Drones die ziekten in gewassen herkennen, robots die tomaten plukken en aardwarmte als energiebron. De glastuinbouw in Nederland is een speler van wereldformaat en het innoverend vermogen van de sector is groot. Maar, dat zijn de uitdagingen met betrekking tot biodiversiteit, energie en het klimaat ook. Zo stootte de sector in 2021 6,5 Mton aan koolstofdioxide uit. Naast aardgas als warmtebron, hebben ook potgrond en substraten daar een groot aandeel in.
Milieuonvriendelijke veenpotgrond
Deze substraten bestaan voor een groot deel uit turf. Met een jaarlijkse turfimport van 4,7 miljoen m³ is Nederland de grootste turfimporteur van Europa. Het gebruik hiervan ligt al een tijd onder een vergrootglas. Veengronden beslaan ongeveer drie procent van het wereldwijde landoppervlakte, maar bevatten twee keer zoveel vastgelegde koolstof als alle bossen ter wereld.
In Nederland is de CO2-uitstoot uit veengebieden bijna twee keer zo groot als de vastlegging van koolstof in alle ecosystemen samen. Kortom: het winnen van veen is schadelijk voor het klimaat. In het convenant Milieu-impact en substraten dat de sector eind vorig jaar ondertekende, is afgesproken dat er wordt toegewerkt naar een klimaatneutrale sector. Voor 2050 is de doelstelling alleen gebruik te maken van substraten die geen negatieve milieu-impact geven in de keten en CO2-neutraal zijn. Het percentage hernieuwbare grondstoffen moet dan minimaal negentig procent van het totale ketenvolume bedragen.
Biologisch afbreekbaar substraat
De grote vraag die overblijft is: hoe maak je een hoogwaardig, veenvrij alternatief voor turfpotgrond?
Met steenwol wordt die vraag deels beantwoord. Dit isolatiemateriaal bleek na wat aanpassingen heel geschikt als substraat. Het grote nadeel is dat er bij de productie van steenwol veel energie nodig is om het basalt (vulkanisch gesteente) met kalk te smelten. Bovendien is het niet biologisch afbreekbaar.
Dus moet er verder gezocht worden. Klasmann-Deilmann levert potgrond en substraten aan bedrijven over de hele wereld en houdt zich al een lange tijd bezig met de vraag, vertelt Eric Lekkerkerk, sales director bij het bedrijf. “We kijken hoe we veen als hoofdbestanddeel kunnen verminderen of vervangen door bijvoorbeeld houtvezel, boomschors of gecomposteerd groenafval. Daarbij mag het alternatief niet aan kwaliteit verliezen, het moet dus over de juiste eigenschappen beschikken en vrij zijn van ziektes.”
Samen met innovatiepartner Maan Biobased Products verkent de leverancier de opties voor een volledig veenvrij alternatief. Dat lijkt er te komen in de vorm van een geëxtrudeeerd, biologisch afbreekbaar substraat.
Nygaia
Op basis van het biologisch afbreekbare Growcoon-principe ontwikkelen Maan en Klassmann-Deilmann een substraat: Nygaia. De naam is afgeleid van Gaia, in de Griekse mythologie de godin van de aarde.
“Een substraat moet twee dingen kunnen. Water vasthouden en lucht opnemen. Nygaia kan beide”, aldus Lekkerkerk. “We mogen het geen grond noemen”, vult Tjeerd de Looze aan. Hij is commercial en product manager bij Maan Biobased Products. “In de grond zit zoveel leven, dat kunnen wij nooit namaken. Wat we wel kunnen, is de omstandigheden namaken. Zodat de wortel kan groeien en alle voedingsstoffen netjes beschikbaar komen.”
Growcoon
Eerst even over Growcoon, een biologisch afbreekbare stek- en zaaiplughouder die grond bij elkaar houdt. “Kwekers liepen er tegenaan dat, wanneer ze tweehonderd plantjes uit een plastic tray halen om te verpotten, er heel veel wortelschade optreedt, omdat de potgrond afbrokkelt”, aldus De Looze.
De wanden van Growcoon bestaan uit een biologisch afbreekbaar web met een open netstructuur. Die structuur zorgt enerzijds voor een stevige binding van de wortelkluit, anderzijds is er genoeg ruimte zodat de wortels van de plant vrijuit kunnen doorwortelen. Op jaarbasis rollen er inmiddels zo’n vier miljard exemplaren van de band.
‘Complete chaos‘
Zover is het voor Nygaia nog niet. Bij Maan worden nu twee opties uitgewerkt. Een dun matje, waar jonge plantjes zoals waterkers op geteeld kunnen worden, en een plug. Het concept presteert goed in een teeltomgeving, en er wordt nu gewerkt aan het opschalen van de productie en het ontwikkelen van machines tot een product dat kwekers kunnen gebruiken. Het is een van de innovaties op basis waarvan MAAN de Koning Willem I Prijs voor de meest duurzame en innovatieve onderneming won.
Waar de bedrijven voor Growcoon één lange spaghettisliert produceren, maken ze bij Nygaia een complete chaos van een biologisch afbreekbaar polymeer. De Looze: “De aarde is ook een complete chaos. Vezels in verschillende lengtes en diktes, een wirwar aan draden en verbindingen. Die chaos moet water vasthouden en lucht kunnen opnemen.”
Aankomende zomer willen De Looze en Lekkerkerk met een kant en klaar product op de GreenTech beurs in Amsterdam staan.
Nieuwe categorie duurzame substraten
Lekkerkerk: “Het is de bedoeling dat Nygaia uitgroeit tot een nieuwe categorie duurzame substraten met verschillende toepassingen. Omdat het substraat inert, clean en goed stuurbaar is, sluit het goed aan op de eisen van hightech tuinbouw. We richten ons in eerste instantie op vertical farms en hydroponics kwekerijen, in deze segmenten wordt duurzaamheid het meest gewaardeerd.”
Vertical farms bevinden zich met name in grote Europese steden, dichtbij de consument. “Uiteindelijk is onze droom dat vertical farms bij ons een zak grondstoffen, het basismateriaal, kopen waarvan ze met hun eigen machine substraat kunnen produceren. Zo is het substraat altijd vers en vindt de expansie plaats bij de tuinder. Dat scheelt enorm in transportkasten.”
Groot bijkomend voordeel in vergelijking met potgrond, is dat er geen ziektes in de substraten zitten. In potgrond dat vermengd is met tuinafval als alternatief voor veen, is de kwaliteit lastig te garanderen.
Het ontwikkelen van de technologie voor potgrond past binnen de trends van de tuinbouw, waarin een kweker niet langer werkt op basis van zijn onderbuikgevoel, maar op basis van data, ziet Lekkerkerk. “Ook het tekort aan arbeid zorgt voor een enorme push in automatisering. Daarnaast is het steeds belangrijker om verantwoorde materialen te gebruiken. De consument is kritisch geworden. Als leverancier willen we met Nygaia bijdragen aan een transparantere, maar vooral ook duurzame glastuinbouwsector.”
