De landen die het snelst van het slot kunnen omdat ze genoeg coronavaccins hebben toegediend voor groepsimmuniteit, lijken niet in de Europese Unie te liggen. In de episode van vorige week speelde het getreuzel in EU-landen de hoofdrol. In deze episode wordt dit principe omgedraaid. Hoe komen de mondiale vacinatiekampioenen eigenlijk aan zo’n kolossale voorraad?
Om te beginnen. Hoe staat Europa er op dit moment voor? De meeste lidstaten heb nu rond de vier procent van hun bevolking ingeënt. De voorsprong van Groot-Brittannië loopt meer en meer op. Inmiddels hebben de Britten al 19.4 vaccins per 100 hoofden van de bevolking in bovenarmen geïnjecteerd.
De oranje inhaalslag
Waar het buitenland zich verbaasde over de aanvankelijke slakkengang van Nederland en in eigen land met argusogen werd gekeken hoe de vaccinatiecampagne elders veel verder was, wordt het verschil met de rest sinds eind januari ingelopen. Nederland zit met 3,58 procent nog altijd onder het EU-gemiddelde. Wel passeerde ons land in de voorbije week Kroatië, Oostenrijk, Luxemburg, Frankrijk en Tsjechië. Hoe dit kan? Nederland heeft een tandje bijgeschakeld in het tempo. Naar verwachting komt Nederland komende week uit op het totaalniveau van België en Cyprus.
Dankzij de ruime voorraad in Oss kan deze tempoversnelling ook bij tegenvallende leveringen verder worden opgeschaald. Nederland de prikloser van de EU? Dat beeld is met de nieuwste cijfers volledig verdwenen. Dit terwijl, vanwege door het winterweer gesloten GGD-prikstraten op zondag, de dagscore op basis van het voortschrijdende gemiddelde een stuk lager uitviel dan had gekund.
Rode lantaarn naar middenmoot
Maar hoe snel prikt Nederland nu echt? De normaliter vrij betrouwbare dataset van Our World in Data laat nog altijd het verouderde prikcijfer zien. Daarin wordt de schatting van het aantal prikken in langdurige zorginstellingen niet bij de totaalscore opgeteld. Toch kan je deze hier gerust bij optellen omdat Nederland wel degelijk duizenden mensen vaccineert in deze tehuizen. En op basis daarvan zit Nederland allang niet meer bij de traagsten. Als een van de weinige landen lukt bovendien om week na week een tandje bij te schakelen. Een echte inhaalslag dus.
Nederland beschikt ondanks of dankzij de stroeve start van de campagne nog altijd over een tamelijk forse voorraad serums. Slechts 57 procent van het totale aantal van iets meer dan een miljoen is op 10 februari geïnjecteerd. Veel EU-landen kunnen op dit moment niet in volle vaart prikken vanwege tegenvallende leveraantallen. Er is wel iets bij gekomen. Maar nog altijd zijn de opslagloodsen in sommige lidstaten bijna leeg.
Op de landenslang wordt het aantal toegediende vaccins van Our World in Data afgezet tegen het aantal gedistribueerde op de Vaccine Tracker van het ECDC. Voor Frankrijk zijn gegevens van hun eigen dashboard gebruikt. Een nieuwe domper zou de grootste kopzorgen opleveren in Oostenrijk, Denemarken en Litouwen.
De eenzame hoogte aan de top
Toch verbleken de percentages, snelheid en voorraden van EU-lidstaten met die van Israël, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Deze landen lijken in een hogere divisie te spelen op het coronaprik-WK. Dat is te zien in de nieuwste top tien met alle landen. Het beeld van afgelopen weken blijft gelijk, de mondiale top loopt steeds verder uit.
Bakken geld en biomedische data
De centrale vraag in de episode van vorige week was: waarom gaat het in de EU zo traag? Kort antwoord: zwak, stroperig en karig onderhandelingswerk met meerdere farmaceuten. Daardoor verzilverden Israël, Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk een plek in de priority lane. Zij hoeven zich dan ook totaal geen zorgen te maken om een lege opslag vanwege een onorthodoxe creatieve oplossing.
