Als de Coronacrisis ons iets duidelijk maakt, is het wel dat de oplossingen van vroeger niet meer werken voor de problemen van vandaag. Maar om die nieuwe oplossingen te bereiken en echte innovaties te creëren waar de maatschappij wat aan heeft, moet er iets veranderen in de manier waarop wij tegen de wereld aankijken. Nieuwsgierigheid, de basis voor alles wat we bij Innovation Origins doen, is daarbij cruciaal, zo toont ook het onderzoek van Danae Bodewes aan. In een serie interviews spreekt ze met nieuwsgierige types die elk op hun eigen wijze de bouwstenen leveren voor een nieuwsgierig leven. Hier de complete serie tot nu toe.

Nieuwsgierige types: Nienke Meijer (54), oud voorzitter College van Bestuur Fontys Hogescholen, gepassioneerd voorvechter voor sociale inclusie

Nienke Meijer was tien jaar lid van het College van Bestuur van Fontys Hogescholen; een van de grootste hogescholen in Nederland met bijna 44.000 studenten en ruim 4800 medewerkers. Nienke creëerde binnen Fontys ruimte voor onderwijsvernieuwing en aandacht voor het individu en een inclusieve samenleving. In 2014 was ze topvrouw van het jaar, de jury roemde haar drive en verbindende en overtuigende leiderschapsstijl. Eind november 2019 trad ze af als voorzitter van het College van Bestuur om zich verder in te zetten voor sociale inclusie en de digitale vaardigheden van jongeren.

“Liever Leven Lang Nieuwsgierig dan Leven Lang Leren“

Nienkes uitspraak tijdens de opening van het studiejaar 2018-2019: “Liever Leven Lang Nieuwsgierig dan Leven Lang Leren“ inspireerde mij om het thema nieuwsgierigheid te onderzoeken en zelf veel meer plezier te beleven aan mijn nieuwsgierigheid. Ik keek dus bijzonder uit naar dit interview en Nienkes inzichten over de diversiteit en kracht van nieuwsgierigheid.

Wat betekent nieuwsgierig zijn voor jou persoonlijk?

Nieuwe energie, in de zin dat als je nieuwsgierigheid toelaat je echt nieuwe dingen kan ontdekken. Bijvoorbeeld wat je energie geeft. Waar het soms lijkt dat je vast zit, kan je door nieuwsgierig te zijn weer nieuwe dingen ontdekken. Voor mij is het een van de basis-dingen waarvan je niet weet dat je het hebt of niet zo bewust van bent, maar wat wel heel bepalend is voor wat je doet op een dag.

Waar komt de kreet Leven Lang Nieuwsgierig vandaan?

Het was een spontane gedachte omdat iedereen Leven Lang Leren zat was. Bij Leven Lang Ontwikkelen merkte je ook al dat er een soort sleetsheid in kwam. Ik bereidde een speech voor toen ik bedacht: misschien vind ik een leven lang nieuwsgierig mooier. Deze uitspraak is vervolgens een eigen leven gaan leiden. Er zat niet een enorm ‘research’ of een uitgebreide onderbouwing achter, maar ik merk dat het veel meer zegt over dat wat we belangrijk vinden.

Wat hoopte je met deze kreet te bereiken?

Dat we uit de bijna volledig infrastructurele discussie over een leven lang leren en ontwikkelen zouden komen. Ik vind dat we de discussie vaak heel instrumenteel aanvliegen, vanuit de vraag: wat voor modules hebben we dan of op welke manier kunnen mensen blijven leren? Daarnaast wordt de discussie vaak vanuit een negatieve invalshoek gevoerd. Je moet blijven leren, je moet je blijven ontwikkelen, want anders. Het is een soort zwaard van Damocles dat er hangt. Leven Lang Nieuwsgierig heeft een positievere connotatie.

Ik hoop dat het mensen persoonlijk raakt, want ik ben ervan overtuigd dat, wil je hier iets mee doen, dan kan het alleen wanneer je dit doorvoelt en doorleeft. Met Leven Lang Nieuwsgierig raak ik veel meer docenten en studenten en medewerkers van bedrijven die denken: O, maar dat heeft ook iets met mij te maken. Dan kom je uit de mij-zij verhoudingen: het gaat niet over mij, maar zij moeten meer gaan leren. Het gaat om wat wij allemaal doen. Ik denk dat je dan krachtiger stappen kan maken.

