Zeven vuilniszakken gevuld met twaalf meter aan plastic slangen, 108 handschoenen, 57 kompressen, 24 spuiten en 16 isolatiejassen. Dat is hoeveel één IC-patiënt per dag aan afval oplevert.
De zorgsector werkt met veel wegwerpproducten en verduurzaming is van groot belang. In dat kader ondertekende een groot deel van de sector onlangs de Green Deal duurzame zorg 3.0. Zoals bij alle Green Deals, zijn de afspraken ambitieus. In 2026 moet de zorg voor minstens twintig procent circulair zijn. Iets verder in de toekomst (2030) moet de CO2-uitstoot met 55 procent zijn teruggedrongen en het gebruik van fossiele grondstoffen minstens gehalveerd.
Fixatie op voorkomen van infectierisico
Een enorme opgave, want als je het Nicole Hunfeld vraagt is de Nederlandse zorg doorgeslagen in het gebruik van wegwerpproducten. De ziekenhuisapotheker werd in 2020 aangesteld als projectleider Groene IC in het Erasmus MC en is voorzitter van de landelijke commissie De Groene Intensive Care.
“Sinds het begin van eeuw is de zorgsector gefixeerd geraakt op het voorkomen van infectierisico. Dat is in principe goed, maar we zijn er in doorgeslagen. We zijn aan het rommelen achter de komma”, aldus Hunfeld. Die fixatie heeft ertoe geleid dat veel instrumenten single-use zijn geworden. En dat gaat niet alleen over handschoenen of slangetjes. Ook scharen en metalen zaagbladen worden na een keer gebruik weggegooid.
Hunfeld noemt een bronchoscoop waarmee een arts in de longen kan kijken als voorbeeld. Na een keer belandt deze in de vuilnisbak, inclusief bekabeling, lampjes en camera. “Dat hoeft helemaal geen wegwerp te zijn. Vroeger werden ze ook gewoon hergebruikt. We moeten terug naar vroeger qua methode, met de techniek van nu.” Ook wegwerpscharen en dure metalen zaagbladen worden na een keer gebruik weggegooid, terwijl er herbruikbare alternatieven zijn.
Nog zo’n voorbeeld: op de IC was het protocol dat wanneer een patiënt weggaat, alle voorraden uit die kamer ook weggegooid worden. Inclusief ongebruikte handschoenen die in de kast liggen. “Er wordt dan zo negen kilo aan schone spullen weggegooid. Terwijl er geen bewijs is dat er ook daadwerkelijk bacteriën terecht komen op de ongebruikte, verpakte spullen. Dat hebben we dus inmiddels aangepast; weggooien is niet meer nodig.”
“Sinds het begin van eeuw is de zorgsector gefixeerd geraakt op het voorkomen van infectierisico. Dat is in principe goed, maar we zijn er in doorgeslagen.”
Nicole Hunfeld
Duurzaamheid avant le lettre
Eigenlijk begon het duurzaamheidstraject van Hunfeld al tien jaar eerder, toen ze in het Erasmus MC als eerste ziekenhuisapotheker in Nederland op een intensive care ging werken. Vanuit de gedachte dat een apotheker op de afdeling meer kan bijdragen dan wanneer ze ergens ver weg verstopt zit achter een bureau.
Haar aanwezigheid op de afdeling bleek duurzaamheid avant le lettre. “Als ik langs een patiënt loop die geen pijn meer heeft, kan ik adviseren deze medicatie stop te zetten. Wanneer ik een paar honderd meter verderop in een apotheek zou zitten, zie ik dat soort dingen niet. Dat is niet alleen duurzamer en beter voor de patiënt, maar ook goedkoper.”
In de afgelopen tien jaar digitaliseerde ze de hele medicatieketen op de IC. Daar waar het mogelijk is, werden werkzaamheden van de verpleegkundige vervangen door het scannen van barcodes of apotheekmedewerkers. Hunfeld: “Zo hebben we duizend medicatiecontroles per dag uit het proces kunnen halen door medicatiepompen via een barcodes te controleren. Zo hebben verpleegkundigen meer tijd voor de patiënt.”
De eerste circulaire IC van Nederland
Maar IC-afdelingshoofd Diederik Gommers wil meer dan alleen de medicatieketen verduurzamen. In 2030 moet het Erasmus MC de eerste volledige circulaire IC van Nederland zijn. Aan Hunfeld en haar team de taak om aan dat doel handen en voeten te geven.
Samen met Metabolic (een bedrijf gespecialiseerd in duurzaamheid) bracht ze eerst in kaart wat er op een dag aan wegwerpmateriaal gebruikt wordt op de IC. Alles wordt gewogen: van naalden tot textiel en geneesmiddelen. Het resultaat? Zeventien kilo afval per IC patiënt per ligdag.
Herhalen, herhalen, herhalen
Het grootste deel van de oplossing voor een groenere IC ligt bij gedragsveranderingen van het zorgpersoneel. Dit is ook direct de grootste uitdaging. Als voorbeeld noemt Hunfeld dat de verpleging voordat de arts komt, alle instrumenten al uitpakt en klaarlegt. “Zonde, want veel materiaal wordt uiteindelijk niet gebruikt en belandt ongebruikt in de prullenbak. Het zou beter zijn als de verpleegkundige de verpakking openmaakt op verzoek van de arts. Maar dat is niet hoe ze het gewend zijn.”
Hoe zorgt je er dan voor dat iedereen meegaat met de veranderingen? “Het enige antwoord op die vraag is: communiceren. En herhalen, herhalen, herhalen. Via nieuwsbrieven, beeldschermen, bij de koffieautomaat. Laten zien dat we samen kunnen bijdragen aan een betere planeet.”
Kleine stapjes, kleinere beademingsballonnen
Ook stapte Hunfeld, samen met collega’s van TU Delft, naar de fabrikanten van de wegwerpproducten, om te vragen wat zij nodig hebben. Zo gaven intensivisten aan dat de ballon waarmee ze patiënten beademen voordat ze aan een machine worden gekoppeld 1,5 keer te groot is. “We hopen dat de fabrikant nu kleinere ballonnen wil gaan produceren. En andere oplossing kan zijn dat bedrijven hun businessmodel gaan aanpassen, waarbij het ziekenhuis materialen of processen gaat huren in plaats van kopen. In het Erasmus MC doen we dit al als het gaat om ziekenhuisbedden.”
Het Erasmus MC initieerde ook een CIRCO track van Blue City, waarbij alle ziekenhuizen uit Zuid-Holland samen een trainingsprogramma volgden om duurzamer te worden. Dat haar ziekenhuis hierin een voorbeeldrol inneemt voor de regio, vindt Hunfeld logisch. “We zijn een academisch centrum. Dat betekent dat we een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben. Het Erasmus MC moet het goede voorbeeld geven, we beschikken ook over de capaciteit om onderzoek te doen.”
Er is nog een lange weg te gaan voor de IC volledig circulair is. Daarvoor zijn gedragsverandering en duurzamere producten van leveranciers niet genoeg. Zo is het in de huidige wetgeving niet toegestaan gerecycled materiaal opnieuw te gebruiken. Op de werkvloer doet Hunfeld in ieder geval wat ze kan. “Er is heel vaak tegen mij gezegd: wat ben je nu weer van plan? Ik weet inmiddels dat ik me daar niet te veel van aan moet trekken. Ik ga gewoon door, elke stap is er één.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
