Corona in Europa - de Grote Finale 2/2

By Jelmer Visser

De IO-rubriek Corona in Europa komt na deze slotepisode na een dik jaar tot een einde. Om maar meteen met de deur in huis te vallen: het aantal nieuwe besmettingen ligt opnieuw een stuk lager dan vorige week.

Dit begint een beetje herhaling te worden, maar op dit moment zorgt de Delta-variant in Nederland althans nog niet voor grote kopzorgen. In het eerste deel van deze tweedelige finale was te lezen waar in Europa dit inmiddels wel het geval is. Het aantal Europese landen dat kampt met nieuwe stijgingen neemt week na week verder toe en met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal dit in de komende maanden ook bij in het land gebeuren.

Of het toeval is dat de opperste regionen van de (bescheiden) haard-top-10 alle in of bij Zeeland in de buurt liggen? Allicht raadzaam om wat samples te onderzoeken aldaar. Het aantal gemeenten met nul nieuwe besmettingen in een week tijd, paste niet eens meer op de kaart waardoor nu twee kolommen nodig zijn.

Dit zijn onder andere het Brabantse Boekel dat tijdens de eerste weken een van de zwaarst getroffen plekken van Nederland was. Ook Haaksbergen en Cranendonck hebben weken gekend dat zij de felste haarden van het land waren. Daar is nu niets meer van over. Dat er in een maand tijd heel veel kan veranderen, zie je het beste op de schuifkaart.

Terugblikken en vooruitkijken

Na ruim anderhalf jaar en anderhalf miljoen coronadiagnoses, zou je denken dat Nederland inmiddels uitstekend in de vingers heeft hoe het een pandemie onder controle moeten houden. Het zou natuurlijk eeuwig zonde zijn als we het virale vakantiesouvenirscenario van afgelopen jaar in herhaling gooien, zeker nu we qua prikken zelfs in de buurt van het totale aantal inwoners beginnen te klimmen. Maar aangezien vakantie nu eenmaal een fundamenteel grondrecht is, ontkomt ook Nederland, dat naar eigen zeggen een zorgvuldig, fijnmazig en intelligent pandemieplan hanteert, niet aan zulke natuurkrachten.

Hoe is dit afgelopen half jaar exact voor Nederland verlopen. Voor de afsluiter zijn hier een tweetal kaarten die de pandemie in zijn volle omvang aantonen. We horen dagelijks hoeveel nieuwe diagnoses de GGD gesteld heeft, maar opgeteld begint dit een aanmerkelijk aandeel van de bevolking te worden. Bovendien zijn de onderlinge verschillen tussen gemeenten tamelijk fors te noemen, zeker voor zo’n klein land. Waar het noorden van het land vorig jaar de wij-vieren-geen-carnaval-kaart kon spelen, zijn de verschillen met elders fors.

Bunschoten is de diagnosekampioen van Nederland, maar dat beeld is enigszins misleidend omdat hier een experiment met testen zonder klachten liep zoals in Denemarken gebruikelijk is. Net als in februari is Hardinxveld-Giessendam de gemeente met de meeste coronadiagnoses. Zeker 15,4 procent van de inwoners hier is ooit besmet geweest met corona, dit is bijna viermaal zoveel als het Waddeneiland Texel.

9,61 procent van de Nederlanders kreeg in de voorbije zestien maanden slecht nieuws te horen van de GGD. Deze kaart is opgemaakt in de stijlvorm waar de kaartenkleier van dienst ooit mee begon.

Adempauze voor de ziekenhuizen

Het grootste risico van een pandemie zit hem in de exponentiële groei van het aantal ernstig zieke patiënten dat ziekenhuiszorg nodig heeft. Dat is al vanaf dag 1 de vuistregel. Op dit moment is het weer relatief rustig met coronapatiënten op de intensive cares, maar het zorgpersoneel heeft nog altijd veel uitgesteld werk en operaties in te halen.