Passie en purpose noem je vaak als belangrijke drijfveren voor persoonlijke en professionele ontwikkeling. Hoe zie jij de relatie tussen passie, purpose en nieuwsgierigheid?

Voor mij is passie en purpose de basis om via reflectie te kijken naar: wat raakt mij nou echt? Of wat zou ik nou echt willen doen? Dat ontdekken kan alleen door een enorme dosis nieuwsgierigheid: nieuwsgierigheid naar jezelf, naar de ander en naar datgene wat er in de samenleving speelt. Dan ontdek je op een gegeven moment wel: hier zit mijn passie en purpose. Dat is niet iets wat je eenmalig ontdekt, het is een ongoing proces. Daarom moet je je hele leven nieuwsgierig blijven.

Ben je in de loop van je leven meer of minder nieuwsgierig geworden?

Ik ben in ieder geval bewuster nieuwsgierig geworden. Ik denk dat ik het altijd wel was, maar niet zo bewust. Ik denk dat ik daar nu bewuster mee bezig ben en het meer toelaat. Dat betekent dat je kwetsbaar kan zijn voor dingen die je niet kent. Dat is een groot goed in plaats van altijd maar een mening hebben of te laten zien wat je wel niet allemaal weet. Die bewustwording gaat in fases in je leven.

Waardoor ben jij bewuster geworden van je nieuwsgierigheid?

Daar is niet één oorzaak voor aan te wijzen. Mijn tijd bij Fontys heeft me geleerd om het zo concreet te maken. In de tijd dat ik bij de kranten werkte had ik er geen woorden voor. Sinds ik in het onderwijs werk, merk ik dat je het kan benoemen en dat het hoort bij leren.

“Gebruik alles wat je tegenkomt voor groei en ontwikkeling”

Ik heb ooit een ‘engelenkaartje’ getrokken toen ik begin dertig was, dat kaartje heb ik altijd bewaard. Het kaartje zegt: “Gebruik alles wat je tegenkomt voor groei en ontwikkeling”. Dat heeft mij altijd geholpen. Als je alles gebruikt wat je tegenkomt, of het nou positief of negatief is, dan is niks zinloos dat je meemaakt.

Dat inzicht heeft mijn nieuwsgierigheid gevoed. Waarom zit ik hier met deze persoon aan tafel? Waarom overkomt mij dit in deze situatie? Wat leer ik hiervan? Het is niet zien dat alles met een reden gebeurt, maar wel dat je van alles wat er gebeurt iets kan leren en je er iets mee kan doen. En dat het een keuze is om zo te denken.

Wat dempt jouw nieuwsgierigheid?

Wanneer ik in een gezelschap ben waar veel negativiteit is of waar mensen veel ‘ja maar’ roepen. Als ik niet uitkijk, merk ik dat ik me dan afsluit en niet meer open sta voor nieuwe dingen. Ik denk dan alleen: hoe kan ik zo snel mogelijk uit deze situatie weg? Die gedachte dempt je natuurlijke nieuwsgierigheid.

Hoe kan iemand die jou niet goed kent het moment herkennen waarop jij nieuwsgierig bent?

Ik stel veel meer vragen dan dat ik antwoorden geef. Dit gebeurt wanneer je echt met elkaar in gesprek bent. Wat we nu doen; een interview, is niet echt een gesprek. Dit triggert mij wel weer omdat ik nadenk over de vragen die je stelt en wat zegt dat nou eigenlijk? Maar echte nieuwsgierigheid komt voort uit een gesprek dat je voert waardoor je iedere keer een stapje verder komt, nieuwe dingen ontdekt en nieuwe denkbeelden krijgt.

Je hebt een achtergrond in marketing. Wat is jouw favoriete manier om de nieuwsgierigheid van mensen te stimuleren?

