Nederland is, wat al uit de naam blijkt, een laag gelegen land. Maar liefst 26% ligt onder de waterspiegel (NAP) en 59% van het Nederlandse landoppervlak is gevoelig voor overstromingen van de zee en rivieren. Logisch dus dat we van oudsher een strijd tegen het water voeren. Die strijd hebben we soms gewonnen en soms verloren. Bij deze strijd zijn door de eeuwen heen talloze mensen om het leven gekomen.
Steeds vaker is er echter sprake van een tekort aan water. Tijd voor een nieuw strijd. Een strijd tegen de droogte.
Geschiedenis van strijd tegen water
De Romeinse schrijver Plinius de Oudere beschrijft, in de eerste eeuw na Christus, als een van de eersten onze strijd tegen het water als volgt: “Het zijn beklagenswaardige mensen die wonen op hoge heuvels die ze zelf hebben opgeworpen tot boven de hoogste zeewaterstand.” De heuvels waarover Plinius het heeft zijn terpen en wierden, die door de Nederlanders vanaf de IJzertijd (500 voor Christus) gecreëerd werden als veilige plek bij overstromingen. Tijdens zo’n overstroming zitten mens en dier gevangen als op een eiland.
Daarna volgde een eeuwenlange ontwikkeling tot het Nederland zoals we dat nu kennen met dijken, polders, ontginningen, sluizen, waterkeringen en gemalen.
De watersnoodramp in de nacht van 31 januari op 1 februari in 1953, met meer dan 1800 doden, werd veroorzaakt door een zware stormvloed in combinatie met springtij. Om een ramp als deze te voorkomen werd het Deltaplan, met verdedigingslinies van dijken en waterkeringen, opgesteld en uitgevoerd. De aanleg van de Deltawerken eindigt op 17 april 1987 met de bouw van de Philipsdam.
Deze strijd van de mens met het water gaat gepaard met enkele zeer knappe staaltjes werk van de Nederlandse ingenieurs. De Zuiderzeewerken en de Deltawerken zijn door de American Society of Civil Engineers uitgeroepen tot 1 van de moderne wereldwonderen.
Tekort aan water
“Mislukte oogst dreigt door droogte” en “Waterschap heeft nog steeds last van de droogte en neemt maatregelen” kopten de regionale kranten afgelopen weken. De aanhoudende droogte leidde in Brabant tot een verbod op wateronttrekking uit oppervlaktewater. Boeren mogen dan geen water uit sloten of beken pompen, om hun grond te beregenen.
Hoe kan een waterland als Nederland nu te weinig water hebben? Veel gebieden in Nederland zijn voor hun watervoorziening afhankelijk van de aanvoer vanuit de Rijn, Maas en IJssel- en Markermeer. De hoeveelheid water in de rivieren is dus van levensbelang. In het laaggelegen westen van Nederland wordt bij droogte extra veel zoet water door de polders gespoeld. Wanneer het water in de rivieren laag staat wordt de droogte ook in het westen nijpend. Dan is het hopen op voldoende smeltwater van de Alpensneeuw dat voor hoge rivierstanden zorgt.
Op onze Brabantse hoge zandgronden is nagenoeg geen wateraanvoer mogelijk. We zijn volledig afhankelijk van neerslag.
Neerslagtekort
Ondanks dat het af en toe regent is er momenteel sprake van een neerslagtekort. Een neerslagtekort ontstaat als er meer water verdampt dan dat er bijkomt. De droogte die hierdoor ontstaat wordt berekend uit de hoeveelheid regen minus de verdamping. Elke dag verdampt er ongeveer 5 mm water via planten. Hoe warmer en zonniger hoe meer water er verdampt en hoe groter het neerslagtekort.
In onderstaande overzicht is te zien dat hoe het neerslag tekort van 2018 en 2019 zich verhoudt tot de normale waarden en het extreem droge jaar 1976-1977.
Van te veel naar te weinig water
Wordt het in de toekomst droger? Dat is lastig te voorspellen. Wat zeker is, is dat Zuid-Europa droger wordt en Noord-Europa natter. Nederland zit daar precies tussenin en het kan nog beide kanten op gaan. Recent onderzoek laat zien dat het waarschijnlijker is dat het in Nederland steeds droger wordt. Dat is wel even wennen. We zijn gewend aan een leven met veel water. Schaarste van water zit niet tussen onze oren. Een tijdelijk verbod op wateronttrekking voor de boeren is voor de stedeling nog ver van het bed. Maar een tijdelijk verbod op het wassen van de auto of een oproep om minder lang te douchen… we kunnen het ons gewoonweg niet voorstellen! Toch moeten we serieus rekening gaan houden met verdeling van het schaarser wordend water.
Actie
Dit vraagt om actie van gemeenten, provincie, rijk en natuurlijk de waterschappen; bewust beleid om droogte te voorkomen en de schadelijke effecten ervan te verminderen. Zeker op de Brabantse droge zandgronden. Ook bedrijven kunnen bewust minder water gebruiken bij het productieproces van goederen. Een begin is snel gemaakt.
Maar je kunt natuurlijk zelf ook al iets doen. Als iedereen dit doet maken we samen het verschil. Wat kun je doen? Tal van kleine en grotere dingen, zoals: de kraan dichtzetten tijdens het tandenpoetsen in plaats van 3 minuten door laten lopen. Het regenwater afkoppelen en in een regenton opvangen in plaats van dit water in het riool te laten lopen. Tegels uit je tuin halen, zodat het regenwater in de bodem terecht komt en zo het grondwater aanvult in plaats van het riool.
Of komen we pas in echt actie als het (bijna) te laat is? Ik vrees van wel. Ik vermoed dat er nog paar hete zomers nodig zijn voordat de noodzaak om de strijd met de droogte aan te gaan echt tussen onze oren zit.
Droogte in een waterland is immers, net als vloeibaar ijs, een contradictio in terminis.
Over deze column:
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Maarten Steinbuch, Mary Fiers, Carlo van de Weijer, Eveline van Zeeland, Lucien Engelen, Tessie Hartjes, Jan Wouters, Katleen Gabriels, Peter de Kock en Auke Hoekstra, probeert Innovation Origins uit te vinden hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, af en toe aangevuld met gastbloggers, zijn allemaal op hun eigen manier bezig met oplossingen voor de problemen van onze tijd. Zodat Morgen Beter wordt. Hier alle eerdere afleveringen.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