Deze vertonen nauwelijks overlap vanwege de eerste golf waarin nauwelijks getest werd. Toch spraken de volle ziekenhuizen destijds voor zich. Zo zien de cumulatieve cijfers er op dit moment uit. Het is heel duidelijk te zien dat het noordwesten van Gelderland aan het begin de klos was. Veel opnames, maar weinig diagnoses. Dit duidt op een gebrek aan testen en dit was destijds inderdaad het geval. Vlieland heeft als enige gemeente de nul gehouden. Geen enkele van de 68 eilanders die tot vandaag positief testte, heeft zich in het ziekenhuis hoeven laten behandelen.

De stedelijke heatmap

Voor de rubriek Corona in Europa, die in dit tweede deel nauwelijks over Europa maar over Nederland gaat, vormt de heatmap waarin 22 Europese landen van week tot week naast elkaar worden gelegd een vast onderdeel. Voor Nederland had ik nooit zoiets gemaakt, maar zo’n vurige visualisatie kan veel meer zeggen over het verloop, het patroon en de verspreiding van Covid-19 dan de kaarten kunnen.

Omdat een heatmap er allesbehalve overzichtelijker op wordt met meer dan 355 gemeenten, zijn alleen de 32 grootste van Nederland hierop te zien. Ook is de daling van de virusprevalentie in de voorbije maand met geen mogelijkheid te missen. Dit ging echter in de ene stad wel iets sneller dan in de andere. Alkmaar is deze week koploper, maar dit zijn vooral alsnog geen aantallen om je zorgen over te maken.

De vakantie voor de deur

Hedonistisch genieten van elkaar, moet deze zomer de toverformule worden om de pandemie even helemaal te vergeten. Dat de microscopische kwelgeest zich op slechts een ondiepe binnenzee bij ons vandaan bevindt, in een land waar we allemaal jaloers op waren vanwege hun snelle vaccinatiestrategie, mag de pret niet drukken.

Dus waar gaat de reis naar toe? Spanje en Frankrijk blijven onverminderd populair, maar ook Duitsland, België en Portugal zijn geliefde vakantieoorden. Hoe zit het precies met de pandemische perikelen daar? Wisselend. Om dit in een beeld te vangen, toont deel drie van de Beneluxkaarten met het gehele zuidwesten van Europa erop. Omdat deze kaart op een verder niveau is ingezoomd kun je precies zien hoe het gaat op de plek waar jij de komende weken al je zorgen even wil vergeten.

En ook Spanje begint met het hoogseizoen voor de deur een aantal donkere vlakken op de kaart te tonen. Frankrijk en Duitsland zijn vooralsnog helemaal veilig.

Corona in Europa en Zuid-Amerika

Andere bestemming op het oog? Dan is hier ook nog de klassieke Corona in Europa-weekkaart die voor de zwanenzang nog nooit eerder zo breed was als nu. Toch is een ding zeker: die rondreis door Zuid-Amerika kun je voorlopig uit je hoofd zetten. Eigenlijk zit continentaal Europa tussen twee felle vuren in. Moskou gaat gebukt onder de zwaarste week sinds het begin van de crisis en de Britten hadden zich toch een iets andere zomer voorgesteld.

Een tweede zware winter

Aan de andere kant van de wereld betekent de maand juni geen zomer maar winter. Ook hier krijgen de landen het maar niet voor elkaar om het virus onder controle te krijgen. Op de subnationale Zuid-Amerika-kaart is duidelijk te zien dat gezelligheid ook hier voorlopig niet aan de orde lijkt.

Peru – het land het land op aarde dat relatief gezien de meeste overledenen door corona kent – lijkt vooralsnog de dans te ontspringen. De Colombiaanse hoofdstad Bogota was in de afgelopen week het zwaarst getroffen. Dat een hoge vaccinatiegraad niet zaligmakend is, bewijzen Uruguay en Chili die hun vaccinatiecampagne sneller op de rit hadden dan bijna de voltallige westerse wereld. Helaas heeft het hen niet kunnen beschermen voor de virusgolf die nu over bijna het hele continent raast.

