Zweden wil wel wat doen aan het klimaat, maar: “We zijn, uhm, nogal langzaam”

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas.

In Zweden loopt de aanvraag minder gesmeerd dan gehoopt. Het land had vorig jaar mei een voorstel ingediend ter waarde van 33,6 miljard Zweedse kroon — zo’n 3,2 miljard euro — waarvan ongeveer de helft voor klimaatdoeleinden was aangemerkt. De EU had zijn voorlopige fiat aan het herstelplan gegeven. Toch verkeren de Zweden nog in het ongewisse. Komt het geld er ooit?

“Zweden is, uhm, nogal langzaam”, beaamt Jens Matthiesen, een Zweedse EU-vertegenwoordiger. “Het is voor ons een hele geruststelling dat Nederland nog achter ons ligt.” Het andere rijtje landen dat zijn aanvragen nog niet ingewilligd heeft gezien bestaat uit Polen, Hongarije en Bulgarije — niet direct een gezelschap waarmee Zweden in een adem wil worden genoemd.

Draaikonterij

Wat veroorzaakt het Zweedse oponthoud en diens draaikonterij? Laten we beginnen bij het begin. Het plan dat in mei 2021 bij de EU werd ingediend stoelde op vijf thema’s. Allereerst: groen herstel, onderwijs en de overgang van onderwijs naar werk. De aanpak van ‘demografische uitdagingen’ (lees: vergrijzing) en de uitbreiding van de digitalisering van overheden, en investeringen in ‘woningen en groei’ waren andere thema’s.

Het Zweedse plan lag volledig in lijn met de Europese ambities. De projecten stonden in lijn met zes van de zeven kerntaken die de EU voor het herstelfonds had uitgelicht.

Zeker 40 procent van de begroting was direct gekoppeld aan klimaatinvesteringen en 24 procent aan de digitale transitie, volledig in overeenstemming met de voorschriften van de Recovery and Resilience Facility. 

Het zwaartepunt lag bij de ‘groene transitie’ waarvoor 16,3 miljard Zweedse kroon is begroot. Zweden, tekende de regering op, ‘heeft een ambitieuzere doelstelling om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen dan de EU in zijn geheel, vooral waar het binnenlands vervoer betreft’. 

Milieu-impact

De hervormingen en investeringen die in het kader van het herstelfonds werden geopperd waren onder andere ‘de afschaffing van belastingkortingen op verwarmingsbrandstoffen in de industrie, de landbouw, de bosbouw en de aquacultuur’. Ook een ‘versterkt en vereenvoudigd milieubeheer in het bonus-malussysteem voor lichte voertuigen’, en een ‘versterking van de brandstofwissel’ behoorden tot het pakket. Het Zweedse plan voorzag ook in ‘lokale en regionale klimaatinvesteringen, onder meer in de spoorwegen’, en ‘ondersteuning voor energie-efficiëntie van appartementsgebouwen’. 

Bovendien was het hele herstelplan geëvalueerd op milieu-impact en niet alleen die onderdelen die direct vielen onder het kopje ‘groene transitie’. Volgens de overheidssite waren “alle regelingen die onder het herstelpan vallen doorgelicht, om er zeker van te zijn dat geen van de plannen significante schade aan het milieu veroorzaken”.

Alle maatregelen die in het Zweedse herstelplan werden opgenomen, waren maatregelen die tevens onderdeel waren van de staatsbegroting voor 2020 en 2021. Zweden was, kortom, in zijn begroting op zoek gegaan naar posten die aansloten bij de aspiraties van het coronaherstelfonds van de EU. Het land hoopte voor die begrotingsonderdelen financiële steun van Brussel te ontvangen.

Maar toen werd het land geteisterd door een politieke crisis. De vorige sociaaldemocratische premier Stefan Löfven werd weggebonjourd middels een motie van wantrouwen. Een nieuwe centrumlinkse regeringscoalitie, onder leiding van Magdalena Andersson, trad aan. Alleen bleek er geen meerderheid in het parlement voor de regeringsbegroting. In plaats daarvan werd de begroting van de (centrumrechtse) oppositie aangenomen in de Riksdag, de Zweedse Tweede Kamer.

Die begroting is lang niet even ambitieus op klimaatgebied als de weggestemde begroting van de regering. De groene transitievoorstellen in het Zweedse EU-herstelplan komen niet langer overeen met de inhoud van het nieuwe staatsbudget. 

Zo schrapte of beperkte de oppositie de efficiëntiemaatregelen voor gebouwen. Ook werd de investeringssteun voor huurappartementen en de kredieten voor bosbescherming verlaagd. Dus moet de regering weer met het herstelplan naar de tekentafel. Deze derde wijzigingsronde is nog in volle gang. Sommigen beginnen zich af te vragen of Zweden op tijd zijn zaakjes op orde krijgt om überhaupt íets van dat gehoopte bedrag van 3 miljard euro op het overheidsconto overgemaakt te krijgen.

Kritisch

Politiek links, en met name de Groenen, zijn zeer kritisch op de koers die Zweden onder de oppositiebegroting vaart. “De oppositiepartijen hebben de overheidsbegroting ontdaan van haar ambitieuze klimaat- en milieudoelen en daarmee zetten we 34 miljard kroon uit het EU-herstelfonds op het spel”, reageerde Amanda Palmstierna, parlementslid van de Groenen. “We voldoen niet aan de klimaateisen van de Unie. Het is incompetent, onverantwoordelijk en het schaadt de reputatie van Zweden.”

In een opiniestuk in de krant Aftonbladet reageerde de partijtop van de Groenen: “Je vraagt je af wanneer de oppositie besloot klimaat-gelabelde EU-miljarden in te zetten voor de verlaging van de benzinebelasting. Zelfs een eenogige oppositie kan dit toch geen klimaatinitiatief noemen?”

En: “Voor ons Groenen is het vanzelfsprekend. Het verder subsidiëren van fossiele brandstoffen is de verkeerde weg in een klimaatcrisis. In plaats daarvan moeten we investeren in praktijken die het klimaat vooruithelpen.”

Op dit moment, vervolgen de politici hun argumentatie, “spelen we in dezelfde competitie als Hongarije en Polen wier geld wordt vastgehouden omdat ze de rechtsstaat dreigen in te perken.”

Onderhandelingen

De alternatieven voor het herstelfonds die de oppositie nu heeft geopperd — de uitbreiding van de laadinfrastructuur, hogere vergoedingen voor werkgevers die starters in dienst nemen en investeringen in de zorg en ouderenzorg — lijken niet in lijn met de klimaat- en digitaliseringseisen die de EU heeft gesteld.

Maar volgens Matthiesen, de Zweedse EU-gezant, is alles onder controle. “Het zijn relatief kleine punten die veranderd moeten. Op dit moment wordt er over die wijzigingen onderhandeld. De gesprekken verlopen goed. Ik verwacht dat de Europese Commissie eind maart met een besluit komt.”

Foto: Afgelopen zomer rolde het eerste fossielvrije staal van de lopende band in het bijzijn van onder meer de Zweedse minister van Bedrijfsvoering, industrie en innovatie Ibrahim Baylan. © SSAB Oxelösund

Lees ook: Zweden experimenteert met fossielvrij staal