Wat te doen als het vertrouwen wegglijdt

Waarom we over dit onderwerp schrijven:

In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Eveline van Zeeland, Derek Jan Fikkers, Eugène Franken, JP Kroeger, Katleen Gabriels, Bernd Maier-Leppla, Willemijn Brouwer en Colinda de Beer, probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers als Maarten van Andel , werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.

Stel je eens een wereld voor waar iedere vorm van vertrouwen ontbreekt. Hoe ziet die wereld eruit? Hoe interacteren mensen in die wereld met elkaar? Welke kleuren, geluiden en beelden komen in je hoofd op? Precies deze vragen stelde ik vorige week aan een groep professionals tijdens een masterclass over vertrouwen. De professionals schetsten een beeld van een donkere wereld vol achterdocht en conflicten. Ze beschreven hoe egoïsme de boventoon voerde en het een wereld was geworden van ieder voor zich. Een wereld waar mensen angstig en eenzaam zijn. Een wereld waar je niet wilt zijn.

Vervolgens stelde ik aan hen de vraag of we op dit moment dichterbij deze nare wereld aan het geraken zijn of er juist van weg bewegen. Het antwoord op deze vervolgvraag was unaniem: we komen iedere dag dichterbij deze nare wereld en het vertrouwen sijpelt meer en meer weg uit onze samenleving. Het meest tastbaar zie je dat op dit moment bij ons vertrouwen in de politiek. In Nederland is het vertrouwen in de politiek op een dieptepunt, net zoals bij veel andere landen in de wereld. Dit is als jaren het geval. Een decennium geleden gaven van de 35 Europese landen de inwoners van slechts twee landen het vertrouwen in de politiek een 6 of hoger op een schaal van 0 tot 10 (Zwitserland scoorde met een 6.6 het hoogste). Ook verliezen we ons vertrouwen in de journalistiek en in de wetenschap. We glijden weg. Onze samenleving is meer en meer gebouwd op drijfzand.

Het wegglijden van het vertrouwen is niet gekoppeld aan een bepaalde gebeurtenis. Het is veel meer gebaseerd op een dieper fundament; een fundament van gedrag en emoties. Gebeurtenissen bepalen dan ook niet het vertrouwen dat men ervaart; het is hoe men op die gebeurtenissen reageert dat bepaalt of het ons vertrouwen voedt of schaadt. Daarbij scannen we mensen op twee dimensies. Eén dimensie heeft te maken met de intenties die we hebben: hebben we het beste met de ander voor of handelen we voornamelijk uit eigenbelang? Deze dimensie wordt door toppsycholoog Susan Fiske ook wel de dimensie van warmte genoemd. De andere dimensie heeft betrekking op je capaciteiten, op het waarmaken van wat je belooft. Je kan nog zulke goede intenties hebben, maar als je vervolgens niets levert dan zijn de intenties zelf niets waard. Deze tweede dimensie wordt door Fiske de dimensie van competentie genoemd.

Vanuit een evolutionair perspectief komt warmte voor competentie. Dus wil je een U-bocht inbouwen op het afglijdende pad dat we nu aan het bewandelen zijn, dan begint het bij de intenties waarmee een ieder in onze samenleving zijn of haar rol vervult. Vervul je een rol in de politiek vanwege een eigen drang naar macht en invloed of om het land en zijn bevolking te dienen? Ben je als bedrijf in de eerste plaats bezig met je groeicijfers of met de waarde die je biedt aan je klanten? Ben je bij zakelijke relaties vooral bezig met wat de relatie jou oplevert of met de vraag hoe je van toegevoegde waarde voor de ander kan zijn? Deze vragen kennen allen een andere scope, maar komen in principe allemaal op hetzelfde neer: liggen onze intenties bij ons eigen gewin of liggen ze bij goed willen doen voor de ander? De professionals die een wereld zonder vertrouwen beschreven als een wereld waar egoïsme de boventoon voert en het een wereld was van ieder voor zich, hadden het dus helemaal bij het juiste eind. Ieder voor zich en vertrouwen staan haaks op elkaar.

We moeten dus weer aangesproken worden op onze intenties, op ons waarom. Het is dan ook niet voor niets dat woorden als ‘purpose’ en ‘impact’ populairder zijn dan ooit. Effect sorteren met je beweegredenen waarom je de dingen doet die je doet, is belangrijker dan ooit. Het zou het centrale thema moeten vormen in iedere opleiding en aan iedere managementtafel. In de waan van de dag zijn we zo druk geworden met vanuit onze eigen belangen de show stelen dat we de belangen van een ander soms volstrekt niet zien. Dit heeft een myopisch effect op de manier waarop we ons werk inrichten en schaadt daardoor ons aller welzijn, waarvan vertrouwen zo’n ontzettend belangrijk onderdeel vormt.

Vertrouwen is de lijm die de samenleving bindt. Hoe zou je naar een operatie gaan als je geen enkel vertrouwen had in je dokter? Hoe zou je naar huis gaan als je geen enkel vertrouwen had in je partner? Hoe zou je naar school gaan als je geen enkel vertrouwen had in je docent? Onze wereld rust op een samenwerkingsprincipe. We zijn, meer dan ooit, van elkaar afhankelijk en juist daarom is vertrouwen zo cruciaal. Als vertrouwen weg kan glijden dan kan je het ook weer naar je toe laten stromen. Natuurlijk is dat lastig (immers, ‘vertrouwen komt te voet en gaat te paard’), maar niet onmogelijk. Wanneer je bij alles wat je doet reflecteert op je intenties en op je mogelijkheden om die intenties waar te maken dan kom je al een heel eind.