Coronakaartenkleier

Toen ik besefte dat deze pandemie Nederland niet ging overslaan in februari vorig jaar, wilde ik deze gebeurtenis in kaart brengen. Zo gezegd zo gedaan. In de avond van 27 februari startte ik Adobe Illustrator op om de gemeente Loon op Zand van een kleurtje te voorzien. De rest is inmiddels geschiedenis. Ik heb in anderhalf jaar tijd geleerd met big data in tal van talen om te gaan, draai mijn hand niet langer om voor een ontwerpklus en heb een vaardigheid in de vingers gekregen die ik al vanaf ik kinds af aan wilde beheersen: cartografie.

Hoe die eerste kaart eruit zag? Dat was weinig bijzonders, moet ik toegeven. Maar ik heb heel veel tijd gekregen om te oefenen. In het onderstaande filmpje zijn honderden coronakaarten van Nederland in een paar minuutjes achter elkaar gezet. Zo ontstond een unieke terugblik in cartografie die meerdere golven overstijgt. Eigenlijk zijn pandemieën best wel voorspelbaar. Je moet er alleen de juiste cijfers voor in de gaten houden.

Mooi geweest

Waarom ik stop met Corona in Europa? Niet omdat het onderwerp of de kaarten me niet meer interesseren. Beschouw het als een stukje zelfbescherming. Het zal de vaste lezer zijn opgevallen dat mijn visualisaties telkens megalomaner worden. Kost dit niet hartstikke veel tijd? Het antwoord is ja. Heel erg veel tijd. Tijd en focus die bovendien bezet gehouden wordt door het onderwerp corona waar ik al anderhalf jaar met cijfers duiding aan geef.

Toch zit er achter zo’n redacteur ook een mens van vlees en bloed die heel streng is voor zichzelf en in een soort ‘pandemie-survival-stand’ heeft geleefd tot op de dag vandaag. Om hiervan af te komen, trakteer ik mezelf op een zorgeloze zomer en is het van essentieel belang dat programma’s als Illustrator en QGIS voorlopig niet aangeraakt dienen te worden. Corona is misschien nog niet klaar met ons, maar ik ben wel klaar met mijn corona-leven. Daar moet aan gewerkt worden.

Hiervoor is volledige social distancing van het onderwerp essentieel aangezien het maken van deze kaarten op sommige momenten zelfs iets lijkt weg te hebben van een verslaving. Wil je mij bedanken voor mijn artikelen, fooi achterlaten of gun je mij een oprotpremie of vakantiecentje? Dit kan gemakkelijk en snel worden overgeboekt via Backme.org.

Mocht je overigens een van mijn datasets voor eigen werk willen gebruiken of op eigen houtje verversen? Schroom dan niet contact op te nemen! Denk je dat je het niet kan? Dit kon ik begin vorig jaar ook niet. Mocht je het filmpje gemist hebben, zo zag mijn allereerste coronakaart eruit. Kennis van Excel en QGis waren minimaal terwijl ik in Adobe Illustrator alleen enkele basisvaardigheden beheerste.

Toch is aan de programma’s waar ik mee werk in al die tijd niks veranderd. Nog steeds importeer ik de data met Excel (of Apple Numbers voor de kleurige tabellen), worden de vlakken ingekleurd in het open source cartografieprogramma QGIS en voorzie ik de coronakaart van een finishing touch in Adobe Illustrator. Dit laatste is optioneel als je geen problemen hebt met beperkingen op het gebied van grafisch ontwerp en lay-out.

Handige vakantielinkjeslijst

Voor het bijhouden van de rubriek Corona in Europa is het verzamelen van data afkomstig van allerlei informatieve – en minder informatieve – overheidssites een essentieel onderdeel. Omdat de Delta-variant in korte tijd de situatie in een vakantieland volledig kan veranderen, is het aan te raden om heel goed op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen.

