Author profile picture

In deze rubriek schrijven we over ons best gelezen verhaal van de afgelopen week. Vaak waren dat de verhalen van Jelmer Visser met zijn overzichtelijke kaarten waarin het aantal besmettingen per Europees land te zien waren. Visser publiceerde afgelopen week zijn laatste verhaal. Wat maakt die visualisatie van data zo populair?

Visser is niet de enige die de zogenoemde open data visualiseert. Ook Marino van Zelst publiceert dagelijks op Twitter, direct nadat de nieuwe cijfers van het RIVM bekend zijn. Hij heeft ruim 21 duizend volgers. Van Zelsts berichten hebben standaard een draadje met Yorick Bleijenberg, die ook dagelijks bericht en ruim 12 duizend volgers heeft. Iedereen heeft een eigen specialisatie. De een houdt het R-getal nauwlettend in de gaten, weer een ander de cijfers over het coronavirus in rioolwater. Dat wat er in visualisatie verschijnt, is vaak een bron voor andere media om het eigen verhaal te duiden. 

Zo komen Vissers kaarten veelvuldig terug in het coronadebat. Niet alleen door bestuurders, tv-makers en de landelijke pers, maar ook door buitenlandse media. Ook de Tweets van Bleijenberg over bijvoorbeeld de verwachte effecten van vaccinatie op de besmettingsgraad vormen een bron voor andere media. De NOS gebruikte hem bijvoorbeeld bron om te duiden wanneer er mogelijk een effect te verwachten is van nieuwe maatregelen tegen een stijging van het aantal deltavariant-besmettingen. 

Bizar

Of het werk van onder anderen Visser en Bleijenberg tot veranderingen leidt, is niet stellig te zeggen, maar wél dat het leidt tot een completer inzicht in wat er in deze crisis aan de hand is. Iedereen kijkt met andere ogen en presenteert de op een eigen manier. Vissers liefde voor cartografie maakte hem tot de ‘kaartenkleier’ die hij nu is. Voor Bleijenberg (36) is het de drang om iets in deze crisis te kunnen betekenen. “Ik vind data nou eenmaal leuk en door dit te doen, voeg ik iets toe.” Er moeten voor hem nog meer open data komen. “Zeker over de vaccinaties, daar is geen open data van beschikbaar. Het feit dat we geen verschillen kunnen zien tussen regio’s, gemeenten en postcodes vind ik echt bizar.”

De informatie uit onze grafieken en kaarten sijpelt wel door, zegt Bleijenberg, “maar niet direct”. “Ik maak plaatjes van de verschillende leeftijdscategorieën. Tijdens Koningsdag zag je ineens een stijging andere twintigers. Dat wordt dan opgepakt in de media.”

Net als Visser startte Yorick Bleijenberg aan het begin van de crisis toen de eerste data beschikbaar kwamen van het RIVM. “Dat was meer om bij te houden wat er eigenlijk gebeurde met het aantal gevallen in Nederland. Ik vergeleek dat met de explosieve stijging in Italië.” Bleijenberg visualiseerde de data en deelde die met anderen. “Die vonden het wel interessant en ik kreeg er goede feedback op.”

Dagelijks

Bleijenberg bleef de data van het RIVM visualiseren en zette de grafieken op Twitter, @YorickB. Op 21 maart verscheen de eerste. Ook lanceerde hij een website coronabeeld.nl. Waar onder meer te zien is wat er gebeurt met de vaccinaties. Hoeveel eerste prikken en tweede prikken zijn er gezet? Wat was het aantal vaccinaties per week? Hoeveel doses liggen er nog in de vriezer? Hij kijkt naar het vaccinatie-effect: wat gebeurt er sinds de vaccinatie in de verpleeghuizen, ziekenhuizen en intensive care’s en hoeveel mensen zijn er overleden? 

Het RIVM komt wekelijks met een rapport, Bleijenberg publiceert dagelijks. “Op zich zeggen dagcijfers niet zo heel veel, maar als je ze elke dag structureel laat zien, dan valt er wel wat zinnigs over te zeggen.” Zoals bij de komst van de Deltavariant. De dagcijfers lieten een exponentiële stijging zien, zegt de amateur-data-analist. “Daar communiceerde het RIVM in het begin nauwelijks over. Het RIVM vergelijkt van week tot week, maar je kan ook de zondag vergelijken met de zondag ervoor, of de woensdag met de woensdag ervoor.” 

