Met deze projecten gaat Zweden op weg naar een circulaire economie

By Anne Grietje Franssen

Het bedrag uit het Europese herstelfonds moet nog aan Zweden worden overgemaakt. En sinds de politieke verschuivingen van afgelopen najaar is de precieze bestemming van die som nog onzeker. Toch deelt de regering  al geld uit het coronaherstelfonds uit.

Dat zit zo: Zweden is in zijn staatsbegroting op zoek gegaan naar posten die overeenkomen met de ambities van het Europese herstelfonds. Onderdeel van die begroting zijn de zogenoemde Klimatklivet (de Klimaattransitie) en de Industriklivet (de Industrietransitie).

In feite zijn dit subsidiepotten die worden beheerd door verschillende overheidsorganen zoals het Energieagentschap, de Verkeersautoriteit en de instantie voor Natuurbescherming. Deze verschillende overheidsinstellingen zijn gemachtigd financiële steun te verlenen aan projecten — van bedrijven, organisaties of individuen — die bijdragen aan de energie- dan wel klimaattransitie van Zweden. De staat gaat ervan uit dat deze projecten met terugwerkende kracht zullen worden bekostigd uit het coronaherstelfonds.

Het aandeel van de nog te ontvangen EU-herstelgelden dat Zweden wil besteden aan de energietransitie is waarschijnlijk 13,8 miljard Zweedse kroon, zo’n 1,3 miljard euro. Daarvan moet ruim 270 miljoen euro naar de transitie van de industriesector gaan, ruim 500 miljoen naar oplossingen voor klimaatverandering, 375 miljoen naar ingrepen voor de energiebesparing van appartementencomplexen en 140 miljoen euro naar investeringen in de spoorwegen.

Circulaire economie

Een focusgebied is de circulaire economie. Het Zweedse Energieagentschap heeft, namens de RRF, het bedrijf Stena Recycling AB 6,5 miljoen euro toegekend om te investeren in een centrale voor batterij-recycling. De fabriek, gelegen in Halmstad, moet bijdragen aan de milieuvriendelijke verwerking van gebruikte lithium-ion-batterijen.

Door de groeiende elektrificatie van de samenleving en de ontwikkeling van een duurzamer energiesysteem neemt ook de behoefte aan batterijen en accu’s gestaag toe. De productie en doorontwikkelingen van batterijen is een voorwaarde voor de vermindering van CO₂-uitstoot in bijvoorbeeld de transportsector. Maar om de milieu-impact van de groeiende batterijproductie te beperken, zijn verbeterde recycling-methoden van afgedankte accu’s een vereiste. Hoe meer batterijen we vandaag produceren en gebruiken, des te meer er ook in de toekomst bij het vuil zullen belanden. 

Accu’s

Momenteel bestaan er een paar Europese recyclingbedrijven voor lithium-ion-accu’s uit hybride en elektrische auto’s. Op deze locaties wordt doorgaans gebruikt gemaakt van smeltovens die grote hoeveelheden broeikasgassen uitstoten. Met behulp van de steun van het Europese herstelfonds meent Stena Recycling een nieuwe technologie te kunnen ontwikkelen die de gebruikte batterijen efficiënter en met een kleinere voetafdruk verwerkt.

“Elektrificatie is een cruciaal stukje van de puzzel in de transitie naar een fossielvrije maatschappij”, verklaarde Robert Andrén, de directeur van het Energieagentschap. “Batterijen zullen een centraal onderdeel vormen van het toekomstige energiesysteem.” Het recycling-project, vervolgt hij, houdt in ‘dat we een waardeketen voor batterijen kunnen creëren die duurzaam en circulair is’.

Nieuwe technologie

De nieuwe technologie van Stena Recycling bestaat, in het kort, uit het vermalen van gebruikte batterijen in een zuurstofvrije omgeving. Door middel van een geavanceerd proces worden vervolgens de verschillende componenten van elkaar gescheiden zodat de waardevolle metalen  uit de batterijen kunnen worden hergebruikt. Uit de zogeheten ‘zwarte massa’ worden nikkel, kobalt en lithium gewonnen. Naar schatting kan met deze nieuwe technologie jaarlijks circa 25 duizend ton CO₂-uitstoot worden bespaard.

“We zijn erg blij dat onze fondsaanvraag is goedgekeurd en we vinden het belangrijk om betrokken te zijn bij het sluiten van de kringloop voor waardevolle metalen in batterijen”, aldus Fredrik Pettersson, de CEO van Stena Recycling Sweden. De batterij-recycling-centrale moet begin 2023 klaar zijn voor gebruik. 

Hybrit

Een ander project dat een bedrag heeft gekregen uit de transitie-subsidiepot is Hybrit (waar we eerder al een artikel over publiceerden). HYBRIT (Hydrogen Breakthrough Ironmaking Technology is een initiatief van een consortium van staalfabrikant SSAB, het mijnbouwbedrijf LKAB en het staatsenergiebedrijf Vattenfall. Zij hebben zich gezamenlijk het doel gesteld ‘groen’ of emissievrij staal te produceren. De hele keten moet opgeschoond: van de winning van ijzererts tot aan het verkoopklare staal.

Wat de huidige staalproductie zo vervuilend maakt, is het proces dat in de hoogovens plaatsvindt. De Zweedse SSAB-fabriek verscheept kolen vanuit Australië en de Verenigde Staten die door de staalproducent worden omgezet in gas en cokes. Bij temperaturen tot boven het smeltpunt van ijzer wordt met gebruik van cokes in de hoogovens ruwijzer uit ijzererts gewonnen. Anderhalve ton koolstofdioxide: dat is uiteindelijk het ongewenste bijproduct van grofweg een ton staal.

De Hybrit-proeffabriek staat in het Noord-Zweedse Luleå, vlakbij de vervuilende tegenhanger, de gangbare SSAB-fabriek. Hier, in een vijftig meter hoge grijze doos wordt geëxperimenteerd met de vervanging van cokes door waterstof. Het restproduct van dit productieproces is dit keer geen CO₂ maar H₂O, dus water. Energieleverancier Vattenfall levert het waterstof dat, is het idee, ook in de toekomst uitsluitend wordt vervaardigd van hernieuwbare energie. 

“De eerste testfase is compleet”, vertelt Anja Alemdar,  hoofd publieke zaken bij Vattenfall Sweden. “We hebben in de proeffabriek zo’n 100 ton direct-gereduceerd ijzer geproduceerd. Hiermee tonen we aan dat het mogelijk is met gebruik van fossielvrij waterstofgas ijzererts te reduceren.” Als alles volgens plan verloopt, moet de fossielvrije staalproductie in 2026 op volle toeren draaien.