In Lissabon was vier weken geleden nog niets aan de hand terwijl daar nu nieuwe beperkingen zijn doorgevoerd. Niet iets waar je als toerist tussen wil belanden of je door wil laten verrassen. Hier zijn een aantal landen + handige linkjes. Zo ga je wijs op reis en voorkom je hopelijk een virale kater.

Re-open Europe-kaart – Het overzicht voor vakantiegangers

Qua dataverzamelen zijn de bij de ECDC absoluut niet de snelsten, maar ze bieden wel een uitzonderlijk handige overzichtskaart waarin het coronabeleid in alle individuele EU-lidstaten wordt weergegeven op een kaart. Met hun stoplichtsysteem gebaseerd op maatregelen, prevalentie en aandeel positieve tests zie je in eenoogopslag waar je wel en niet naar toe kunt.

Our World in Data – Alle obscure datavisualisaties die je wil

Wil jij landen onderling vergelijken op honderden verschillende vlakken? Daar zijn deze nerds heer en meester in. De embeds van hun tabellen en kaarten worden door journalisten over de hele wereld gebruikt

Worldometers – de wereldranglijst

Our World in Data is niet handig als je even snel wil weten hoe de pandemie in een bepaald land is. Hiervoor bestaat Worldometers, een eenvoudige ranglijst met alle landen op aarde die dagelijks ververst en ook de weektrends monitort zoals ook op de Corona in Europa-kaart gebeurt.

Covid-observer – Data zonder toeters en bellen

Wil jij gewoon de rauwe cijfers zonder duiding, waardeoordeel of inmenging van een overheid. Hiervoor is Covid.observer in het leven geroepen. Schat aan informatie voor doorgewinterde data-nerds, minder zinvol voor wie alleen wil weten of er in een bepaald land restricties van kracht zijn.

Mijn bronnenlijst

Omdat mijn onderzoek is afgerond, heeft het geen enkele meerwaarde meer om geheimzinnig te doen over hoe ik die cijfers toch overal vandaan tover. De meeste landen in Europa bieden niet alleen hun open data aan hierop, het moet ook informatie verstrekken aan mensen die wel daadwerkelijk van plan zijn om geld uit te geven in hun land na een bezoek aan de website.

Oostenrijk –

https://covid19-dashboard.ages.at

België –

https://www.sciensano.be/en

Bosnië-Herzegovina

https://www.koronavirus.hr/en (Bosnië Herzegovina)

https://koronavirususrpskoj.com

Republiek Srpska

http://www.vlada.bdcentral.net/Content/Read/dnevni-izvjestaji (Brno-district)

Bulgarije –

https://data.egov.bg/data/view/492e8186-0d00-43fb-8f5e-f2b0b183b64f

Tsjechië –

https://onemocneni-aktualne.mzcr.cz/covid-19

Denemarken –

https://experience.arcgis.com/experience/aa41b29149f24e20a4007a0c4e13db1d

Estland –

https://koroonakaart.ee/en

Frankrijk –

https://www.sante.fr

Duitsland –

https://npgeo-corona-npgeo-de.hub.arcgis.com/

Robert Koch Institute (ook erg nuttig voor duiding en hun Engelstalige epidemiologische verslagen, de insteek van het gerenommeerde RKI vormde de basis voor mijn Europese coronakaart, veel van mijn analyses deed ik met een ‘Duitse bril’ op)

Griekenland

https://github.com/Covid-19-Response-Greece/covid19-greece-api/blob/master/data/greece/regional/regions_history_cases.csv

Hongarije –

https://koronavirus.gov.hu/#/

Ierland –

https://geohive.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/29dc1fec79164c179d18d8e53df82e96

Italië – http://opendatadpc.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/b0c68bce2cce478eaac82fe38d4138b1

Kroatië –

https://www.koronavirus.hr/en

Letland

https://covid19.gov.lv

Litouwen –