Mijn oorspronkelijke achtergrond is in de psychologie. Ik ben echt geïnteresseerd in mensen: waarom ze bepaalde dingen doen, waar hun drijfveren zitten en waar iets vandaan komt. Dat heb ik vervolgens vertaald naar marketing; hoe kan je mensen bereiken en hoe kan je zorgen dat jouw boodschap mensen bereikt? Uiteindelijk is het haakje altijd: hoe maak je het zo persoonlijk dat iemand zich er altijd in herkent? Marketing draait om de vraag: hoe raak je mensen?

Mijn voorkeur is dat dit op een positieve manier gebeurt. Je kan vanuit het negatieve mensen raken en inspireren. Mijn stijl is om iets positiefs te schetsen wat mensen raakt. Waardoor iemand denkt: Ik kan hier iets aan bijdragen, ik kan hier iets mee doen.

“Nieuwsgierig zijn heeft mij dichter bij mijn passie en purpose gebracht, ik hoop dat dit ook voor anderen geldt.”

Wat ik het liefste zie of hoop dat er gebeurt, is dat niet zo zeer ik anderen inspireer, maar dat ze door dingen die ik zeg of schrijf denken: dit is iets dat over mij gaat en ik kan hier mijn eigen inspiratie uit halen. Dus niet zo zeer volgen wat ik zeg, maar het kunnen vertalen naar wat betekent dit voor mij. Want wat voor mij nieuwsgierigheid is hoeft niet hetzelfde te zijn voor anderen.

Je kwam uit de mediawereld voordat je bij Fontys startte. Kan je je nog herinneren waar je je het meest over hebt verwonderd toen je bij Fontys kwam werken? En wat heb je met deze verwondering gedaan?

Het eerste waar ik mij over verwonderde was het onwijs leuke contact met studenten. Ik kwam uit de krantenwereld en daar is de gemiddelde lezer 57 jaar oud. Ik had niet veel contact met de jonge twintigers. Het is fijn om contact te hebben, maar ook om te kijken hoe je echt contact kan hebben. Dat studenten meedoen aan projecten en mee brainstormen in de studentenfractie, zodat je meer doet dan alleen hun verhalen horen maar ook echt samenwerkt.

Wat mij ook verwonderde was de enorme passie bij docenten, maar ook hoe weinig contact ik met hen had. We spraken vaker over docenten dan met hen. Ik heb de afgelopen tien jaar geprobeerd dit voor mezelf te verbeteren. Uiteindelijk heb ik het gevoel dat ik meer contact met studenten heb gekregen, maar met docenten en medewerkers had ik zeker nog meer contact willen hebben. Als ik nog eens tien jaar zou blijven dan zou ik dat nog veel intensiever willen doen.

Wat zie jij als het grootste obstakel dat de nieuwsgierigheid van studenten en docenten in de weg staat of dempt?

Het gevoel dat je alles in één keer goed moet doen, je geen fouten mag maken en je afgerekend wordt op je fouten. Dit geldt voor iedereen; studenten en professionals. Nieuwsgierig zijn betekent uit je comfortzone stappen en dingen doen die je niet eerder hebt gedaan. In onze huidige maatschappij wordt dat niet altijd gewaardeerd. En twee keer een negatieve ervaring en je houdt op met nieuwsgierig te zijn.

Waar ik me echt zorgen over maak is dat ongeveer 30% van onze studenten burnout verschijnselen heeft door een te hoge druk op allerlei manieren. Dat zie je terug bij kinderen in het voortgezet onderwijs. Wil je die druk verlagen of er op een betere manier mee om kunnen gaan, dan moet je iedereen de ruimte geven om fouten te kunnen maken. En niet voortdurend zeggen: je mag wel fouten maken, maar ik heb het liefst dat je alleen maar tienen haalt. Dan geef je twee boodschappen. Ik denk dat we daar in Nederland echt een grote stap moeten maken en dat kan alleen als je dat als persoon zelf ook doet.

Dat impliceert dat iedereen daar aandacht voor zou moeten hebben.

Ja het is ‘practice what you teach’. Hoe zorg je ervoor dat je zelf het goede voorbeeld geeft? Mijn stokpaardje is natuurlijk dat het altijd, op een of andere manier, over Technology Entrepreneurship en Creativity (TEC) skills gaat.

