de Wereldbank heeft ongeveer tachtig procent van de mensen in Afrika een informele baan. Zonder een officieel contract is een hypotheek krijgen nagenoeg onmogelijk en de rente ligt rond de dertig procent. Veel Mozambikanen wonen dus in kwetsbare huizen die niet bestand zijn tegen natuurrampen.
‘Kapot’ systeem
“Om aan te geven hoe kapot het systeem is: van de dertig miljoen Mozambikanen hebben er zeshonderd een hypotheek. Ik denk dat er in mijn eigen wijk hier in Nederland meer mensen een hypotheek hebben dan in heel Mozambique”, vertelt TU/e alumnus Marie-Odile Zanders. Ze is hoofd partnerschappen en ontwikkeling bij Empowa, een woningkredietverstrekker voor Afrikanen met een laag- of middeninkomen. Samen met de lokale overheid in Beira, het door de Nederlandse overheid ondersteunde grondontwikkelaar SDUBeira en het Mozambikaanse woningontwikkelaar Casa Real proberen ze nu gezamenlijk in de komende 10 jaar 25.000 betaalbare en klimaatresistente huizen te bouwen.
Cementblokken of wattle-and-daub
Mozambikanen kopen hun huis vooral met cash en bouwen het vaak zelf met cementblokken. Die worden langs de weg gefabriceerd. “Veel mensen hebben geen geld om in één keer alle blokken te kopen, dus af en toe kopen ze er een paar. Het is heel normaal dat het tien tot twintig jaar kost om je huis af te bouwen”, weet Sil Schaars uit eigen ervaring.
Ze wilde “echt iets anders”, vertelt de TU/e student Innovation Sciences en Building Fysics. En dus verruilde ze Eindhoven de afgelopen drie maanden voor Beira om voor Empowa mee te werken aan de bouw van een betaalbaar hennephuis. Het project is een pilot van Empowa en wordt medegefinancierd via het SBIR-programma van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
“Als cementblokken te duur zijn, wonen mensen in een wattle-and-daub huis”, gaat Schaars verder. Dat is een bouwmethode (in het Nederlands ‘vitselstek’) waarbij een gevlochten houten mal wordt opgevuld met afval en stenen. Deze constructie wordt vervolgens bedekt met een laag klei. Voor zowel de cementblokken als de wattle-and-daub-methode geldt dat het geen klimaatbestendige huizen oplevert. Terwijl Mozambique, net als de rest van Afrika, steeds vaker en heviger de gevolgen van klimaatverandering merkt.
“Het is heel normaal dat het tien tot twintig jaar kost om je huis af te bouwen”
Sil Schaars
Twee problemen
Er bestaan dus twee grote problemen als het aankomt op huisvesting in Mozambique. Een: mensen hebben geen toegang tot financiering. Twee: er moeten veel huizen gebouwd worden die klimaatbestendig en betaalbaar zijn. En dat moet zo klimaatneutraal mogelijk gebeuren, want zeventig procent van de gebouwen die in 2050 in Afrika staan, is nog niet gebouwd. Zanders: “En zelfs nu is er al een achterstand van vijftig miljoen woningen in Afrika. De te bouwen gebouwen zullen hoe dan ook klimaatvriendelijker moeten worden gebouwd, anders herhaalt Afrika onze fouten.”
““Er is een achterstand van vijftig miljoen woningen in Afrika.”
Marie-Odile Zanders
Hennep in plaats van beton
Voor het laatstgenoemde probleem kijkt Empowa nu onder andere naar het gebruik van hennep. De plant kan binnen honderd dagen tot vier meter hoog groeien. De stengel van de plant wordt gedroogd, fijn gemalen en met kalk vermengd. “Dat wordt dan in een mal tot een blok geperst. Het is geen dragend materiaal zoals cementblokken dat wel zijn, dus de draagstructuur moet van cement of hout zijn”, legt Schaars uit.
