Met tot nu toe weer een droog jaar lijkt de waterbuffer als oplossing actueler dan ooit. Er liggen genoeg kansen om diep in de grond water te bufferen dat later weer kan worden gebruikt. Zo kan niet alleen wat worden gedaan aan de toenemende ‘mismatch’ tussen de vraag en het aanbod van water, maar ook aan bodemdaling.
Van oudsher staat Nederland bekend om goed waterbeheer. Dat was vooral een strijd tegen het water in het laag gelegen land, maar wordt steeds meer een poging om water vast te houden voor het geval een periode van droogte aanbreekt. Een kwestie die vooral de laatste zomers speelt en ook dit jaar weer een item dreigt te worden.
Lees ook: “Prins Clausplein in Eindhoven is voorbeeld voor waterberging in heel Nederland”
Een belangrijk instrument voor duurzaam watergebruik zou de ‘urban waterbuffer’ kunnen zijn, diep onder de grond, waarvoor een kansenkaart is ontwikkeld. Vooral langs de kust is volop kansrijke grond aanwezig om grote hoeveelheden water op tientallen meters diepte op te slaan. Het is niet dé oplossing, zegt Maarten Kuiper namens kansenkaartontwikkelaar Wareco Ingenieurs, maar moet door de opschaalbaarheid zeker serieus worden genomen.
Lokale kringloop met waterbuffer
„In principe is het vooral de bedoeling lokaal een kringloop te organiseren. Dat betekent regenwater verzamelen, zuiveren, afvoeren voor opslag ondergronds en vervolgens gebruiken wanneer daar behoefte aan is.”
Het is een alternatief voor bovengrondse opslag van hemelwater, waarvoor weinig ruimte is. Kuiper: „Daar en de eerste paar meters onder de grond is het nogal druk. Er zijn wegen, bomen, bebouwing, funderingen, leidingen, wortels, noem maar op. In de diepere ondergrond, op grofweg dertig meter, heb je dat niet. Je kunt daar gebruik maken van zandlagen waar water een tijdje kan worden opgeslagen. Het is een heel natuurlijk systeem. Belangrijk is dat het water goed voorgezuiverd wordt. De kansenkaart geeft aan waar het goed mogelijk is. Het hangt af van de bodemgesteldheid en grondwaterstanden.”
En behalve dat het kan moet zo’n buffer ook plaatselijk nuttig zijn. „Sparta in Rotterdam is een goed voorbeeld. In plaats van kraanwater wordt het ondergronds opgeslagen water toegepast voor besproeiing van de velden. Het hemelwater wordt er in een fraaie groenzone op natuurlijke wijze gezuiverd.”
Pijnacker: bodemdaling
De waterbuffer is in eerste instantie ontwikkeld binnen een onderzoek, waarbij inzicht is verkregen wat wel maar ook wat niet werkt. In Rheden bij de Veluwezoom is de problematiek anders, namelijk dat het er vaak blank staat. Het water stroomt er naar beneden en wordt in de diepere bodem gebracht. Kuiper: „Van de drie zuiveringsstappen kwamen er twee niet uit de verf. De put raakte te snel verstopt. Tijdens onderzoek is ruimte om dergelijke ervaringen op te doen. Dat stelt ons in staat om nu betrouwbare systemen te ontwikkelen.”
Een derde project staat volgend jaar op stapel in Pijnacker-Nootdorp. Het is ook een voorbeeld van een niet aansluitend aanbod van water op de vraag ernaar maar dan specifiek voor een grondwaterpeil dat op hoogte blijft om bodemdaling tegen te gaan.
Jolanda Alsemgeest van de gemeente Pijnacker-Nootdorp zegt dat het gaat om Klapwijk, een wijk op veen waar in fases de waterbuffer als aanpak wordt ingevoerd. „Het is een dertig jaar oude wijk waar door ongelijkmatige zettingen bijvoorbeeld de riolering niet meer goed werkt. Sinds de bouw van de wijk zijn flexibele aansluitingen gemaakt en extra gemalen geplaatst. Er is inmiddels zoveel geknutseld, dat er nu niets anders meer mogelijk is dan grootschalige renovatie. Dit is in deze wijk veel eerder dan gebruikelijk.”
Rendement zestig procent
De gemeente heeft jaren geleden samen met het Hoogheemraadschap van Delfland een eerste waterklimaatplan ontwikkeld voor de hele gemeente. Het aanleggen van waterbuffers zijn daarbij een belangrijk onderdeel.
„Er staan er drie gepland. Het is elk als het ware een grote bel ondergronds, een idee uit de tuinbouw. In geval van droogte kunnen we het oppompen. Met een rendement van zestig procent, waardoor je minder fluctuerende grondwaterstanden bereikt. Dan gaan de zettingen hopelijk ook minder hard maar dat is theorie. In de praktijk moet blijken of dit effect behaald wordt. De zettingen zijn plaatselijk tachtig centimeter.”
„De eerste waterbuffer komt in het wijkpark te liggen. We streven ernaar om dit park komende winter aan te leggen, waarna de 2e en 3e fase na herinrichting op de buffer aangesloten kunnen worden. Nummer twee en drie volgen later.”
Zuivering met wadi en filter
De zuivering is dezelfde als bij Sparta, met behulp van een wadi en een soort helofytenfilter. De projectleider van Klimaatbestendig Klapwijk stelt dat is uitgerekend dat sinds de droge zomer in 2018 met deze methode het grondwater op peil had kunnen blijven.
„Het probleem is hier dat we aan het einde van het verzorgingsgebied van Hoogheemraadschap Delfland zitten. In droge periodes duurt het voor onze gemeente langer voordat ingelaten water ons bereikt. Op deze manier hopen we maximale invloed te hebben op de grondwaterstanden. ”
De waterbuffer heeft veel potentie, maar wordt op bescheiden schaal toegepast. Kuiper van Wareco: „De oplossing is heel opschaalbaar. Je kunt het variëren van een woning tot een hele wijk. Het hangt af van de watervraag en afwegingen tegen andere oplossingen of de urban waterbuffer doelmatig is. Het is natuurlijk niet altijd dé oplossing, als het maar mee wordt genomen in de overwegingen.”
Met name westen geschikt
Met name het westen en het noorden van het land is uitermate geschikt, vervolgt hij. „Regenwater kan in grote hoeveelheden worden opgeslagen in meters dikke zandlagen. Het is als het ware een bad. Dat wordt extra gevuld. En het moet niet overstromen waarna overlast kan ontstaan. Laag Nederland is afgedekt met een klei- en veenlaag, die ervoor zorgt dat dit niet gebeurt. Want die laag, dat ‘matras’, houdt de extra waterdruk tegen.”
Behalve de brede kuststrook van Zuid-Holland tot Noord-Groningen worden ook Zuid-Limburg en het randgebied langs de Veluwezoom als kansrijk beschouwd. De regionale verschillen hebben te maken met de weerstand van de bovenlaag, maar ook met de ontwateringsdiepte. Het water moet snel weg kunnen, zonder dat het in de winter weer overlast veroorzaakt.