“Je zult fouten maken, maar door nieuwsgierig te zijn kom je verder en geef je een goed voorbeeld”

Hoe mooi is het als je als docent of ouder laat zien dat je zelf experimenteert met programmeren, robotica en 3D printen. Je zult fouten maken, maar door nieuwsgierig te zijn kom je verder en geef je een goed voorbeeld. In feite ben je dan samen aan het leren. Het moment dat je je als ouder of docent op deze manier kwetsbaar opstelt, dan geef je anderen de ruimte om te experimenteren en fouten te maken.

Nieuwsgierig zijn gaat over het openstaan voor en het opnemen van nieuwe kennis en ervaringen. Jij ontmoet een enorme hoeveelheid mensen en bent dagelijks met de meest uiteenlopende onderwerpen en activiteiten bezig. Hoe organiseer jij jouw informatie zodat je deze ook werkelijk onthoudt en er optimaal gebruik van kan maken?

Verzuchtend: Als ik daar echt een antwoord op had… Af en toe is dat bij mij ook echt chaos. Ik heb dan makkelijk tien boeken op mijn vensterbank liggen die ik echt graag wil lezen, omdat ik daar heel nieuwsgierig naar ben. Ik probeer mijn aantekeningen te maken in mijn boekjes over dingen die ik wil onthouden uit gesprekken of uit bijzondere momenten. De enige manier is zo af en toe even rust te nemen en terug te lezen wat je hebt geschreven en terug te denken aan wat je hebt gehoord. Stilte creëren om te kunnen reflecteren op dat wat je mee hebt gekregen.

“Compassie hebben met jezelf, dat je niet alles kan lezen, niet alles kan weten en niet alles hoeft te weten.”

Maar ook compassie hebben met jezelf dat je niet alles kan lezen, niet alles kan weten en niet alles hoeft te weten. Je kan dan nog steeds heel nieuwsgierig zijn, maar je hoeft dan niet alles tegelijk te doen. Dat zie ik ook bij studenten die zo graag alles willen opslurpen; nieuwe informatie en nieuwe ervaringen. Daardoor kan je zomaar blokkeren omdat het teveel is, het is namelijk gewoon teveel. Wanneer je momenten van rust vindt door te wandelen in de natuur of op een andere manier het hoofd even leeg te maken. Dan komt de informatie die je nodig hebt wel op je af en naar boven zodra je ervoor open staat.

Gebruik je ook tools voor het organiseren van jouw informatie?

Ik gebruik niet echt tools. Ik heb wel 30 jaar aan opschrijfboekjes, het is een hele kast vol en die lees ik zo af en toe terug en dan zie ik mijn eigen ontwikkeling.

Ik ken personen die voor zichzelf een persoonlijk management systeem hebben gecreëerd waarin ze alle informatie die ze relevant vinden opslaan. Wanneer ze aan een thema denken, typen ze een zoekwoord in en plop; alles gerelateerd aan dit thema van verschillende media afkomstig, komt op hun scherm.

Ik heb op mijn computer wel mapjes waar ik per onderwerp dingen verzamel, maar niet met zo’n handige Wiki-achtige tool dat je het erin plopt en dat dan weer boven komt.

Maar als ik echt eerlijk ben, haal ik meer inspiratie uit mooie boeken die ik lees en gesprekken die ik voer. Die inspiratie vastleggen dat doe ik nog mooi handmatig. Ik onderstreep met potlood dingen in boeken en schrijf daarna de mooiste quotes en stukken in mijn boekje. Die inzichten deel ik ook met vrienden en dat is mijn echte inspiratie, meer dan bijvoorbeeld artikelen die ik als onderbouwing gebruik. Ik vind het wel heerlijk dat je tegenwoordig met WhatsApp een foto maakt van dit soort inzichten en dit direct kan delen met anderen.

Je bent mede-oprichter van De Buitenboordmotor. Juli 2019 publiceerde jij een essay genaamd: “Gezocht: Mensen met nieuwe oplossingen, m/v”. Dit zijn neem ik aan het type mensen met wie jij samenwerkt bij de Buitenboordmotor. Kan je wat meer vertellen over dit initiatief?

