Ondanks het groeiend aantal technologische middelen dat het werk efficiënter zou moeten maken, stijgt de productiviteit over de gehele wereld nauwelijks. Tijdens het jaarcongres van Brainport Industries, dat in het teken stond van ‘Meer doen met minder’, analyseerde Bart van Ark de oorzaken van de stagnerende productiviteitsgroei en gaf hij aanzetten om dat tij te keren. Na afloop van de bijeenkomst sprak hij met Innovation Origins over dit onderwerp.
Van Ark is Professor of Productivity Studies & Managing Director of The Productivity Institute in Manchester en honorair hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Volgens Van Ark laat productiviteit zich niet in één definitie vangen: “Op economisch niveau is er een hele specifieke maatstaf voor productiviteit, namelijk het Bruto Binnenlands Product (BBP) per werknemer of per gewerkt uur. Productiviteit gaat altijd over een maatstaf van een output en een input, zoals productie per werknemer of hoeveel producten er door een machine gaan binnen een bepaalde tijd.” Toch past dit concept van productiviteit niet helemaal meer in deze tijd, vindt Van Ark: “Je moet het misschien wel breder trekken in deze complexere economie. Wat wil je nou eigenlijk als bedrijf bereiken? Wat zijn je doelen en wat zijn de middelen die je daarvoor zo goed mogelijk kunt inzetten?”
Volgens van Ark zorgen de huidige technologische ontwikkelingen ervoor dat productiviteit steeds moeilijker te meten is. “Het is lastig in een economie die steeds immateriëler wordt. We kunnen tellen hoeveel producten door een persoon of machine worden gemaakt, maar als het gaat om digitale content moet je het op een hele andere manier gaan meten. Wat is nou precies de waarde of de prijs? Is het de technologie zelf, of de dienst die wordt verleend? Er zijn heel veel meetproblemen en statistici lopen altijd wat achter. Je moet nou eenmaal de juiste maatstaf vinden.” Van Ark haalt vervolgens een quote aan van de econoom en nobelprijswinnaar Robert Solow. Hij maakte de opmerking in de jaren tachtig, maar deze is nog altijd van toepassing: “You see computers everywhere but in the productivity statistics.” Je hoeft alleen maar het woord ‘computers’ te vervangen door ‘digitale content’.
Productiviteitspuzzel
Een stagnerende productiviteitsgroei in tijden van digitalisering en automatisering – een ogenschijnlijk paradox dat ook wel de productiviteitspuzzel wordt genoemd. Volgens Van Ark is er niet één verklaring voor dit fenomeen: “Het heeft te maken met bijvoorbeeld de vertraging in de globalisering en met de financiële crisis waardoor we te weinig hebben geïnvesteerd, maar ook dat het lastig is om de digitale technologieën om te zetten naar meer productieve processen en diensten. Het aardige van digitale technologie is dat de consument daar heel snel van heeft geprofiteerd. Voor bedrijven moeten dit soort technologieën geïntegreerd worden in processen. Dat is een moeilijke transitie. Het is een andere manier van innoveren en samenwerking in de markt én daarbuiten.”
De stagnerende productiviteit is echter niet alleen van deze tijd, maar heeft zich al een paar decennia geleden ingezet. Volgens Van Ark komt productiviteitsgroei in golven. Na de eerste drie industriële revoluties sinds het einde van de achttiende eeuw zitten we nu in de vierde, die van de digitale technologie. De oude digitale economie kenmerkte zich door de opkomst van de pc en het internet. De nieuwe digitale technologie is complexer.
“De oude digitale economie was vooral sneller rekenen. In de nieuwe digitale economie wordt de rekenkracht in toenemende mate ingezet in allerlei verbindingen, ofwel het doet een groter beroep op intelligentie, dat tot op heden het unieke domein van de mens was.” Die switch is lastig te implementeren, vindt Van Ark. Echter, omdat de productiviteitsgroei in golven komt gloort er hoop aan de horizon. Het zal uiteindelijk weer toenemen. “Maar het dal duurt wel lang dit keer. We moeten een nieuwe samenspel vinden tussen de mens achter de machine en achter de digitale technologie.”
Meer met minder
Economen hebben een term: afnemende meeropbrengsten. Het betekent dat wanneer je steeds in hetzelfde blijft investeren, de extra waarde op een gegeven moment afneemt. Je moet dus innoveren om te blijven groeien. Volgens van Ark is dat precies wat productiviteit inhoudt.
“Ik denk dat productiviteit heel vaak gekoppeld wordt aan een hele nauwe opvatting van productiviteit: efficiëntie. Dat is ook het risico van het hanteren van het begrip als ‘we willen meer met minder.’ Dat wordt opgevat als ‘ik moet harder werken. Ik heb minder budget, meer stress, meer risico op burn-out.’ Daarom neemt de druk om innovatief en creatief te zijn toe. En op een gegeven moment lukt dat niet meer. Daarom is het ook zo belangrijk dat je innovatie ziet als een continue proces. Het is een cultuur waarbij je niet voelt dat innoveren druk is, maar iets is wat je doet. Een innovatiecultuur leidt tot impact.”
Productiviteitsgrens
De afname van de productiviteitgroei kan volgens Van Ark deels toegeschreven worden aan dat we welvarender zijn geworden. Daardoor omvat een steeds groter deel van onze economie diensten waar het niet zozeer draait om hoe snel we kunnen produceren, maar de waarde die wij als consument eraan geven. “Dat kan bijvoorbeeld een restaurant zijn, een nagelsalon, of cultuur in het algemeen.”
Toch moeten we niet te makkelijk denken over deze natuurlijke ontwikkeling: “Er moeten uiteindelijk wel een heleboel nieuwe dingen komen die we op dit moment niet doen. Denk dan bijvoorbeeld aan dat we nog geen goede manier hebben om ons gezondheidssysteem in te richten op de vergrijzing, wat van enorme waarde is voor de samenleving. Die waarde meten we nu niet goed, maar dat zou wel moeten. Daarom is die verbreding van het begrip productiviteit zo belangrijk. Als we heel nauw naar productiviteit blijven kijken is het gedoemd verder te vertragen.”
Ondernemerschap
Veel bedrijven kampen met personeelstekorten. De noodzaak voor productiviteitsverbetering neemt daardoor sterk toe, maar de oplossingen zijn niet eenvoudig. In elk geval is goed leiderschap onmisbaar.
“Goed leiderschap is nummer één. Neem de tijd om te kijken of je jouw processen goed hebt ingericht en of je misschien niet signalen binnenkrijgt om het anders te gaan doen. Als jij uiteindelijk wil dat jouw technologie ook leidt tot toepassingen en verbeteringen is het vooral belangrijk om na te denken over hoe je gaat groeien. Hoe creëer ik een cultuur van continue innovatie? Hoe zorg ik ervoor dat de mensen die ik binnenhaal de daarvoor noodzakelijke vaardigheden ontwikkelen? Of juist dat je mensen weet te vinden die andere vaardigheden meebrengen? Goed leiderschap is niet alleen een bedrijf opzetten. Het is ook ontwikkelen.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
