Een veerpont zonder schipper aan boord of een trein zonder machinist: Het klinkt als toekomstmuziek, maar Groningen en Noord-Nederland als regio innoveren volop met zelfrijdend vervoer. Zo staat voor volgend jaar weer een nieuw project op de planning: “Als het meezit, gaat er met name dankzij een groep bedrijven volgend jaar een autonoom pontje varen bij Drachten”, zegt Daniël Koelikamp, Programmaleider Slimme en Groene Mobiliteit bij de Provincie Groningen.
Het begon allemaal in 2016, toen er in Appelscha werd getest met een autonome shuttle: een klein, rood, achtpersoons busje, rijdend op elektriciteit. Inmiddels is Noord-Nederland de enige regio in Europa die op alle modaliteiten, zowel op de weg, op het spoor, in de lucht en op het water, projecten heeft lopen rondom autonoom vervoer. Vanaf volgend jaar komt er daar nog een bij, want dan gaat de bouw van het eerste European Hyperloop Center in Groningen van start.
Zelfrijdende busjes
Het is niet toevallig dat het noorden voorop loopt als het gaat om autonoom vervoer, legt Koelikamp uit. “In Groningen hebben we naast een grote stad ook veel ruraal gebied, waar mensen in kleine dorpjes ver uit elkaar wonen. “Het is lastig om het openbaar vervoer goed te regelen in deze gebieden. De kleine busjes die er rondrijden leggen vaak hele lange afstanden af, terwijl er weinig mensen gebruik van maken. Bovendien is er een tekort aan buschauffeurs en in de toekomst zal dat mogelijk zelfs verergeren als gevolg van vergrijzing. Hoe handig zou het zijn als je in een app kan aangeven waar je bent en dat een autonoom busje je vervolgens van punt A naar punt B rijdt?”
In Bourtange en Midden-Groningen staan nog proeven op de planning met zelfrijdende busjes. De shuttles worden in Bourtange bijvoorbeeld gebruikt om passagiers naar een toeristische bestemming (het centrum van de vesting) te brengen. Daarnaast wordt bekeken of ze ook gebruikt kunnen worden voor het bezorgen van pakketten. De proeven zijn een vervolg op eerdere soortgelijke proeven, waaronder in Scheemda.
Om het autonoom wegverkeer uit te breiden, moeten de voertuigen nog wel geoptimaliseerd worden. Tot nu toe werd er op de weg met zelfrijdende bussen getest tot 20 kilometer per uur. “Maar in ruraal gebied moeten de bussen toch wel minstens 50 kilometer per uur kunnen rijden. We moeten nu gaan kijken hoe we de sensoren in de voertuigen kunnen optimaliseren zodat ze makkelijker objecten kunnen herkennen.” Wel werden er al hoge snelheden gehaald met een kleine, zelfrijdende personenauto in Groningen, toen een Renault Twizy een snelheid haalde van 70 kilometer per uur.
Drones en medicijnen
Innovatie in de lucht is een andere manier om ervoor te zorgen dat de plattelandsbewoners uit Groningen beter verbonden worden met stedelijke gebieden en drukte in steden beter verdeeld wordt. In Groningen zijn recent vijf fieldlabs (één per modaliteit) gestart om samen met bedrijven en kennisinstellingen autonome vervoer te testen, doorontwikkelen en opschalen, waaronder op het Zerniketerrein, bij de Eemshaven en op Airport Eelde. “We zijn sinds twee jaar aan het testen met drones op onder meer Airport Eelde. Daarbij moet je in eerste instantie vooral denken aan testen met goederenvervoer, zoals medicatie. Het vervoer daarvan via de lucht is natuurlijk heel efficiënt en kan bijvoorbeeld worden ingezet voor wanneer er met spoed medicatie nodig is op de waddeneilanden of in ruraal gebied. Later volgt mogelijk ook vervoer van personen.”
