AI-kunstwerken komen al vaak verrassend goed uit de verf

By Youri van Heumen

Kunstmatige intelligentie (AI) opent deuren naar nieuwe vormen van kunst. Of een schilderij met kwast en verf of met toetsenbord en muis wordt gemaakt, de essentie blijft hetzelfde. Kunst blijft iets wat uniek is. “We zullen hoe dan ook aankomende generaties moeten voorbereiden op een toekomst waarin AI ook in de kunst een grote rol zal spelen.” zegt AI-kunstenares Scy Heidekamp.

AI-systemen kunnen schilderijen genereren alsof Botticelli die met zijn eigen handen heeft geschilderd en muziek kunnen componeren in de stijl van The Beatles. Over AI-gegenereerde muziek gesproken: het is al vijf jaar geleden toen het eerste muziekalbum werd uitgebracht dat volledig door AI is geproduceerd.

Dit lukte singer-songwriter Taryn Southern met het nummer Break Free. Dit nummer hoort bij het album dat in 2017 verscheen en is gemaakt met Amper-software. Deze software kan al componeren, produceren en nog veel meer. Zo kan je flink wat voorkeuren instellen: de gewenste lengte, een stemming, een tempo én een genre.

Valsspelen

AI genereert kunstwerken waarvan mensen er misschien nooit op zouden kunnen komen. Dit komt doordat het algoritme waarop AI gebaseerd is, vaak extreem ‘out-of-the-box’ denkt. Dat betekent niet dat mensen dat niet kunnen. Maar wel dat de gedachtengang van mensen niet altijd zo ver reikt. Dat schept nieuwe mogelijkheden.

Toch staat niet iedereen erbij te springen. “Bij grote veranderingen komt altijd wat angst kijken”, zo zegt Heidekamp. “En dat is niet gek, want je zag ook dat mensen gingen twijfelen over het voortbestaan van hun baan toen de computer werd uitgevonden.”

Met PenTips kunnen kunstenaars op een gecontroleerde manier losgaan op een digitaal canvas

Het lijkt een simpele oplossing, maar wel één die als een lopend vuurtje de markt verovert: De kleine siliconen hoedjes van de in Groningen gevestigde start-up PenTips, die op een Apple Pencil worden bevestigd.

Recentelijk kreeg een AI-kunsttoepassing een hoop kritiek te verwerken. Onlangs vond namelijk in het Amerikaanse Colorado de jaarlijkse kunstwedstrijd plaats. Waar de meeste deelnemers een beeldhouwwerk, schilderij of glaskunst meebrachten, was er één uitzondering: Jason Allen. Hij leverde een AI-kunstwerk in en won de wedstrijd. Het duurde niet lang voordat er felle kritiek ontstond. Kunstenaars beschuldigden hem van valsspelen.

Authenticiteit waarderen

AI biedt de mogelijkheid compleet nieuwe wegen van kunst in te slaan. Desondanks is niet iedereen hierover te spreken: “Wat me het meest deprimeert is dat hoe veel niet-kunstenaars echt geen probleem zien, of zelfs maar een verschil tussen iets wat een mens heeft gemaakt en iets wat een AI heeft ‘geproduceerd’. Als je al van produceren kan spreken”, zo betoogt een kunstenaar op het online internetplatform Reddit.

Scy begrijpt dit wel. Ze legt dit uit aan de hand van een voorbeeld: “Denk eens aan een e-reader. Deze gadget maakt het makkelijker om een boek te downloaden en te lezen. Dan denk je wellicht ‘waarom doet niet iedereen dit dan?’ of ‘dat is toch veel handiger dan een echt boek lezen?’. Maar dat dekt de lading niet, want desondanks zijn er nog altijd genoeg mensen ‘echte’ boeken blijven waarderen. Datzelfde geldt voor kunst. Er blijft altijd wel iets authentieks aan het zelf schilderen van een schilderij. Ik denk dat dat iets is wat altijd zo zal blijven.”