Israël is al sinds het begin met een straatlengte voorsprong de koploper. Het land verscheen al met een 3-0 voorsprong aan de start. Een klein inwonertal in combinatie met een enorm leger dat de operatie ook daadwerkelijk kan uitvoeren. De grote farmaceuten hadden hun bulkdeals al maanden rond. Toch wist Israël Pfizer te verleiden met een grote zak geld en het aanbod het hele land ter beschikking te stellen als testpopulatie voor de eerste grootschalige coronavaccinatiecampagne.
Door de privacygevoelige biomedische gegevens van de bevolking ter beschikking te stellen, wordt de impact van het middel meetbaar in de praktijk. Vorig jaar werd bekend dat 60 tot 90 procent ingeënt moet zijn voor voldoende groepsimmuniteit tegen corona. Deze marge is zo ruim omdat dit bij een nieuw virus lastig is in te schatten aangezien er geen ‘veldonderzoek’ op zo’n grote schaal (kon) worden uitgevoerd en computermodellen niet alles accuraat inschatten.
Wrang is wel dat de Palestijnse gemeenschap – op een summiere 5.000 doses na – het noodgedwongen moet doen met een rol als ‘controlegroep’ aan de zijlijn bij de snelste massavaccinatiecampagne in de geschiedenis.
Hoopgevende resultaten
“Israëls kleine omvang in combinatie met het geavanceerde zorgstelsel maken ons de ideale kandidaat om het effect op een totale bevolking in kaart te brengen.” vertelde Jerica Pitts van Pfizer aan NPR. De bevindingen in de ‘proeftuin’ fungeren hierdoor als basis voor de rest van de wereld. De eerste resultaten zijn zeer hoopgevend. Hoewel het virus nog altijd hard om zich heen grijpt in Israël, liep het aantal ziekenhuisopnames onder zestig plussers met 39 procent terug tussen 16 januari en 6 februari, weet Reuters.
Ook is in de afgelopen weken duidelijk geworden hoe lang het duurt voor een mens volledig beschermd is tegen Covid-19: 22 dagen de tweede Pfizer-dosis is de volledige bescherming een feit. Het serum heeft enige tijd nodig om in te werken. Ook na de eerste prikafspraak wordt de kans op een coronavirusbesmetting, ernstige symptomen en overlijden iedere dag kleiner.
Het effect is, nadat vier van de vijf de ouderen is ingeënt, ook zichtbaar in de landelijke cijfers en gaat naar verwachting in de komende weken nog sterker omlaag. Naar verwachting zal het pandemische sein Brand meester in maart of april volgen.
Brits blufpoker
Genoeg vaccins voor 9 miljoen inwoners zijn simpeler geregeld dan voor een bevolking 66 miljoen. Toch heeft ook hetVerenigd Koninkrijk bijzonder weinig problemen het tempo iedere dag opnieuw op te schalen. Ook hier geen lege opslag, maar zelfs in absolute zin meer vaccins dan de Europese Unie dat meer dan bijna zevenmaal zoveel inwoners heeft. Een deel van de vaccins wordt geproduceerd in eigen land, maar omdat de capaciteit niet toereikend was om aan de zeer ambitieuze leveringswensen van de Britten te voldoen, is ook over de grens gekeken.
Hulp kwam vanaf het continent van fabrieken in België, Nederland en Duitsland die op dit iedere dag opnieuw in een kafkaëske situatie duizenden dozen over het Kanaal transporteren. Deze kafkaëske situatie wordt met een hard gelach begroet onder Brexit-sympathisanten. Maar hóe dan?
De Britten hadden de overeenkomst met AstraZeneca voor een pre-order van 100 miljoen doses drie maanden eerder rond dan de EU, boden een hogere prijs per dosis. Hun ‘eigen’ Oxfordvaccin is daardoor sinds Nieuwjaarsdag goedgekeurd en direct zeer ruim voor handen. Door daar bovenop ook snellere deals af te dwingen met Pfizer en Moderna, konden de Britten medio december al van start en loopt hun voorsprong iedere dag meer op.
