Maastricht is een van de elf Nederlandse “shelter steden“. Met dit programma geeft de Haagse mensenrechtenorganisatie Justice and Peace jaarlijks tijdelijk onderdak aan ongeveer twintig mensenrechtenverdedigers (MRVs): mensen die in hun thuisland gevaar lopen omdat ze opkomen voor mensenrechten. De Oostenrijkse designer Bernhard Lenger vertelt hoe hij met de organisatie in aanraking kwam en hoe hij nu zijn designtalenten inzet om de doelen van wil helpen bereiken. Bernhard Langer staat deze week op de Dutch Design Week in Eindhoven. Hij is met zijn Foundation We Are een van IO’s negen ‘pareltjes van de DDW‘.
“Als je vindt dat mannen en vrouwen gelijk zijn dan word je in sommige landen aangevallen of zelfs vermoord.” Bernhard Lenger is designer en vormt samen met zeven andere designers het collectief ‘Foundation We Are’. Tijdens de DDW is hun project “We are Human Rights” te zien. Zeven ontwerpen bedacht door een designer en een mensenrechtenverdediger (MRV), iemand die in eigen land op komt voor mensenrechten en daardoor gevaar loopt.
Lenger is geïnteresseerd in internationaal recht en zoekt naar de combinatie met design om “echt iets te veranderen”. Dat was een van de redenen waarom hij uit Oostenrijk vertrok. Hij studeerde er industrial Design en Mechanical Engineering. Daar ging het meer om het maken van nieuwe objecten en niet over de vraag of dat object relevant is, legt hij uit. “Oostenrijk is wat dat betreft behoudender, daar vinden ze dat je je als designer bezig moet houden met kunst en niet met bijvoorbeeld wetgeving of politiek.” In Nederland kon hij zijn ideeën verwezenlijken en daarom kwam hij 6,5 jaar geleden naar Eindhoven om er te studeren aan de Design Academy.
Samen met de Koreaanse Daeun Lim, de Bulgaarse Kornelia Dimitrova, de Nederlandse Jella Lena van Eck, de Franse Maxime Benvenuto, de Italiaanse Lucandrea Baraldi, de Nederlandse Hannah van Luttervelt en de Nederlandse Karen van Luttervelt vormt hij het ontwerpers collectief ‘Foundation We Are’. Ze ontmoetten elkaar tijdens hun studietijd en merkten dat ze dezelfde ideeën hadden. “Wij geloven dat er meer gedaan kan worden met design. Als mensen meer met elkaar samenwerken kunnen we problemen oplossen. Bijvoorbeeld als er een probleem is in wetgeving dan moet ik met een advocaat samen werken. Ik ga zelf het probleem niet op lossen maar, als een designer kun je de ‘what if’ – vraag stellen, bijvoorbeeld ‘wat als deze wetgeving er niet zou zijn?’, kun je samen op andere mogelijkheden komen.”
Twee jaar geleden gaf Lenger een presentatie aan een groep mensenrechtenbeschermers (MVRs), dat was in Den Haag. De presentatie ging over zijn afstudeerproject ‘this is ecocide’, een voorstel om in het internationaal strafrecht een verbod op het ernstig vernietigen van ons ecosysteem op te nemen. Daar ontmoette de Oostenrijkse designer een mensenrechtenbeschermer, een journaliste uit Afghanistan. “Als zij thuis zou zeggen dat ze werkte aan vrouwenrechten en dat ze homo was, dan zou ze de volgende dag vermoord worden.”
De Afghaanse vrouw zette hem aan het denken. “Hoe kan creatief denken een rol spelen in het bestaan van deze mensen?” Hij kwam tijdens die presentatie ook in contact met mensenrechtenorganisatie Justice and Peace. Onder anderen met Marieke van der Vliet, manager programma’s, praatte hij verder om een link te leggen met het programma Shelter City. Met dit programma geeft de Haagse mensenrechtenorganisatie jaarlijks tijdelijk onderdak aan ongeveer twintig mensenrechtenverdedigers (MRVs); mensen die in hun thuisland gevaar lopen omdat ze opkomen voor mensenrechten. Elf Nederlandse steden zijn een ‘Shelter City’: Zwolle, Deventer, Amsterdam, Den Haag, Groningen, Haarlem, Maastricht, Nijmegen, Tilburg, Utrecht en Middelburg. Vanaf 2019 is Rotterdam ook een Shelter City. Die steden bieden de MRVs een eigen programma en mentale rust. De MRVs kunnen trainingen over onder meer veiligheid en sociale media volgen en ze krijgen de mogelijkheid hun internationale netwerk te vergroten.