Op Groningen Airport Eelde wordt er onder andere gekeken naar technologische verbeteringen van de drones. “Ze moeten bijvoorbeeld langere afstanden kunnen vliegen dan wat nu mogelijk is”, zegt Koelikamp. Het staat nog in de kinderschoenen, maar ook een nieuwe MBO-opleiding Noorderpoort zal binnenkort een bijdrage leveren. “Noorderpoort gaat een 4-jarige opleiding starten om studenten op te leiden tot allround drone expert. Dat is belangrijk, want de kennis die we opdoen moet ook dagelijks in de praktijk worden toegepast. Met deze opleiding gaat dat gebeuren.”
Een veerpont zonder schipper
Bij de Eemshaven worden er projecten rondom autonome schepen uitgevoerd. Koelikamp legt uit hoe de innovaties op het water eruit zien. “Het water bij de Eemshaven is ondiep, dus moeten boten er doorheen geloodst worden door middel van peilboten die analyseren hoe diep het water is. Deze boten zou je autonoom kunnen laten varen. Een volgende stap zal dan zijn om de boten ook autonoom te laten binnenloodsen of het beheer en onderhoud van windparken op zee met autonome boten te doen. We zijn de opties aan het bekijken met het Offshore Wind Innovation Center in de Eemshaven en Groningen Seaports.”
Ook bij het vervoer van passagiers op het water blijft in Groningen niet achter. “Een groep bedrijven kijkt of we de veerpont bij Drachten autonoom kunnen maken.” Het gaat om een fietspont tussen De Wilgen en Opeinde. “Deze maand nog wordt daarover een rapport gepresenteerd. Als het meezit, kan het pontje volgend jaar al gaan varen.”
Autonome treinen
In Groningen en Friesland zijn ook op het spoor al de eerste stappen gezet om zelfrijdend treinverkeer in de toekomst mogelijk te maken. Zo’n 270 kilometer spoor in de provincies krijgt binnen tien jaar namelijk een digitaal beveiligingssysteem op het spoor genaamd European Rail Traffic Management System (ERMTS). Het systeem maakt het spoor veiliger en doordat er in combinatie met ATO (Automatic Train Operation) meer controle is op hoe snel de voertuigen rijden en remmen zorgt het er bovendien voor dat er meer treinen kunnen gaan rijden dichter op elkaar op hetzelfde spoor. “Je kunt het een beetje vergelijken met de cruisecontrol in de auto”, zegt Koelikamp. “De startprocedure wordt dan nog wel gedaan door de machinist maar vervolgens neemt het systeem het over.”
Het nieuwe systeem levert verschillende voordelen op. “We kunnen hiermee in de drukke spitsuren meer capaciteit genereren op onze sporen richting de stad zonder of met veel minder dure maatregelen te nemen, zoals het aanleggen van een extra spoor. Daarnaast kunnen we ook gaan inzetten op sneller vervoer er tussendoor, zoals een nog snellere treinverbinding tussen Groningen en Leeuwarden, Winschoten of Delfzijl.” Ook zorgt de ‘cruise control’ voor energiebesparing. “Elke machinist bedient de trein net even wat anders. Geprogrammeerde treinen rijden altijd op dezelfde manier en kun je instellen om zo efficiënt mogelijk te rijden. Dat is dus een groot bijkomend voordeel, omdat daarmee brandstof bespaard wordt.”
Het gaat nog wel even duren voordat de treinen gaan rijden zonder dat een machinist de controle kan overnemen. Zonder machinist rijden, is ook niet persé ons doel. “Ons doel is om in 2025 de eerste treinen met ATO uit te rusten op het niveau van de ‘cruise control’. Ik denk dat we niet eerder dan na 2035 pas stappen kunnen zetten om de treinen geheel autonoom te laten rijden.”
Een automatische wasstraat voor bussen
Koelikamp kijkt uit naar volgend jaar, want dan wordt het project met de zelfrijdende Renault Twizy opgevolgd. “We willen samen met de vervoersmaatschappij Qbuzz gaan kijken naar het automatiseren van de wasstraat, door de techniek die we in de Twizy ontwikkeld hebben in te zetten in de 18 meter lange bussen.” De wasstraat is daarvoor een uitstekende testomgeving: “Er is weinig interactie tussen voertuigen en de bussen rijden er rond op relatief lage snelheid. De ideale plek dus om de tests uit te voeren.”
Lees hier ook andere IO-artikelen over Groningen
