Natuurlijk pakken Belgen de fiets, maar de rijwielpaden moeten vrouwvriendelijk en veiliger

By Matthias Vanheerentals

Over Decarbonizing Europe

Waar gaat het coronaherstelfonds over?

De Europese Commissie heeft een bedrag van 723,8 miljard euro beschikbaar gesteld om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden en Europa groener, schoner en toekomstbestendig te maken. Alle lidstaten konden plannen indienen voor een uitkering uit dit fonds.  

Wie doen er allemaal mee?

Alle lidstaten van de Europese Unie. Alle lidstaten? Nee, Nederland heeft nog geen plannen ingediend. Hoewel eind januari bekend werd dat er achter de schermen in Nederland hard is gewerkt om de Europese miljarden binnen te slepen. 

Waar moeten de lidstaten het geld aan uitgeven?

Minstens 37 procent moet worden gebruikt voor vergroening en 20 procent voor digitalisering. Daarnaast zijn er nog andere speerpunten:

– Smart, sustainable and inclusive growth
– Social and territorial cohesion
– Public health, economic social and institutional resilience
– Policy for future generations

Wat gebeurt er nog meer?

Verder heeft de EC nog enkele zogenoemde flagship areas benoemd:
Power up 
Renovate 
Recharge and Refuel 
Connect 
Modernise 
Scale-up 
Reskill and upskill

Wat gaat Innovation Origins doen?

De komende maanden besteden we aandacht aan de uitvoering van de plannen. We beschrijven wat elk land doet om de CO2-uitstoot terug te dringen en we maken reportages van innovatieve projecten. Aan de hand van infographics kun je de inspanningen van de lidstaten met elkaar vergelijken.

Het lijkt een van de meest voordehandliggende oplossing voor het emissie-probleem: pak de fiets! Toch hebben slechts negen van de 26 lidstaten in hun coronaherstelplan een stevige aanpak daarvoor in de steigers gezet. Zoals België bijvoorbeeld.

De aanleg van veilige en comfortabele fietspaden is een belangrijk aspect binnen het coronaherstelplan. De drie gewesten in de federale staat België zetten fors in op de aanleg van nieuwe fietspaden en het verbeteren van bestaande fietspaden. Vlaanderen kondigt aan tot 2026 samen met de Europese gelden ongeveer jaarlijks 350 miljoen euro in fietsinfrastructuur te steken. Met deze investeringen wordt het comfort en de veiligheid verhoogd voor de fietsers. Er moeten bijvoorbeeld bredere en afgescheiden fietspaden komen, fietsroutenetwerken en fietstunnels en fietsbruggen die ervoor zorgen dat fietsers op een conflictvrije manier het andere verkeer kunnen kruisen. Al die investeringen moeten ervoor zorgen dat de Belgische burger de fiets pakt voor de reis naar het werk, de school of de sportclub.

In de provincie West-Vlaanderen wordt dat wel heel gemakkelijk gemaakt. Er worden gratis duurzame vervoermiddelen ter beschikking gesteld voor de werknemers van bedrijven, steden en gemeenten. Naast 40 elektrische fietsen en 50 speedpedelecs kunnen ze ook 3 vouwfietsen en 3 fietskarren uittesten. Ook bus- en treinpassen, ‘blue bikes’ en carpoolmogelijkheden behoren tot het aanbod. De testperiode per bedrijf bedraagt twee weken. Intussen deden al 130 bedrijven mee, goed voor 8.424 mensen die deze duurzame alternatieve vervoersmiddelen uitprobeerden.

Veilige fietspaden

Een heel ander aspect is, dat in de plannen ook duidelijk aandacht wordt gevraagd voor het veiliger maken van fietsroutes voor vrouwen. “Over het algemeen zien we in Vlaanderen al wel een grote deelname aan het fietsverkeer door zowel mannen als vrouwen”, zegt Wout Baert, programma manager bij Fietsberaad Vlaanderen. “Op de korte afstand zien we meer vrouwen dan mannen. Vaak heeft dat ook te maken met tijdsbestedingspatronen in gezinnen, en dus niet alleen met de perceptie over de veiligheid van de infrastructuur. Maar het klopt dat de aanwezigheid van vrouwen en jonge kinderen langs een fietstraject vaak wel een goede indicator is voor de veiligheid.”

