Hoe morele afgunst tegen ‘deugers’ een barrière vormt voor verandering

By Merien ten Houten

Morele afgunst, een gevoel van wrok jegens mensen die als moreel superieur worden gezien, kan innovatie en maatschappelijke vooruitgang in de weg staan. Deze emotie, die uitgebreid is onderzocht door antropoloog en auteur David Graeber, ontstaat vaak als mensen zien hoe anderen worden geprezen voor hun morele keuzes, wat leidt tot gevoelens van ontoereikendheid. Graeber definieerde morele afgunst om te verklaren waarom essentiële banen vaak de slechtst betaalde banen zijn. Maar dit idee kan nog verder uitgebreid worden. Individuen die kleine stappen nemen om het milieu te helpen, zoals het verminderen van de vleesconsumptie, kunnen te maken krijgen met uitdagingen van anderen, zoals kritiek voor het dragen van leren schoenen. Ze worden dan uitgemaakt voor ‘deugers’ die in werkelijkheid helemaal niet zo zuiver in de leer zouden zijn.

Graebers verkenning van ‘morele afgunst’ biedt een nieuw perspectief op maatschappelijke normen en ethiek, waardoor het conventionele idee van werk en de inherente waardigheid ervan in twijfel wordt getrokken. Het overwinnen van morele afgunst wordt essentieel in de hervorming van onze samenleving en om vooruitgang te stimuleren.

Initiatieven tegen klimaatverandering belemmeren

Morele afgunst heeft verstrekkende gevolgen bij het aanpakken van belangrijke mondiale problemen zoals klimaatverandering. Vaak worden individuen die kleine maar significante veranderingen in gang zetten om klimaatverandering tegen te gaan, geconfronteerd met kritiek en spot die geworteld zijn in morele afgunst. Iemand die bijvoorbeeld besluit om niet meer te vliegen als onderdeel van zijn betrokkenheid bij het milieu, kan door anderen worden bekritiseerd omdat hij nog steeds een auto bezit, waardoor zijn inspanningen worden ondermijnd.

Deze tegenreactie is een klassieke manifestatie van morele afgunst, waarbij de critici, die zich moreel inferieur voelen door hun gebrek aan vergelijkbare initiatieven, hun toevlucht nemen tot muggenziften en het kleineren van de inspanningen van de milieubewuste persoon. In plaats van hun inspanningen te prijzen en hun voorbeeld te volgen, proberen ze het morele imago van het individu te bezoedelen, waardoor ze een vicieuze cirkel in gang zetten die de collectieve vooruitgang in de richting van het matigen van klimaatverandering tegenhoudt.

De belemmering voor technologische innovaties

Morele afgunst vormt ook een belangrijke belemmering voor technologische innovatie. In hun onderzoek naar morele onzekerheid bij technomorale verandering laten Nickel, Kudina en Van de Poel zien hoe afgunst de acceptatie en adoptie van disruptieve technologieën kan belemmeren.

Als nieuwe technologieën bestaande morele normen en waarden uitdagen, roepen ze vaak morele onzekerheid op. Dit, in combinatie met morele afgunst jegens de vernieuwers, kan leiden tot weerstand tegen deze technologieën. De introductie van vroege zwangerschapstesten en de anticonceptiepil, beide baanbrekende ontwikkelingen in hun tijd, werden bijvoorbeeld met scepsis en controverse ontvangen. We zien nu een soortgelijke scepsis tegenover innovaties zoals elektrische voertuigen. Dit leidt tot allerlei mythes die proberen te bewijzen dat ze ‘even slecht’ zouden zijn. Wat onzin is, zo laat Auke Hoekstra in onderstaand artikel zien:

De waarheid over elektrisch rijden: Auke Hoekstra debunkt 3 hardnekkige mythes

Dat er zoveel negatieve verhalen over elektrisch rijden de ronde doen is niet verrassend. “Met de komst van EV’s stoot je een heilige koe van zijn voetstuk.”

Graebers werk belicht ook de ongelijkheid tussen de beloning van zinloze banen en ondergewaardeerde beroepen zoals die van zorgverlener. Hij suggereert dat deze beroepen, die niet geautomatiseerd kunnen worden en essentieel zijn in crisissituaties, vaak slecht betaald worden vanwege morele afgunst. Bijvoorbeeld, beroepen zoals in verpleging, onderwijs en maatschappelijk werk worden vaak onderbetaald en slecht erkend ondanks hun onmiskenbare maatschappelijke waarde. Het argument is meestal dat de maatschappelijke betekenis deel uitmaakt van de beloning voor de baan. Deze discrepantie is geworteld in morele afgunst ten opzichte van deze beroepen, wat leidt tot een devaluatie van hun bijdragen.

Morele afgunst overwinnen

Het overwinnen van morele afgunst wordt daarom een essentiële stap in het stimuleren van maatschappelijke vooruitgang. De eerste stap is het erkennen van het bestaan van deze emotie en de nadelige effecten ervan op innovatie en verandering. Dit kan leiden tot een herwaardering van maatschappelijke normen en aannames, waardoor een omgeving ontstaat waarin morele deugdzaamheid wordt gevierd in plaats van benijd.

Het wegnemen van de barrières die worden opgeworpen door morele afgunst is inderdaad cruciaal om mondiale uitdagingen aan te pakken en de weg vrij te maken voor een tolerantere, begripvollere en progressievere samenleving. Alleen als we dat doen, kunnen we hopen dat we verandering en innovatie volledig kunnen omarmen, of het nu gaat om initiatieven op het gebied van klimaatverandering, technologische vooruitgang of een herdefiniëring van de waarde die we hechten aan verschillende vormen van werk.