Modulaire huizen
De prijs van het basishuis begint vanaf tienduizend dollar en bestaat uit een keuken, badkamer en een slaapkamer. De huizen zijn modulair; als mensen op een later moment meer geld hebben, kunnen ze een kamer of verdieping bijbouwen.
Een groot voordeel van hennep is dat het vochtregulerend is. Belangrijk voor het wooncomfort, want de luchtvochtigheid in Mozambique ligt standaard rond de zeventig procent. “Het zou een betere thermische isolator moeten zijn dan cement, dus ook het comfort voor de bewoner gaat erop vooruit.”
Als we haar spreken, weet Schaars nog niet of dat ook bij dit huis echt zo uitpakt. “Eigenlijk zou het nu ongeveer af moeten zijn, maar dat is niet gelukt. Al sinds mijn eerste dag hier verloopt alles nogal chaotisch. De hennepblokken zouden met een vrachtwagen uit Kaapstad komen, maar de wegen zijn hier heel slecht. Daardoor vielen de wielen van de vrachtwagen af en moest er een nieuwe vrachtwagen geregeld worden.”
Schaars’ tijd in Beira zit er bijna op, maar ze heeft wel alvast alle meetapparatuur geïnstalleerd. Ze hoopt dat haar collega’s de metingen alsnog kunnen uitvoeren.
Decentralised Finance
Dan het tweede probleem: de financiering. Empowa bouwt aan een nieuwe financiële infrastructuur met tech tools. Ze ontwikkelen een gedecentraliseerd financieringssysteem – in het Engels: Decentralised Finance (DeFi) – op basis van blockchaintechnologie. Het bedrijf werkt met een lease-to-own lening: mensen sluiten een lening af en betalen hun huis stukje voor stukje af, terwijl ze al direct hun intrek kunnen nemen in de woning.
Ondertussen heeft Empowa een ‘proof of concept’ project afgeleverd in Beira met dertig gezinnen die nu een betere woning tot hun beschikking hebben. Zanders: “Via deze aanpak kan zo’n zestig procent van de Mozambikaanse bevolking toegang krijgen tot een beter huis. Onze focus ligt nu op opschalen in Afrika. Zowel individuen als grote bedrijven en instituties kunnen in onze projecten investeren.”
Systeemverandering via gebruik nieuwe technologieën
Greg Schneider, COO bij Empowa, legt uit dat mensen nieuwe technologieën zoals blockchain vaak associëren met het cryptosysteem waarin mensen vooral heel veel geld willen verdienen. “Wij gebruiken de crypto-functionaliteit niet om te speculeren, maar om een nieuwe financiële infrastructuur te bouwen die mensen in Afrika aan betaalbare en betere woningen helpt.”
De Afrikaanse markt voor betaalbare huisvesting zit nog grotendeels op slot. Dat komt vooral omdat de huidige systemen duur en traag zijn. Via Empowa kunnen mensen investeren in betere huisvesting. “Daarbij haal je niet alleen een goed rendement, maar kun je dus ook echt iets betekenen voor lokale gemeenschappen. Het gaat niet alleen om de huizen zelf, maar de bouw van één huis levert gemiddeld minstens vijf banen op. En een bestendiger huis in een beter geplande omgeving, vermindert ook de lokale impact van natuurrampen”, aldus Zanders.
Blockchain en andere nieuwe digitale methoden maken het bovendien makkelijker om geld te verplaatsen op een transparante manier, in landen waar transacties vaak onvoorspelbaar en duur zijn. Schneider: “Als wij via ons systeem geld richting Mozambique sturen, is dat binnen een paar dagen, of zelfs sneller, op de plek van bestemming. Bij financiering via traditionele banksystemen kan het soms maanden duren voordat het geld op de goede plek is. Ook kunnen investeerders binnen een paar muisklikken zien waar hun geld terecht komt en hoe het met onze projecten gaat.”
Samenwerking
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