Ook wordt de strijd tegen fietsdiefstal effectief aangepakt door een centraal fietsregister voor het hele land en door de prioriteiten van politie en justitie op dit vlak te herzien. Binnen de Wegcode zal de fiets een prominentere plaats krijgen. De combinatie van fiets en trein krijgt alle aandacht en wordt stapsgewijs vergemakkelijkt. Spoorvervoerder NMBS pakte daarvoor uit met gloednieuwe fiets-treinstrategie en werd daarvoor in 2021 bekroond door de Europese fietsfederatie. Binnen de ordediensten wordt het voor lokale politiezones gemakkelijker om een fietsbrigade op te richten. En zelfs het leger draagt zijn steentje bij door kazernes beter bereikbaar te maken met de fiets.

Fietssnelwegen

Ook de andere gewesten spannen zich flink in. De volgende jaren wil de Waalse regering vijf fietssnelwegen aanleggen die aansluiten op Vlaamse fietsroutes naar Brussel. In het Brussels Gewest zelf wordt massaal geïnvesteerd. Terwijl er onder de vorige regeringsperiodes gemiddeld 20 kilometer fietspaden bijkwam, is er nu al 50 kilometer fietspad bij gekomen.

“Vooral op invalswegen naar Brussel, wat goed is voor pendelaars”, zegt Pieter-Jan Desmet, woordvoerder van minister Elke Van Den Brandt (Groen!). “De bedoeling is om dat nog verder uit te breiden. Veel bestaande fietspaden worden ook opnieuw aangelegd en verduurzaamd.  Belangrijk is om ook de fietspaden vrouwvriendelijker te maken. De fietspopulatie is nog steeds zeer mannelijk. We willen dat zo inclusief mogelijk maken. We zullen ook meer inzetten op afgescheiden fietspaden. Vaak beginnen we eerst met strepen verf op het wegdek, maar we bouwen het nadien om in een afgescheiden fietspad. We zien nu al resultaten. Er is een verdubbeling van het aantal fietsers.” 

Snelheid

Bij de fietsersbeweging Pro Velo waarderen ze de inspanningen van het Brussels Gewest. “Brussel is nu bezig het fietsnetwerk te verbeteren. Maar niet alleen door de aanleg van fietspaden”, zegt Jasmina Fiasse. “Brussel is sinds 1 januari 2021 zone 30. De snelheid is beperkt tot 30 km/u voor gemotoriseerd verkeer. Dat geldt dus voor ongeveer 85 procent van alle straten en wegen in Brussel. Bij Pro Velo zien we dat mensen in gemengd verkeer ook moeten leren fietsen. Daarom is opleiding, sensibilisering en communicatie zeer belangrijk. We merken dat tussen 60 en 80 procent van de deelnemers in onze opleidingen vrouwen zijn. We zien dat vrouwen gerustgesteld en gecoacht moeten worden om in het verkeer te fietsen. We zien ook dat oefening en ervaring van cruciaal belang zijn om het veiligheidsgevoel te verbeteren : vrouwen die al een paar jaren fietsen zijn niet meer zo bang als ‘nieuwe’ fietsers.”

Vrouwvriendelijk

Provelo vindt dat vrouwvriendelijkere fietspaden daarnaast ook breed genoeg moeten zijn. Dat is belangrijk voor ouders met bakfietsen of vaders en moeders die kinderen begeleiden. De fietspaden moeten ook comfortabel zijn en goed verlicht zijn. “De aanleg van de kruispunten is eveneens belangrijk”, vindt Jasmina Fiasse. “Er moet genoeg ruimte zijn voor fietsers om vóór een kruising te kunnen wachten. Verder zijn zaken van groot belang als, duidelijke bewegwijzering, uniforme aanleg, enz. Door die maatregelen neemt ook het aandeel vrouwen dat op de fiets in de ochtendspits rijdt toe. Misschien is de daling van gemotoriseerd verkeer tijdens de pandemie ook een reden voor deze stijging. Maar ook speelt het feit mee dat mensen geen gebruik willen maken van het openbaar vervoer. Ik zie dat de stijging in de 2 laatste jaar hoger is dan vóór 2020.”  

VIAS, een Belgisch kenniscentrum dat de verkeersveiligheid onderzoekt, benadrukt dat een veilige fietsinfrastructuur voor iedereen is. “Verkeersveiligheid is de belangrijkste drempel”, zegt Annelies Develtere van VIAS. “Vrouwen voelen zich onveiliger tijdens het fietsen dan mannen, zo blijkt uit een studie van de mobiliteitsdienst. Dus het is zeer belangrijk voor vrouwen om de fietsinfrastructuur sociaal veilig te maken met goed verlichte fietspaden, fietssnelwegen met tunnels, etc. Een goed onderhouden, afgescheiden fietspad kan helpen om het fietsen te promoten. Een zone 30 is ook een belangrijke maatregel om de snelheid te beperken en de verkeersveiligheid te verhogen. Zo geef je meer plaats aan andere vervoersmodi.”

