‘Uiteindelijk gaat de stemmachine er komen’

Een deel van president Trump’s ongefundeerde theorieën rond stembusfraude in de Verenigde Staten draait om de stemcomputers van Smartmatic. De wereldleider in elektronisch stemmen werd beschuldigd de uitslagen van de verkiezingen gemanipuleerd te hebben. Smartmatic ging in de tegenaanval: met een zaak tegen FOX News, NewsMax en One America News wil het bedrijf zijn goede naam terugkrijgen. In Nederland kennen we Smartmatic nog van een project dat het samen met VDL in Helmond uitvoerde rond de bouw van een voor Nederland geschikte stemmachine.

In Nederland werd tussen 1970 en 2007 gebruik gemaakt van een stemmachine. Voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezing in 2006 kwam echter een discussie op gang over het stemgeheim dat volgens velen met deze machines niet genoeg kon worden gewaarborgd. De betrouwbaarheid van de telling van stemmen werd ook in twijfel getrokken. De Commissie-Korthals Altes zette een terugkeer naar papieren stembiljetten in gang, met als gevolg dat Nederland sinds 2009 alleen met (rood) potlood en papier stemt. Door de technologische ontwikkelingen sinds deze commissie, heeft minister Plasterk in 2013 de Commissie-Van Beek ingesteld. Hierin is opnieuw gekeken naar de mogelijkheden voor gebruik van elektronisch apparatuur bij het verkiezingsproces. Uiteindelijk is daar het advies voor de stemprinter en -teller uitgekomen. Jeroen van den Hurk, oud-directeur VDL Industrial Modules, werkte in 2018 samen met Smartmatic en Eurotempest om deze machine te optimaliseren. Is het, in de aanloop naar de Tweede kamerverkiezingen van maart, niet eens tijd om de plannen weer eens af te stoffen?

Hoe bent u op het idee gekomen van uw stemprinter?

“Ik was verantwoordelijk voor Industrial Modules, een van de bedrijven van VDL. Wij zijn daar gespecialiseerd in het maken van hightech producten waar je soortgelijke technieken in ziet terugkomen. We zien duidelijk kansen liggen wanneer we alle opties bekijken en daar gaan we vervolgens op door. Daarnaast is de driehoek van VDL, Smartmatic en Eurotempest een hele sterke samenwerking. Maar aan het einde van de dag zijn we natuurlijk gewoon een bedrijf dat geld wil verdienen.”

Nederland maakte van 1970 tot 2007 gebruik van een stemmachine. Deze werd afgeschaft vanwege zorgen over het stemgeheim. Hoe heeft u met het ontwerpen van uw stemprinter hiermee rekening gehouden?

“In het rapport van de adviescommissie van Korthals Altes werd uitgelegd hoe wij in Nederland wel op een veilige manier elektronisch kunnen stemmen. Toen heb ik, samen met Smartmatic en Eurotempest dat rapport gepakt. Smartmatic is ‘s werelds grootste producent, Eurotempest is de ultieme specialist op het gebied van afscherming van elektronica. Daar was het grootste probleem technisch mee opgelost. Bij VDL zijn we gecertificeerd producent voor dat soort technologieën. Samen hebben wij de handen in één geslagen en een stemconcept ontwikkeld, compleet in lijn met de adviescommissie van de minister.”

Wat is de reden dat uw stemprinter ondanks de aanpassingen niet in productie is gegaan?

“We zijn naar het ministerie gegaan en hebben gezegd: we willen graag het advies van de commissie volgen en de stemprinter en teller voor jullie produceren. Als reactie daarop hebben ze een ‘marktuitvraag’ opgesteld, een specificatie van de kosten van elektronisch stemmen in Nederland, waarop wij als bedrijf een voorstel moesten doen. Hun reactie daarop was dat op elk stembureau evenveel stemprinters moeten staan als stemhokjes en vroegen hoeveel dat zou kosten. Wij hebben daarop gezegd dat de vraag die ze aan ons stelden verkeerd is. Hoeveel stembureaus nodig zijn per gemeente wordt bepaald door twee factoren: de bereikbaarheid en de snelheid van het tellen van de stemmen. 

