[OPINIE] De elite, de toekomst en de ruimte

“Zoveel onbenutte ruimte op het vlak van daadwerkelijke en hoognodige duurzame innovatie maakt een mens stil. Zoveel tussenland waar niets gebeurt.”
Nuenen heeft opnieuw besloten dat het prima zelfstandig kan voortbestaan. Althans, dat zegt de gemeenteraad aldaar. Een peiling van het Eindhovens Dagblad wees echter uit dat de meerderheid van de bevraagde lezers vindt dat de gemeente zou moeten fuseren met Eindhoven.  Wat dat heeft te maken met reizen naar de maan, ruimtelijke innovatie en een duurzame wereld? Een kleine, licht-filosofische beschouwing.

Christian Curré

Diezelfde gemeenteraad van Nuenen heeft als tweede optie gekozen voor samengaan met Son en Breugel. Aldaar heeft de raad echter  – al eerder, nota bene – besloten om samen te willen met gemeenten aan de noord- en noordwestkant van Eindhoven als er gesproken moet worden over herindeling. Waarop de Provincie Noord-Brabant nog eens per brief heeft uitgelegd dat zij – gesteund door het Rijk – het zelfstandig blijven van de gemeente Nuenen al lang als een gepasseerd station beschouwt.

Het zou lachwekkend zijn als het niet de zure werkelijkheid van de bestuurlijke ruimtelijke ordening van onze regio zou zijn. Er zit een gemeenteraad, in het ‘Huis van Thorbecke’ als gekozen vertegenwoordiging van de bevolking, zich in te graven in een eigen gelijk; als een soort bubble van waaruit men als het ware door de aan de binnenzijde beslagen ramen niet meer naar buiten kan kijken. Wat hier speelt is dat er een elite is gecreëerd die samengesteld is uit vertegenwoordigers die je zou kunnen omschrijven als ‘gedeeld Kafkaësk’: gevestigde partijen clashen met de steeds belangrijker geworden ‘lokale’ partijen die bij hoog en laag beweren te staan voor eigenheid en identiteit.

“Niets zo ergerlijk als een zelfontkennende elite”

In het jubileumnummer van De Groene Amsterdammer krijgen we een verfrissende kijk op allerlei dimensies van het begrip ‘elite’, namelijk wie je als zodanig allemaal zou kunnen betitelen, hoe statisch of juist dynamisch ze is, hoe ouderwets en modern en wat de krachten zijn waartoe zij zich moet verhouden. Zelfverzekerdheid blijkt uitermate belangrijk om een community/samenleving als het ware vanzelfsprekend aan te sturen en te beïnvloeden, maar ook openlijke reflectie (wat niet hetzelfde is als transparantie) is cruciaal om aan de macht te blijven. “Niets zo ergerlijk als een zelfontkennende elite”, las ik. Je bent namelijk alleen maar geloofwaardig als je een band smeedt met de rest van de groep. Zoals Clinton verloor van Bush en de Brexit een feit werd door een gat tussen de stem van de boze burger en de feitelijk elitaire voorvechters van datzelfde doel. “Verdeel en heers” werkt alleen bij absolute macht of zeer groot charisma, want anders ontstaat er ruis. En die ruis zorgt voor gaten in het verhaal, en in de ruimtelijke ordening voor wat het toenmalig Ruimtelijk Planbureau al ‘tussenland’ noemde. Verrommeling met restruimte.

Zuid-Oost Brabant verkeert in een complete bestuurlijk-ruimtelijke impasse. In veel kleine gemeenten struikelen wethouders over op het oog kleine zaken, worstelt men met gedecentraliseerde taken en oplopende kosten, weet men zich geen raad met georganiseerde criminaliteit en de nog immer niet bedwongen milieuvervuiling, terwijl men zich verliest in schijndiscussies over het behoud van de lokale identiteit en het systematisch niet verder willen kijken dan de gemeentegrens als het écht op vernieuwing aankomt. Terwijl als het over die identiteit gaat er afgelopen week een prachtige brief van de voormalig voorzitter van de dorspvereniging Gerwen in de krant stond die nog eens duidelijk stelde dat het voor de eenheid van het dorp niets uitmaakt of het nu bij Nuenen hoort (wat nu zo is) of dat het opnieuw word ingedeeld: Gerwen blijft (toch wel) Gerwen.

Ironisch is het immers wel, dat uitgerekend ‘Brainport=Mainport Eindhoven’ die claim to fame op bestuurlijk en breed maatschappelijk vlak maar niet waar kan maken

Dat de situatie blijft voortbestaan komt doordat er een bestuurlijke en ambtelijke laag is ontstaan die uit veel te veel individuen bestaat die allemaal een belang hebben bij de huidige situatie en zich niet meer ‘verhouden’ tot de dynamiek om hen heen. Het zijn allemaal mensen van vlees en bloed, met opgroeiende kinderen, huizen met hypotheken, vakanties die betaald moeten worden en banen die dus behouden moeten worden. Ik heb dat als ‘Landmaker’ van WijMakenNederland.nl al eens gezegd: van die mensen kun je ook bijna geen innovatie verwachten. Duurzaamheid is voor hen ‘doorgaan zoals bekend’. Daarom is een constructieve discussie over vernieuwende zaken als een basisinkomen ook zo moeilijk te voeren in ons land, dat overstijgt de scope van ‘hun’ agenda.