Ook beeldend kunstenaar Casper de Jong, die zichzelf Interactive Performance Designer noemt, ziet meer kansen dan bedreigingen in de AI-toepassing. “Er zijn inderdaad kunstenaars die er enthousiast over zijn, maar sceptici zijn er ook genoeg. Ik denk dat het nog te vroeg is om te oordelen of AI een bedreiging is of niet. Wat ik wel denk is dat we AI beter kunnen omarmen en accepteren als hulpmiddel, in plaats van het te positioneren als boosdoener. Het kan hele mooie dingen en daar moeten we gebruik van maken.”

Materialenpakket uitbreiden

Ook Scy is van mening dat kunstenaars beter kunnen kiezen om deze hulpmiddelen te omarmen en gebruiken als aanvulling. “Het combineren van materialen en technieken is iets dat altijd interessant zal blijven. Daarin zie ik AI als perfect hulpmiddel om je materialenpakket mee uit te breiden”, vindt Scy.

Er worden steeds meer tools op de markt gebracht die het voor beginners makkelijk maken om kunst te maken. Op dit moment zijn DALL-E 2 en Midjourney de populairste. “Deze hebben allemaal een toegankelijke en gebruiksvriendelijke user interface. De technologie die erachter zit is de tekst-to-image-technologie. Je hoeft alleen maar tekstje schrijven van wat je graag wil zien. Op basis daarvan krijg je een eindresultaat”, zo legt Scy uit.

Deze tools werken op basis van zogeheten diffusiemodellen. “Dat wil zeggen dat het begint met een plaatje dat niet meer is dan een ruis. Vanuit de ruis wordt er een algoritme toegepast dat getraind is door enorme databases met tekst en foto’s. Het diffusiemodel leidt de ruis naar de beschrijving die jij het hebt gegeven.” Zo maken AI-algoritmen nieuwe afbeeldingen door bestaande afbeeldingen te combineren en te wijzigen.

“Actief anti-artiest”

Hoewel AI zich baseert op andere kunstwerken, is de output in alle gevallen uniek. Dit komt door de enorme database waarin miljoenen kunstwerken verzameld zijn. Dat is ook wat kunstenaars ongerust maakt. Zoals kunstenaar RJ Palmer tweette: “Dit ding wil onze banen: het is actief anti-artiest.”

Scy vervolgt: “Maar het verhaal heeft twee kanten. Het is inderdaad de dataset waar de meeste zich zorgen om maken. Voor de eindgebruiker is er weinig informatie beschikbaar waarin je kan zien waar die data precies vandaan komt. Die datasets, waarop het leersysteem van de AI op is gebaseerd, bevatten enorme hoeveelheden foto’s en tekstbestanden. Het probleem hierbij is dat artiesten vaak niet eens toestemming hebben gegeven dat hun werk in die dataset mag staan.”

Fraude voorkomen

Er is nog een andere toepassing van AI binnen de kunst mogelijk: het ontdekken van fraude. Het kan namelijk ook helpen vervalsingen op te sporen. De AI-technologie kan authenticiteit bepalen door middel van andere dan de traditionele authenticatiemethoden als bijvoorbeeld röntgentechnologie. Het systeem kijkt naar penseelstreken en patronen, scant deze en kan vervolgens in no-time ‘zien’ op welk vlakken het vervalste kunstwerk zich onderscheid van het echte werk.

Er zijn kansen voor creatieve broedplaatsen in Nederland

Kunst, nieuwe concepten, innovatieve start-ups: Ze zijn van grote waarde voor de maatschappij en worden ‘geboren’ in creatieve broedplaatsen.

Toekomstvisie

Scy denkt dat de ontwikkelingen rondom AI in de kunstindustrie veelbelovend zijn. Deze zijn nog wel in de beginfase. “Over een paar jaar zal het ongetwijfeld allemaal weer anders zijn. Ik denk dat de stijl die we nu hanteren over tien jaar al wel volledig retro zal zijn. Als je nu kijkt naar films van twintig jaar geleden, zie je een groot verschil in kwaliteit en de achterliggende gedachte. Zo zal het in de kunstwereld ook gaan.”