Harde Brexit met een deal
Het spitsvondige, meedogenloze onderhandelingswerk leidde tot grote woede bij Europese leiders gericht aan het adres van EU-president Ursula von der Leyen. Zij gaf deze week haar fouten toe voor haar rol in het conflict met AstraZeneca waarin het blokkeren van ‘Belgische vaccins voor de Britse markt’ als dreigement gebruikt werd en het stroperige getreuzel waardoor de krenten uit de pap zijn gevist.
De oorsprong van deze farmaceutensoap ligt ongeveer een jaar geleden nadat biomedische wetenschappers de code ontvingen van een mysterieus longvirus uit Wuhan dat wel eens voor rottigheid kon zorgen buiten China. Hoe kreeg de mensheid het voor elkaar om in slechts een jaar een werkend serum te ontwikkelen dat nu al in honderden miljoenen bovenarmen is gespoten?
Amerikaans avonturisme
Genoeg vaccins voor 66 miljoen inwoners zijn simpeler geregeld dan voor een bevolking 328 miljoen. De Verenigde Staten beschikken over de omvangrijkste vaccinvoorraden en serveerden vanaf december al 43 miljoen shots uit in eigen land. Ook de Amerikanen wisten zichzelf van een voorkeursbehandeling te verzekeren door al vanaf februari vorig jaar op te trekken met de farmaceutische bedrijven.
In mei lanceerde de regering van voormalig president Trump Operation Warp Speed met als doel farmaceuten ertoe te ‘prikkelen’ om zo snel mogelijk met een werkend vaccin op de proppen te komen. Hoe prikkel je farmaceutische bedrijven? Geld. Heel veel geld. Door schouder aan schouder te opereren met steun van de Amerikaanse overheid, liepen de bedrijven minder risico. Geld speelde geen rol in de wapenwedloop tegen corona.
Hier werd dankbaar gebruik van gemaakt. Johnson&Johnson ontving 456 miljoen dollar, Moderna 955 miljoen, AstraZeneca en Novavax ieder 1,6 miljard en Sanofi werd voor 2,1 miljard gesponsord. Omdat Washington D.C. nauwer samenwerkte met de farmaceuten en miljarden investeerde in de ontwikkeling, verzekerden de Amerikanen zichzelf van een voorkeursbehandeling bij vijf van de zes vaccinfabrikanten die ook aan de EU (gaan) leveren. Dit werd eind augustus uitonderhandeld nadat de Brusselse burocraten waren teruggekeerd van een ‘welverdiende’ zomervakantie na de eerste golf.
Dubbeltje op de derde rang
Een half jaar later rollen de Moderna-vaccins voor de Amerikanen met miljoenen per dag van de lopende band. Vaccins die hoofdzakelijk bestemd zijn voor de eigen markt. Pfizer, dat besloot niet in zee te gaan met Operation Warp Speed, kreeg in juni een pre-order van het Witte Huis op de deurmat: 19,50 dollar voor 100 miljoen stuks? Prima!
Pas in september kwamen de vertegenwoordigers van de Europese Unie tot een overeenkomst bij het bedrijf dat zijn middel als eerste op de markt zou brengen. Zij boden 18,90 per dosis. Na 60 dollarcent bespaard te hebben, nam de EU met een nummertje in de hand plaats in de wachtkamer. De Pfizer-fabrieken draaiden op volle toeren om hun belofte aan de vorige wachtende, met de diepere zakken, waar te maken…
De prikpikorde staat inmiddels vast: Israël op 1 voor het Pfizerexperiment gevolgd door Britten, Amerikanen en een paar rijke Golfstaten. Daarna sluiten de EU en Canada – dat in een vergelijkbaar schuitje zit – aan.
De rest van de wereld moet het voorlopig doen met alternatieven uit Rusland en China of restjes van leveranciers waar de westerse wereld wél interesse in heeft. De armste landen kunnen voorlopig helemaal fluiten naar de meest gewilde flacons van februari 2021.
Zoals wel vaker tijdens de coronacrisis, boekten de regeringen met proactiefste plan van aanpak ook nu de beste resultaten.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
