Hoewel we in Nederland van de ene lockdown naar de andere lijken te springen, zijn er afgelopen jaar genoeg hoopvolle innovaties rond corona te vinden. Innovation Origins blikt met internist-infectioloog Astrid Oude Lashof terug op de meest in het oog springende ontwikkelingen en kijkt alvast vooruit naar het nieuwe jaar. Zullen we eindelijk van het virus verlost zijn?
Om die laatste vraag maar meteen te beantwoorden: nee. Zo’n vaart zal het volgens Astrid Oude Lashof internist-infectioloog verbonden aan het Maastricht Universitair Medisch Centrum niet lopen. Helaas. “Maar wat we wel zien is dat we steeds beter kunnen schakelen bij een nieuwe variant. Overal ter wereld doen wetenschappers onderzoek en delen data. We zien nu veel sneller hoe virulent – ziekmakend – de nieuwe Omikron-variant is. Met deze gegevens kunnen overheden sneller anticiperen en het stelt farmaceuten in staat hun vaccins sneller aan te passen. Dat vind ik een mooie ontwikkeling.”
Een andere ontwikkeling waar Oude Lashof erg over te spreken is, is de diagnostiek van het virus. “We zijn het afgelopen jaar beter geworden in het sneller opsporen van het virus. PCR-testen worden beter, sneller en betrouwbaarder. Maar ook de serologische testen, waar in het bloed wordt gekeken naar virusdeeltjes en antistoffen, zijn sneller en betrouwbaarder geworden. Het voordeel is dat je direct kunt zeggen of een patiënt binnenkomt met antistoffen of niet. Dat is een hele fijne ontwikkeling. Patiënten die deze niet hebben of ze niet aanmaken, kun je op deze manier sneller antistoffen toedienen. Vooral bij de Delta-variant nam hierdoor de kans op sterfte af en zijn er minder mensen opgenomen in het ziekenhuis.”
Meer weten? Lees over een Eindhovense bloedtest die internationaal ging.
Vaccintechnologie
Een terugblik op 2021 is volgens Oude Lashof niet compleet zonder vaccintechnologie. Het is voor het eerst dat de redelijk nieuwe mrna-vaccins op zo’n grote schaal in de wereld is toegepast. “Deze doorbraak zorgt ervoor dat vaccins sneller aan te passen en produceren zijn. Dat deze technologie nu globaal wordt ingezet is compleet nieuw. De pokken zijn uitgeroeid door vaccinatie, daar heeft uiteindelijk bijna iedereen een prik voor gekregen. Maar lang niet zo veel als nu het geval is – ook omdat er tegenwoordig natuurlijk meer mensen op de wereld zijn. Vooral de snelheid van nu vind ik erg boeiend. Van het ontwikkelen van de vaccins tot het prikken zelf. Maar helaas moeten we wel concluderen dat dit vooral voor de welvarende landen geldt, de snelheid in lage- en in mindere mate de middeninkomen landen blijft vooralsnog achter.”
Ook voor mensen met een verminderde weerstand is er (nog) geen oplossing om zich te laten vaccineren. Artsen van het universitair ziekenhuis in het Duitse Tübingen werken aan zo’n vaccin, schreven we eerder dit jaar. “Zo’n vaccin is nog niet geregistreerd in Nederland. Het is ingewikkeld om een goed en veilig werkend vaccin te ontwikkelen voor mensen met een lage weerstand. Het gaat om relatief kleine groepen mensen die om gezondheidsredenen geen ‘normaal’ vaccin kunnen krijgen. In april 2020 werd er nog gedacht dat we er met groepsimmuniteit wel zouden komen, maar doordat we nu steeds te maken krijgen met nieuwe varianten blijkt dat heel lastig te worden. Daarom is het toch heel belangrijk dat wetenschappers hiermee bezig zijn.”
Generieke covidvaccins
Datzelfde geldt voor generieke vaccins. Deze prikken moeten ons niet alleen beschermen tegen huidige virusvarianten, maar ook tegen toekomstige mutaties. Zonder dat hier weer nieuwe vaccins voor ontwikkeld moeten worden of bestaande vaccins aangepast. “Nu zie je dat farmaceuten hun vaccins moeten aanpassen aan Omikron, dat gaat met de huidige technologie ontzettend snel, rond de drie maanden. Dat is al heel snel. Maar nog beter zou zijn als je een vaccin vindt dat ook tegen nieuwe mutaties beschermt”, legt de infectioloog uit.
