Wie denkt dat het deze week verschenen boek Slim Zand gaat over de onstuimige groei of het technische vernuft van chipfabrikant ASML komt bedrogen uit. Want daar gaat het boek helemaal niet over.
De schrijver, journalist Tijs van den Boomen (59), was in eerste instantie niet eens van plan om het over ASML te hebben. ASML was een secundaire aanleiding voor het boek, dat over een doorsnee plaats met dito huizen in Nederland moest gaan, en in tweede instantie over het onderwerp ‘Global Village‘, wat Veldhoven door ASML geworden is, zo vertelde Van den Boomen mij vorige week tijdens een interview over zijn boek.
Of hij daarin geslaagd is weet ik eigenlijk niet. Want wat Van den Boomen beschrijft, lijkt mij nu juist helemaal niet doorsnee. Rondom de witte kantoorkolos waar de ASML’ers werken, een stuk of 13.000 inmiddels, zijn allerlei nieuwbouwwijken ontstaan waarin de technici wonen. Volgens Van den Boomen blinken de huizen die er staan uit in kleurloosheid die hij – overdrachtelijk bedoeld – omschrijft als ‘beige’.
Nederland staat vol van dat soort wijken. Niet duur, niet goedkoop, prima om in te wonen. Maar spannend, dat zijn ze niet.
Doorsnee? Waar in Nederland heb je dat nog meer dan?
Hoewel ik er niet zoals Van den Boomen een lokale dieptestudie van gemaakt heb, denk ik dat de samenleving rondom het Brabantse Veldhoven waar het hoofdkantoor ASML gevestigd is, ondanks de doorsnee huizen die er staan, heel uitzonderlijk is. De reden is dat daar heel veel expats wonen, die veelal superhoog opgeleid zijn, uit alle windstreken van de wereld komen en die zich daar uitsluitend en alleen blijken te vestigen om op het hoogste niveau van de chipwereld te kunnen functioneren. Op hoeveel plaatsen in Nederland heb je dat dan nog meer?, vraag ik me af. Ik denk dat dat er niet veel zijn.
Maar: is Slim Zand desondanks een leeswaardig boek? Ik denk van wel. Van den Boomen bewandelt in drie dagen een spiraalvormige route die begint bij het vliegveld in Eindhoven en die eindigt in het centrum van Veldhoven, dat daar vlakbij ligt. Ondertussen vertelt hij wie hij onderweg zoal tegenkomt. Hij krijgt daarbij hulp van een mevrouw die expats begeleidt, waardoor hij interessante bewoners van Veldhoven spreekt en daarbij even opvallende observaties doet.
Hij schrijft over voormalige Brabantse boeren die door de groei van ASML hun grond in de Kempen moesten afstaan zodat er nieuwbouw kon komen en over hoogopgeleide expats van ASML uit Zuid-Oost Azië die eigenlijk nauwelijks contact maken met hun dorpsgenoten die daar vaak al generaties lang wonen. En af en toe werpt Van den Boomen een blik op het verleden van de streek waar hij zelf enige decennia geleden opgroeide.
Onopvallende expats uit alle windstreken eenzaam in Veldhoven
De meerwaarde van het boek zit wat mij betreft vooral in wat Van den Boomen zelf omschrijft als de ontdekking van een grote groep expats in Nederland die eigenlijk helemaal niet gezien wordt. De overheid kijkt niet naar deze specifieke groep allochtonen die cultureel zo versnipperd is dat de kans dat ze elkaars taal spreken klein is. Waarschijnlijk omdat ze geen problemen veroorzaken en niemand echt opvallen. Na hun werk gaan ze naar huis, eten ze met vrouw en kinderen die braaf naar school gaan in Veldhoven en de volgende dag herhaalt het patroon zich.
Dat het gebrek aan samenhang een serieus probleem is voor deze expats zelf, die daardoor makkelijk in een isolement terecht kunnen komen tussen al die Brabanders die ondanks hun vriendelijkheid uiteindelijk toch onbekenden voor ze blijven, haalde ik niet direct uit dit boek. Dat las ik vooral als een mooi, literair geschreven, schilderachtig verslag van het sinds de komst van ASML steeds veranderende landschap rondom Veldhoven. Het is dat Van den Boomen me zelf verteld heeft dat dit kan uitlopen op een sociologische crisis. Anders was het gevaar me waarschijnlijk niet opgevallen. Hoe dat nakende gebrek aan samenhang in Veldhoven en vergelijkbare expatdorpen opgelost gaat worden, lezen we hopelijk in een volgend boek of artikel van Van den Boomen.
Slim zand: Hoe ASML verscheen in Veldhoven. Auteur: Tijs van den Boomen. Uitgeverij Querido Fosfor. 262 blz. Het boek kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
