Corona in Europa - Tweede golf trekt naar het oosten

By Jelmer Visser

Europa zit momenteel middenin de tweede golf van de coronapandemie. Dankzij de ontwikkeling van meerdere veelbelovende vaccins, wordt het licht aan het einde van de COVID-tunnel steeds duidelijker zichtbaar. Toch gaan we nog wel een pandemische donkere winter tegemoet. Het aantal nieuwe besmettingen neemt over het hele continent nog altijd toe.

De reeks Corona in Europa was tijdelijk gepauzeerd vanwege een welverdiende vakantie, maar nu zijn de wekelijkse updates weer terug. Meestal worden deze verhalen gekoppeld aan een bepaald thema, maar vanwege de lange pauze ligt deze week de focus op ‘hoe staat Europa er op dit moment voor?’

Dat laat de verse kaart van Europa, voorzien van een nieuwe legenda, zien. Vanwege deze nieuwe klasse-indeling, worden de geliefde schuifkaarten pas sinds aankomende week weer mogelijk.

Vier weken geleden

(let op: vernieuwende legenda met hogere grenswaarden)

Feestdagen in het verschiet

Eigenlijk overal in Europa is de najaarsgolf in volle hevigheid los. Toch zijn er wel enkele verschillen met een maand geleden. Het zwaartepunt van de pandemie is een stuk verder in oostwaartse richting geschoven. België, Frankrijk en Nederland kregen eind oktober de volle laag. In de voorbije week kregen Oostenrijk, Zwitserland, Polen en Italië te kampen met de meeste virusinfecties per 100.000 inwoners.

Alleen Ierland, Noorwegen en Finland lijken met een gerust hart de decembermaand in te gaan. Ierland lijkt nu de vruchten te plukken van hun proactieve strategie, waakzame zomer en de keuze om al in september het slot er opnieuw op te gooien. Noorwegen en Finland hebben, net als tijdens de eerste golf, de boel altijd onder controle gehouden zonder dat ze hiervoor zware beperkingen hoefden op te leggen voor hun inwoners.

Wat dat betreft zal het eigenzinnige buurland Zweden met een schuin oog over de beide grenzen kijken. Hier is de situatie in november in rap tempo verslechterd en smeekt de overheid de Zweden inmiddels om er toch alsjeblieft minder op uit te trekken en zich te houden aan de nadrukkelijke adviezen. Net als nagenoeg alle Europese landen trok de regering de teugels aan.

Steun ons!

Dit is goed te zien met de Government Stringency Index van Our World in Data. Deze score wordt berekend door meerdere overheidsmaatregelen naast elkaar te leggen zoals avondklokken, horecaregels en maximale groepsgrootte. Zo ziet dat er op dit moment uit.

Bewegingsvrijheid én weinig coronaleed

Noorwegen en Finland behoren op dit moment de landen met de minste coronarestricties. Waarom? Omdat ze kennelijk niet nodig zijn om de situatie onder controle te houden. Deze landen hebben hierdoor nooit hele zware maatregelen hoeven invoeren. Wat hun strategie zo veel beter maakt dan de rest? Daar ging het in de voorbije episode over.

Wanneer je over de tijdbalk sleept, kan je terug in de tijd kijken. Over het algemeen zijn overheden de maatregelen in november aan het aanscherpen. Alleen Tsjechië, dat aan het begin van de herfst de corona-hotspot van Europa was, heeft de teugels weer iets laten vieren na een zeer zware lockdown. In Ierland, Frankrijk, Roemenië en Oostenrijk mag op dit moment het minst.

Nederland zit zowel qua besmettingen als beperkingen in alle opzichten een beetje in de middenmoot. Dit was in oktober wel anders toen het er even op leek dat de lage landen afstevenden op het Israëlische rampscenario van september. De restricties lijken in Nederland relatief goed uit te pakken in vergelijking met andere landen in West-Europa. Dalende cijfers werden in onder meer Groot-Brittannië en België pas veel later – en na veel vergaandere maatregelen – merkbaar. Ook in het voorjaar was dit duidelijk meetbaar. Zijn de mondige Nederlanders toch gehoorzamer dan ze lijken? Allicht.

Over de gehele linie zijn de onderlinge verschillen tussen alle landen zijn in een maand tijd kleiner geworden, ook omdat overheden bij elkaar afkijken. Nu de tweede golf inmiddels op sommige plekken al over de piek heen lijkt te zijn, is dat bij de sterfte allerminst het geval.

Van west naar oost

Ook aan het aantal overledenen wordt de verplaatsing richting het oosten zichtbaar. Het lijkt de West-Europese landen over het algemeen beter gelukt te zijn om de sterfte te beperken dan verder oostwaarts. In armere landen zoals Bulgarije, Bosnië en Macedonië lijkt dit ook enig verband te hebben met de kwalitatief mindere ziekenhuiszorg.

Het kan tot wel twee maanden duren voor de sterfte dezelfde daling inzet als de besmettingen vanwege de aanzienlijke vertraging in deze data. Doorgaans worden de ouderen niet als eerste ziek als een golf begint en duurt het na een besmetting gemiddeld twee a drie weken voor een patiënt aan de ziekte bezwijkt.

In de komende episodes van Corona in Europa wordt ook een nieuwe sterftekaart op subnationaal niveau, waar mogelijk, gemaakt om zo een nog betere schets van de situatie te kunnen biedden. Besmettingscijfers vertellen immers maar een deel van het verhaal.

Een ander interessant getal is het aandeel positieve coronatests. Aangezien er in het geval van veel tests ook veel besmettingen aangetroffen kunnen worden, vertelt dit percentage in sommige gevallen meer dan de toename in het aantal besmettingen. Dat we nog lang niet van de ellende af zijn, tonen de cijfers wel aan.

Boven de WHO-normen = onveilig

In de ideale situatie wordt er in een land zoveel getest dat het aantal positieve gevallen onder de 5 procent blijft. Dit is bij slechts enkelen het geval. Denemarken is al sinds de lente de onbetwiste testkampioen van Europa. Dit zie je ook terug op de andere kaarten. Hoewel de Denen qua besmettingen op hetzelfde niveau zitten als Duitsland, die het verder ook prima doen, ligt de sterfte hier beduidend lager. Alleen hun noordelijke buur test een stuk meer in een poging de coronacrisis beheersbaar te houden.

Omdat het RIVM maar eenmaal per week informatie verstrekt over aandeel positieve tests en dat de resultaten van commerciële testlabs niet centraal bijgehouden worden, blijven deze data in Nederland enigszins troebel. Met 13,8 procent positieve tests in de week van 10 t/m 17 november, lijkt Nederland nog altijd te weinig neusswabs te analyseren om de crisis volgens de WHO-normen te bedwingen.

Toch kan het altijd erger: Polen en Bulgarije zitten op dit moment op percentages van boven de 40 procent positief. Hierdoor wordt het voor overheden onmogelijk om het zicht op de pandemie te behouden, met alle nare gevolgen van dien. De komende maanden zullen, ook met het vaccin in aantocht, vooral in het teken staan van coronaregels en gezondheidsleed.

Een coronavrije kerst zit er voor alsnog bijna nergens in. De beste papieren hiervoor hebben de Faeröer Eilanden, waar in een week tijd slechts drie nieuwe besmettingen opdoken. Hieronder zijn de 25 regio’s te zien met de meest coronaluwe week achter de rug.