Moet je het dan allemaal juist aan het bedrijfsleven overlaten? Want ironisch is het immers wel, dat uitgerekend ‘Brainport=Mainport Eindhoven’ die claim to fame op bestuurlijk en breed maatschappelijk vlak maar niet waar kan maken. De grote bedrijven schreeuwen om betere en nieuwe voorzieningen, meer samenwerking en een dynamisch spel in de openbare ruimte tussen hun kunnen en de uitdagingen van deze tijd. Ook in de krant de afgelopen week: de superrijken van deze aarde die bezig zijn met investeren in toekomstbestendige slimme steden: “elke miljardair een eigen stad”. De Saoedi’s bouwen Neom (omdat de olie ooit opraakt), Peter Thiel (PayPal) wil een Artisanapolis bouwen in de Zuizee (een eigen natie die zelfbesturend is), Belmont van Bill Gates moet het toekomstbeeld voor efficiëntie worden (een eigen testgebied) en Google werkt in Toronto aan Quayside, een high tech buitenwijk in Toronto (dit vindt dan nog enigszins plaats in de buurt van de ‘bewoonde wereld’). Deze mensen en partijen zijn zó machtig, dat ze zelfstandig grond kunnen kopen om daar te gaan zitten puzzelen ter meerdere glorie van hun innovatie.

Nog één stapje hoger dan, letterlijk. In de National Geographic van augustus staat een artikel over alle menselijke activiteiten en alle partijen die sinds de eerste missies ‘resten’ hebben achtergelaten op de maan. Even filosofisch: zelfs op de maan, bijna de grootste dimensie buiten de aarde die wij als mens met het blote oog kunnen waarnemen, hebben elites de oppervlakte willen markeren met symbolen van het denken in groepen en grenzen. Koloniseren, macht laten gelden zover we maar kunnen komen.

Het Antropoceen (het geologisch tijdperk van het nu, waarin voor het eerst de mens met zijn niet af te breken afval een eigen laag vormt om de aarde) vereist een manier van kijken naar duurzame innovatie die letterlijk nog nooit vertoond is. André Kuipers zat in het ruimtestation en is sindsdien op missie om te spreken over de kwetsbaarheid van de aarde en dus van ons, als mensen. Willen wij het hoofd bieden aan bevolkingsfluctuaties, voedsel-, mobiliteits- en milieuproblematiek, armoede en volksgezondheid én migratiestromen, dan zullen we af moeten van de achterhaalde scheiding tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstituten (triple helix) en bereid moeten zijn om een geheel nieuw perspectief te gaan hanteren.

De gemeente houdt op bij de gemeentegrens, we werken wel samen maar niet op onderwerpen waar het spannend wordt

Brainport schermt met Techniek, Kennis en Design en bewierookt de Triple Helix, maar kan haar eigen bestuurs- en beleidsmatige boontjes niet doppen en wordt mede gevormd door gemeenten die het op een nog veel kleinere schaal (willen) zien. Terwijl je op iedere straathoek met je neus op de stagnerende realiteit wordt geduwd moeten we in de krant lezen over een Kafkaësk ritueel dat gaat over herindeling en gemeenteraadsverkiezingen. Omdat er maar steeds geen intelligente krachtmeting plaats kan vinden tussen overheid en bedrijfsleven waarmee de status quo kan worden doorbroken en om dat de publiek-bestuurlijke elite zichzelf ontkent in haar eigenlijke opdracht en gaat voor lijfsbehoud op de korte termijn. De gemeente houdt op bij de gemeentegrens, we werken wel samen maar niet op onderwerpen waar het spannend wordt.

Gates bouwt Belmont, de Nederlandse overheid lukt het maar niet om alle proeftuinen om te zetten in een Nationale Omgevingsvisie, de publieke bestuurscyclus blijft behouden op vier jaar, Brainport = wel Mainport maar kan niet spreken namens de hele regio, de TU/e moet studenten weren, ASML weet van gekkigheid niet meer hoe het mensen uit de hele wereld naar hier moet krijgen en hier kan houden, Nuenen wil zelfstandig blijven terwijl de Provincie dat allang overruled heeft en in Eindhoven heeft bouwbedrijf Heijmans (maar liefst!) vier plekken aangewezen gekregen waar ‘geëxperimenteerd mag worden met licht en ruimte’, maar blijft de gemeente voor de rest werken met eigen ad hoc afsluitings- en milieubeleid. Er komen verkiezingen aan!

Zoveel onbenutte ruimte op het vlak van daadwerkelijke en hoognodige duurzame innovatie maakt een mens stil. Zoveel tussenland waar niets gebeurt, in letterlijke en figuurlijke zin, een vlakte waar het absoluut windstil is. Speaking of which, zou het er vanaf de maan ook allemaal zo kleinzielig en belachelijk uitzien? Dat Nuenense elitaire Antropoceen van ons? Of juist heel simpel? Worden we uitgelachen..? Wie zouden we kiezen als we in Eindhoven (laat staan Brainport) opnieuw een burgemeester mochten kiezen en de kandidaten waren Stephen Hawking, Elon Musk, Michelle Obama en Peter Koelewijn?