Onder meer Bleijenberg voorspelde begin deze week dat Nederland voor het buitenland zou afstevenen op code rood. Op woensdag vroeg demissionair minister Hugo de Jonge een advies aan het OMT. “Vanuit het RIVM hoorde je er bijna niets over.” Vrijdag werden de maatregelen weer verscherpt.

Mening

Zijn visualisaties van de dagelijkse cijfers zijn “super neutraal”. Het zijn computerscripts die Bleijenberg met een druk op de knop kan genereren. Hij kijkt goed naar de data om te zien wat er gebeurt, geeft ze een titel en zet ze op Twitter. Hij plaatst zichzelf niet bewust buiten een discussie: “Ik kan er wel een mening over hebben. Maar ik probeer vooral zo goed mogelijk na te denken wat de beste visualisatie is. Over wat we daar dan zien, ontstaat dan een discussie. Die interpretatie is voor iedereen anders.”

Om zijn visualisatie zo neutraal mogelijk te houden, legt Bleijenberg ze voor aan mede-datanerds, zoals hij ze zelf noemt. En hij zit in de community van het Red Team, een onafhankelijke expertgroep, gericht op de  preventie en bestrijding van corona en Covid-19 in Nederland. “We spreken eigenlijk dagelijks over de cijfers en over de trends. Wat we denken dat er aan de hand is en hoe we dat op Twitter laten zien. Een soort klankbordgroep waaraan jezelf kunt reflecteren voor je iets online gooit. Het is fijn om met elkaar te reflecteren en de dagelijkse cijfers te duiden. Ook gewoon wat andere perspectieven horen, is erg prettig.”

Ook Visser behoort tot Bleijenberg inspiratiebronnen. “Soms haal ik inspiratie uit zijn kaarten. Of ik vind het een interessante visualisatie, maar ga het dan niet zelf nog een keer doen. Hij kan dat veel beter dan ik. En er is geen reden om dubbel werk te doen.” 

Bleijenberg is afgestudeerd in moleculaire levenswetenschappen en werkt bij de klantenservice van Netflix. De data analyseert hij in zijn vrije tijd. “Het voordeel van het programma dat ik heb geschreven, is dat je letterlijk met een druk op de knop de visualisatie hebt.” Aanvankelijk werkte Bleijenberg met Excel, maar dat is een speciaal softwareprogramma voor dataverwerking geworden. “Het bestand dat je normaal gebruikt om in Excel te openen werd te groot. Dat slikte Excel niet meer, dus ben ik in R gaan werken. Andere mensen werken bijvoorbeeld in Python.” 

Applaus

Ook zijn website is in een tel bijgewerkt. Daar heeft hij 5 duizend hits per dag. “Dat is voor internetbegrippen geen groot getal maar het is een vaste schare mensen dat blijft terugkomen zonder dat ik aan promotie doe. Het is super leuk dat mensen erin geïnteresseerd zijn.” Mensen sturen hem berichtjes of doneren geld voor zijn werk. “Dat gebeurt niet heel veel, maar voldoende om het leuk te blijven vinden om voor mensen te doen. Het is vaak maar een euro. Toch geeft dat dan nog net iets meer een gevoel van waardering dan alleen dat bedankje of applaus.” Al ontvangt hij wel elke dag structureel een Tweet van iemand met ‘Dank je wel, Yorick’, “dat waardeer ik heel erg, ik houd van die persoon”. 

Of hij ooit stopt met data-analyseren? “Jazeker, het is alleen de vraag wanneer. Dat durf ik nu niet te zeggen. Het is een gevoel dat je hebt. Misschien als iedereen gevaccineerd is en de getallen laag blijven. Als we de winter hebben gehad. Waarschijnlijk is daarna wel het moment dat je dan kan zeggen ‘het is voorbij’. In ieder geval voor Nederland. De pandemie blijft nog wel duren.”

Het lijkt nu compleet de verkeerde kant op te gaan. Wat als Hugo de Jonge, het RIVM en Rutte beter naar zijn werk en dat van Visser hadden gekeken? Bleijenberg: “Ja, het gaat de verkeerde kant op. Zij hebben dezelfde data als wij. Daar kan je niet meer uit halen dan de plaatjes die wij maken. Zij beslissen op basis van modellen. Ik maak geen modellen. Nou ja, bierviltjes misschien. Ik heb er wel een mening over, maar dat is meer een ‘pandemisch gevoel’, dan harde data.”