Wetenschappers zoeken hiervoor naar een onderdeel van het virus dat niet snel verandert. “Ook niet bij nieuwe mutaties. Maar dat is geen gemakkelijke opgave. Bij het influenzavirus – griep – proberen we dit al decenia. Dit is ook een virus dat veel muteert en steeds terugkomt. Maar ondanks het uitgebreide onderzoek is er nog geen sleuteldeeltje dat niet verandert gevonden. Maar dat betekent niet dat we maar moeten stoppen, dan vind je het nooit. Ik vind het juist belangrijk dat de wetenschap hiernaar blijft zoeken.”
Lees hier hoe nano-bodies corona kunnen behandelen
Covidpillen
En wat vindt Oude Lashof van berichten die gaan over de nieuwe hoop in bange dagen: covidpillen? Lachend: “Mooie namen. Molnupiravir en Paxlovid.” Dan serieus: “Ik ben nog niet overtuigd. Het is niet de heilige graal die ons uit de crisis gaat helpen. Het klinkt natuurlijk heel mooi. Ben je besmet? Neem gewoon een pillenkuur waarmee je ernstige klachten of een ziekenhuisopname voorkomt.”
Volgens haar is het bij deze pillen van belang om ze in een zo vroeg mogelijk stadium van de infectie toe te dienen. “Maar hoeveel mensen laten zich meteen na het eerste kuchje testen? Sommige mensen doen wel een thuistest, maar die is minder betrouwbaar dan de PCR-test. Bij deze virusremmers moet je niet later dan vijf dagen na een besmetting beginnen met de kuur, anders is het minder effectief.”
“Maar ook die effectiviteit van de middelen valt nog tegen als je de eerste cijfers bekijkt. Voor Molnupiravir is een groep van 1400 mensen onderzocht, waarvan de helft het nieuwe molnuvirapir kreeg en de andere helft een placebo. Daar zaten natuurlijk geen mensen in die met de omikronvariant waren besmet. In deze studie deden vooral witte mensen mee en is 75 procent te zwaar. Dit geeft geen goede afspiegeling van de realiteit. Ook is de groep te klein om echt conclusies te trekken. In de cijfers is het verschil in ziekenhuisopnames tussen placebo en medicijn niet opvallend groot. Maar er is wel een verschil in het totaal tussen opname en overlijden. De deelnemers die molnupiravir krijgen zijn minder vaak opgenomen en er zijn minder mensen overleden in vergelijking met de mensen die een placebo kregen.”
Meer onderzoek nodig
Toch wil Oude Lashof benadrukken dat ze niet tegen deze covidmedicijnen is. Volgens haar zou het helpen als dit onderzoek verder wordt uitgebreid en wordt ingezet op betere en betrouwbaardere zelftesten. “Als studiegroepen groter worden, laten we zeggen minimaal vijfduizend mensen, is de kans groter dat we een duidelijker effect vinden. Maar om medicatie effectief in te zetten, moeten ook de huidige zelftests beter. Nu zegt een negatieve zelftest nog te weinig als je geen of milde klachten hebt. Daar wordt wel hard aan gewerkt. Hoe mooi zou het zijn als we na een positieve zelftest automatisch medicijnen kunnen voorschrijven? Dat moet met de huidige technologie geen probleem zijn. Hiermee zouden we de druk op de zorg flink kunnen verlichten.”
Maar de hoogste prioriteit zou volgens haar het vaccineren van de hele wereld moeten zijn. “Als we echt van het virus af willen, dan moeten we proberen om binnen nu en drie maanden de hele wereld te vaccineren. Hoe minder het virus circuleert, hoe kleiner de kans op mutaties. In lage inkomen-landen zijn veel minder mensen gevaccineerd, hier krijgt het virus veel meer kans om zich te verspreiden. Ook zit je met een populatie – vooral in het zuidelijke deel van Afrika – met een relatief lagere weerstand. Door ziektes als HIV of ondervoeding bijvoorbeeld. Het afweersysteem van deze mensen ruimt een covidinfectie niet of veel trager op, het virus blijft langer in het lichaam en krijgt hierdoor de kans om ook binnen het lichaam te muteren. Het zou daarom goed zijn als patenten op vaccins worden vrijgegeven zodat vaccinkopieerders – mits ze dit veilig kunnen – de productie wereldwijd kunnen opschroeven.”
Lees in het Covid-19 dossier alle verhalen terug.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