Bij De Buitenboordmotor zitten commissarissen, startups, publicisten en wetenschappers; het is een heel diverse club en we maken ons druk over sociale cohesie in Nederland. We willen een doetank zijn en niet de zoveelste praatclub. We houden ons bezig met hoe mensen die bij bedrijven weg moeten vanwege technologische ontwikkelingen op een goede manier bij bedrijven in een andere sector terecht kunnen, en welke systeemaanpassingen hiervoor nodig zijn.

Als je nu bij een bank werkt is het ongelofelijk moeilijk om in de zorg, techniek of het onderwijs terecht te komen, terwijl daar tienduizenden vacatures zijn. Je loopt er tegen aan dat we sturen op CV’s in plaats van competenties, dat er salaris gaps zijn als je van de ene naar de andere sector gaat en dat ons onderwijs eigenlijk heel rigide en conservatief is met weinig mogelijkheden om het anders in te richten. Daar zijn we wel mee bezig, maar dat gaat langzaam.

Hoe speelt nieuwsgierigheid een rol bij de ambities van De Buitenboordmotor?

Het is van belang om nieuwsgierig te zijn naar de ander en niet te instrumenteel te denken zoals: als we deze regel of procedure invoeren en dan moet het toch gaan werken. Als het zo simpel was, dan was het allang zo geweest. Daarom is het belangrijk om nieuwsgierig te zijn naar wat er echt speelt bij de ander en door te vragen om dat te kunnen begrijpen. Willen begrijpen wat er achter zit en met elkaar kijken wat er nodig is om mensen te inspireren om zulke stappen te kunnen maken.

“Nieuwsgierig zijn naar wat er echt speelt bij de ander en door te vragen om dat te kunnen begrijpen”

Digital skills gekoppeld aan passie en purpose

Ik wil ontdekken wat er nodig is zodat alle kinderen in Nederland binnen twee a drie jaar digital skills meekrijgen met passie en purpose daaraan gekoppeld. Het moet namelijk geen trucje zijn, maar een bewustwording hoe digital skills jou kunnen helpen om beter te functioneren in de maatschappij of om die maatschappij zelf mee vorm te kunnen geven. Dan heb je het over: hoe creëer je de openheid om het met kinderen over nieuwsgierigheid te hebben met hulp van technologie.

We lopen achter

Docenten blijven ongelofelijk belangrijk maar technologie gaat ons helpen om veel grotere groepen te bereiken en te zorgen dat je digitale skills op een andere manier kan ontwikkelen dan alleen via een één op één relatie. We moeten en willen zoveel mensen bereiken, omdat we achterlopen.

We staan als Nederland wel hoog in de ranking maar je ziet dat we op alles stap voor stap naar beneden gaan. Het gaat er dus om hoe we binnen een paar jaar een miljoen mensen gaan bereiken. Dat gaat alleen als je dat op een goede manier doet met digital skills en technologische tools. Hoe? Dat wil ik vanuit mijn eigen nieuwsgierigheid gaan ontdekken de komende één à twee jaar.

Je zoekt dus de ruimte op om buiten het systeem te werken.

Ja volledig buiten het systeem, om vervolgens te kijken waar het systeem interventies nodig heeft. Je begint met kennis van het systeem, waar loopt het vast en welke interventies heb je nodig? Zijn die interventies mogelijk binnen het systeem of moet je die buiten het systeem om realiseren? Het huidige systeem, het polderen in de politiek of de instituties zoals we die nu hebben, daar gaat het niet van komen. We zitten in Nederland te vast in vaste structuren en het gepolder. Dat moet op een andere manier, dat is waar mijn passie en purpose zit.

Je schetste een ‘sense of urgency’ om anders te denken en te handelen. Dit vraagt om een nieuwsgierige, verkennende houding. Wat moet volgens jou iedereen over nieuwsgierig zijn weten?

Dat het altijd in je zit en dat je zelf de keuze kan maken om het als manier van leven te zien. Ik gun het iedereen om dat uit te proberen en te ervaren wat voor rijkdom aan ervaringen en verbindingen er dan op je afkomen. En wat dat betekent voor de dingen die je dagelijks doet.