Geïnspireerd door dit programma ontstond het idee om een MRV’er aan een designer te koppelen, zodat zij samen iets kunnen ontwerpen wat hun probleem in hun thuisland zou kunnen verminderen. Lenger: “Het moet echt iets zijn dat toepasbaar is in hun thuisland, niet te groot en ingewikkeld.” Zeven MRV’ers werden aan een van de designers van Foundation We Are gekoppeld. De MRV’ers komen uit Mexico, Nicaragua, Colombia, Burundi, Sudan, Rusland en Kenia. Zo ontstond ‘We Are Human Rights’.
“Er werken veel mensen aan mensenrechten, het nieuwe in ons project is de nauwe samenwerking. Door die nauwe band leer je het verhaal achter het probleem kennen.” Bij Lenger ontstond een soort vriendschap met zijn partner, een 27-jarige man, Irwin, uit Burundi. “Omdat we dezelfde leeftijd hebben, was het voor mij best schokkend om te merken dat hij zo’n ander leven heeft. Opgegroeid tijdens een burgeroorlog waar mensen voor zijn voordeur werden doodgeschoten en waar het nog steeds onveilig is. Voor mij was het altijd abstract, maar hij leeft dat leven. Ook omdat we dezelfde leeftijd hebben, kunnen we het goed met elkaar vinden.”
In Burundi werkt Irwin aan LHBTI-rechten. “In 2009 verbood de regering seks met iemand van hetzelfde geslacht. Officieel zou je alleen gearresteerd kunnen worden als je op heterdaad wordt betrapt, maar deze wetten zijn vaag. Mensen worden al gearresteerd omdat ze homoseksueel of lesbienne zijn, of ze worden om die reden geschorst van hun opleiding of ontslagen.”
“Burundi is een van de armste landen van de wereld. Mensen hebben weinig mogelijkheden om ondernemer te worden of iets creatiefs te maken met bijvoorbeeld film of design. Irwin en ik willen die creatieve industrie naar Burundi brengen.” Samen vonden Lenger en Irwin internationale wetgeving dat geratificeerd is door verschillende landen, waaronder Burundi, een culturele overeenkomst waarin verscheidenheid wordt gestimuleerd. “Ook Burundi heeft die overeenkomst ondertekend. Daarin staat dat ontwikkelde landen, ontwikkelingslanden moeten steunen en hen de mogelijkheid moeten geven om culturele goederen, diensten en expressies te verhandelen. Hierdoor werden we geïnspireerd en bedachten we een systeem dat een creatieveling uit Burundi koppelt aan een andere uit bijvoorbeeld Nederland, of waar dan ook ter wereld.” Lenger noemt het een ‘economisch ontwikkelingsprogramma’, taal die in Burundi aanslaat omdat het wil groeien. “Als je aan dat programma mee doet, dan moet je wel alle mensenrechten respecteren”, zegt Lenger. Zo omzeilt het systeem de wetgeving tegen homoseksualiteit in Burundi en geeft het de kans op werk.
Tijdens de DDW laten de zeven ontwerpers hun reis met de MRV zien. Het is de eerste keer dat ze als collectief exposeren. Ze hebben de verschillende concepten gevisualiseerd zodat je het kunt begrijpen. Zo laat Lenger zien hoe het ‘economische ontwikkelingssysteem’ zou kunnen werken. “We hopen dat we mensen kunnen inspireren om met ons samen te werken. Want het zijn nog concepten, we moeten ze nog maken. Hopelijk komen potentiële partners ons bezoeken. Zoals een programmeur die met mij het ontwikkelingsprogramma kan bouwen.” Om het verhaal goed te kunnen volgen, hebben de designers een audiotour gemaakt. “We willen dat bezoekers echt het verhaal kunnen ervaren en dan is geschreven tekst niet voldoende.” De expositie maakt ook onderdeel uit van de social innovation tour.
Lenger ontving dit jaar een talentontwikkelingssubsidie vanuit het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Met deze bijdrage wil hij het project verder vormgeven. Echt naar Burundi gaan en ervaren hoe het daar is en te ontdekken of het ontwikkelingssysteem zou kunnen werken.
Foto’s: Bernard Lenger, hoofdfoto ‘The Economy of Human Rights’, een samenwerkingssysteem door Bernhard Lenger en Irwin (Burundi)
Locatie DDW: Sectie-C, hal 14
De Pareltjes van DDW zijn tot stand gekomen in samenwerking met Dutch Design Daily en curator Katja Lucas van DDW. Wil je de parels zelf bekijken? Elke dag organiseert Brandstore Eindhoven/VVV een fietstocht langs de geselecteerde ontwerpers. Meer info vind je hier en tickets hier.
Korting voor IO lezers: de eerste 25 mensen ontvangen 10 euro korting op hun ticket. Gebruik de actiecode ‘Gems18’.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