Het ministerie vroeg aan ons wat de kosten zouden zijn van het aantal stemprinters gebaseerd op het huidige aantal stemkantoren. Daardoor is het niet economisch omdat het heel veel goedkoper kan. Wij hebben gezegd: dat is helemaal niet nodig, want ten eerste gebeurt het tellen van de stemmen in hooguit een half uur. Ten tweede kun je door de afweging tussen bereikbaarheid en deze hoge telsnelheid het aantal stembureaus verminderen. Toen hebben wij een alternatief plan ingeleverd bij het ministerie waarin wij heel reëel hebben neergezet hoeveel stemkantoren je zou moeten openen en hoeveel stemprinters je dan moet produceren. Dat voorstel hebben wij verdedigd maar daarop kregen wij slechts argumenten dat het een ICT-achtig project is, dus dat het waarschijnlijk veel meer zou kosten. Dat klopte niet want wij bieden het aan tegen een vaste prijs, als bedrijf zijnde. Daaruit was mijn conclusie; waar geen wil is, is geen weg.”

Stel dat u deze stemprinter opnieuw zou mogen ontwerpen en u zeker zou weten dat deze op de markt kwam, zou u er dan iets aan veranderen?

“Nee. Het product is goed maar de Nederlandse overheid moet daar prioriteit aan geven. Dat vinden ze niet belangrijk genoeg op dit moment. Ze zijn nu met andere dingen bezig. Dat heb ik wel geleerd; als je met de Nederlandse overheid zaken wil doen, moet je enorm veel tijd hebben en héél veel geduld.”

Hoeveel accurater is een stemprinter in vergelijking met een mens bij het tellen van stemmen?

“Het uitbrengen en tellen van een stem zijn twee momenten waarop een mens iets moet doen. De kans dat daar iets fout gaat, is groot. Als je het kruisje scheef zet is het al geen geldige stem meer. Die commissie heeft toen gezegd; het is heel belangrijk dat het maken van je keuze op een makkelijke manier kan worden gedaan. Een grote tablet zou het makkelijk maken om je stem uit te brengen. Het voordeel van de stemprinter en -teller is dat er geen kans meer is om fouten te maken. Bovendien kun je de bediening van dat systeem toegankelijk maken voor minder validen zoals blinden en doven. Met het knopje kun je van links naar rechts gaan. De tablet zegt dan op welke partij of naam je staat. Daarnaast kun je het heel erg uitvergroten waardoor het gemakkelijk te bekijken is. Het systeem is dus zo ontworpen dat je stemintentie maken heel makkelijk is én foutloos.”

En de printer, wat zijn daar de voordelen van?

“De uitslag van verkiezingen is transparant. Het is verifieerbaar want ze kunnen het makkelijk controleren, ze besparen geld dus het wordt economischer én het wordt ook nog eens toegankelijker voor minder validen. In principe dus alleen maar voordelen.”

Er is veel twijfel over het gebruik van elektronica tijdens het stemproces omdat mensen bang zijn dat het gehackt kan worden. Is dat een terechte angst?

“Nee, er kan niet worden gehackt in het stemsysteem omdat de stemprinter en -teller beide alleen aan kunnen worden gezet door een stekker in het stopcontact en niet met het internet verbonden zijn. Daarnaast wordt er niks op de computer opgeslagen en is alles verifieerbaar. Je zou dus bijvoorbeeld elke getelde stem op een site van de overheid kunnen zetten.”

Verwacht u dat er in de toekomst wel weer wordt gekeken naar het gebruik van elektronica in het stemproces?

“Uiteindelijk gaat de stemmachine er komen, precies zoals we het product hebben ontwikkeld maar dat kan nog wel even duren. Je zult zien dat begin 2021 tijdens de verkiezingen de discussie weer oplaait en dan weer wegzakt.”