“Mensen herkennen en erkennen kan alleen wanneer we nieuwsgierig zijn naar elkaar, naar elkaars verhalen om vanuit dat basisgevoel verder bouwen op alle niveaus.”

Mijn stokpaardje is sociale cohesie en hoe mensen zich niet meer gekend of herkend voelen in een groep of door de samenleving. De eerste stap is dat jij weer het gevoel hebt dat je onderdeel bent van jouw community of groep. Dat je vanuit die verbindingen ervaart; ik doe ertoe. En dat je dat vervolgens ook herkent in wat het bedrijfsleven doet, de media schrijft en de politiek en het onderwijs doen. Maar het begint bij jezelf. Mensen herkennen en erkennen kan alleen wanneer we nieuwsgierig zijn naar elkaar, naar elkaars verhalen, om vanuit dat basisgevoel verder te bouwen op alle niveaus.

Dat klinkt misschien zweverig, maar hoe langer ik dat zelf doe, hoe meer ik ervaar dat dat de basis is van hoe je zou willen samenleven met iedereen. Voor mij is het daarmee de basis van het onderwijs zelf, maar ook voor wat ik nu ga doen met het bedrijfsleven en andere gremia. Ik gun iedereen datzelfde gevoel te hebben, want daar word je heel blij en gelukkig van.

Je straalt een rust uit terwijl je dit vertelt. Waar komt die rust vandaan?

Die rust is er niet altijd hoor. Het is niet: kijk mij nou eens rust hierin hebben, want de onrust is even groot. Ik vind het mooi dat je altijd terug kan naar die rust, maar hoe nieuwsgieriger je wordt hoe onzekerder je wereld wordt. De stap die ik nu ga maken voelt gewoon heel onzeker. Het is allemaal nog groots en vaag. Ik kan er makkelijk over vertellen, maar er zijn ook momenten dat ik denk: ‘Man, wat ga je doen?’

“Het gaat om een balans vinden tussen rust en onrust, tussen zekerheid en onvoorspelbaarheid en tussen antwoorden vinden en vragen zoeken”

Als je het over mensontwikkeling hebt dan horen die onrust en onzekerheid erbij. Het gaat om een balans vinden tussen rust en onrust, tussen zekerheid en onvoorspelbaarheid en tussen antwoorden vinden en vragen zoeken, want dat is het eigenlijk nog meer. Ik hoop dat ik deze nieuwsgierigheid altijd behoud.

Ik ben heel dankbaar hoe de afgelopen tien jaar bij Fontys mij hebben gevormd. Het is heel eervol om te horen hoe anderen door mij zijn geïnspireerd, maar het effect is net zo groot op mij geweest. En dat voelt heel goed.

Alles voor mens en samenleving

Voor haar afscheid bundelde Nienke vijf essays van haar hand die tussen 2016 en 2019 verschenen. De titel van deze bundel is veelzeggend: Alles voor mens en samenleving. In deze bundel zijn niet alleen haar inspirerende essays te lezen, maar zijn ook door Nienke gemaakte foto’s te bewonderen. Dit zijn prachtige foto’s over lucht, licht en lichtflikkeringen. Foto’s die je raken, tot de verbeelding spreken, stil doen staan bij wat je net hebt gelezen en vooral ook energie geven om betekenis te zoeken en zelf betekenis te willen hebben en geven.

Voor mij staan deze foto’s voor de samenhang in alles, de noodzaak van belangenoverstijgend samenwerken, het ervaren van vrije ruimte, genieten van het huidige moment en verder durven kijken dan dat wat er letterlijk voor je ogen afspeelt.

Nienke leeft volgens haar eigen woorden: practice what you teach. Ze durft de verbinding met anderen aan te gaan en op een positieve, constructieve wijze te zoeken naar wat anderen nieuwsgierig maakt en beweegt tot een meer inclusieve samenleving. Wat mij betreft een prachtig st(r)aaltje van continue nieuwsgierigheid die leidt tot een sterke passie en purpose en inspirerend, dienend leiderschap.

Wat zijn jouw passie en purpose?

Ik hoor het graag van je via de comments hieronder of via de mail: [email protected]