Woon-werkverkeer

Ook Vlaamse steden investeren. Er kwamen sinds de zomer van 2020 ruim 15 kilometer fietsstraten in Antwerpen bij. Die werden zo aangelegd dat ze een logische verbinding vormen om de districten te doorkruisen. “In eerste instantie gebeurde dat met tijdelijke inrichting, die nu stapsgewijs vervangen wordt door definitieve inrichting”, zegt schepen voor mobiliteit Koen Kennis. “Op die manier faciliteren we steeds meer het woon-werkverkeer.” De stad Antwerpen wil enerzijds de fietsinfrastructuur uitbreiden met nieuwe fietspaden. Anderzijds wordt er ook geïnvesteerd in een upgrade van de bestaande infrastructuur. “Dat doen we enerzijds door missing links weg te werken, dat wil zeggen fietspaden in een logische manier aan elkaar te verknopen, zodat ze het netwerk versterken”, zegt Koen Kennis. “We willen ze ook verbeteren, bijvoorbeeld door de ondergrond te veranderen en te verbreden.”

“Tweerichtingsverkeer op fietspaden faciliteren hoort daar ook bij. Uiteraard wordt ook gekeken naar verbeteringen op het vlak van inrichten van kruispunten en de regeling van lichtenregimes, specifiek voor fietsers. Ook investeren we – om het groeiende aantal fietsers van dienst te zijn- consequent in signalisatie, specifiek voor fietsroutes, en in fietsparkings, zowel publieke parkings als buurtparkings. Het aantal fietsers groeit trouwens zowel bij bewoners als bezoekers van de stad. In onze communicatiecampagnes rond de mobiliteit in de stad is ook consequent aandacht om mensen aan te zetten de wagen te laten staan voor de fiets, met het oog op de modal shift in Antwerpen.”

Antwerpen betrekt ook de werkgevers en werknemers bij het fietsbeleid. Slim naar Antwerpen heeft een programma dat bedrijven helpt om hun woon-werkverkeer zo duurzaam mogelijk te maken. 127 bedrijven sloten zich reeds aan, goed voor bijna 70.000 werknemers. Het stadsbestuur is blij met de internationale erkenning die Antwerpen krijgt als fietsstad – bijvoorbeeld de 4de plaats in de Copenhagenize Index – maar beseft dat het een blijvende opgave is. Antwerpen maakt geen onderscheid tussen vrouwelijke en mannelijke fietsers.

Brugge

Brugge is ook één van de weinige centrumsteden die bewust kozen in de jaren 1960 en 1970 om geen modernistische auto-infrastructuur tot in het hart van de stad te brengen, maar juist revolutionair koos voor een circulatieplan. Ook inzake fietsbeleid  koos Brugge steeds voor een kwalitatief ontwerp, getuige onder meer de keuze voor een vestenroute in de jaren 1990, ingebed in de Vesten.

“Ook anno 21ste eeuw blijven we deze keuze voor een valorisatie van de zachte waarden van de stad trouw. De studie van de Brugse stadsfietsroute FR30 koos zo bewust voor de baseline “less speed more city” om te benadrukken dat fietsbeleid meer is dan een focus op snelheid in een masculiene concurrentiegedachte/reflex met de auto. In concreto kozen we zo om die FR30 te enten op de historische en blauw-groene assen (kanalen en vesten) van de historische stadsrand.”

VR helpt om mensen meer te laten fietsen en lopen

Hoge brandstofprijzen, verkeersremmende maatregelen in de binnensteden, gebrek aan parkeerplaatsen en files. Het weerhoudt heel veel mensen er niet van om het liefst de auto te pakken.

Provincies

Bij de opmaak van de meerjarenplanning 2020-2025 verdubbelde de provincie West-Vlaanderen het investeringsbudget voor fietsinfrastructuur  tot 40 miljoen euro. Vorig jaar werden 11 projecten rond fietspaden uitgevoerd. Voor 2022 staan er 16 op het programma. Bij de meeste van deze projecten worden vrijliggende fietspaden aangelegd, dus duidelijk afgescheiden van de autoweg.

De provincie heeft ook het netwerk van fietssnelwegen opgebouwd tussen stedelijke gebieden en economische knooppunten. De fietssnelwegen bevinden zich vooral rond de grote assen, zoals waterwegen en spoorlijnen. Momenteel is de provincie bezig aan de uitvoering van een veilige fietssnelweg langs de N34 (Koninklijke Baan) aan de kust. Verder zet de provincie ook in op duurzaam woon-werkverkeer.