Successen moet je vieren. Vorige maand is de Europese Digitale Markets Act aangenomen. Een nieuwe Europese wet die de marktmacht van grote techbedrijven inperkt en de concurrentie terugbrengt in het digitale domein. Samen met een aantal andere Europese wetten (DSA, AI-Act, Data Act) moet dit de datahonger van Big Tech tegengaan. Het tij lijkt te keren.
Maar er is nog veel werk te verzetten. Zo is de datahonger bij de overheid nog altijd niet gestild. Ondanks de vele voorbeelden van hoe schadelijk de verzameling van data en geautomatiseerde analyse door de overheid kan zijn. De toeslagenaffaire spreekt uiteraard voor zich. Maar ook het illegaal volgen van activisten door de NCTV leidt ertoe dat zij hun legitieme activisme stopzetten en dat holt onze democratie uit.
Er zijn voorbeelden van mensen wiens uitkering onterecht is gestopt op basis van data over watergebruik. Het moge duidelijk zijn dat het vertrouwen in de overheid bij deze mensen weg is. Om nog maar te zwijgen over het vele belastinggeld dat elk jaar aan dit soort systemen wordt verspild.
Wet basisregistratie personen
Toch worden er bijna elke week nieuwe wetten gepresenteerd waarmee meer data wordt verzameld, gekoppeld en geanalyseerd. Voorbeelden zijn de uitbreiding van de Wet op de Inlichtingendiensten, de NCTV-wet, wijziging van de wet basisregistratie personen.
Dat de overheid ondanks alles wat er mis is gegaan toch doorgaat met het verzamelen, koppelen en analyseren van meer data is het gevolg van een diepgeworteld datageloof. Het geloof dat meer data verzamelen leidt tot betere uitkomsten. Het valt niet te ontkennen dat dat in sommige gevallen ook zo is, maar de balans is nu zoek.
Veiligheidsdomein
Nergens is dat datageloof meer aanwezig dan in het veiligheidsdomein. De afgelopen jaren hebben inlichtingendiensten, politie en andere opsporingsdiensten tal van extra bevoegdheden gekregen. Massale internettaps, ANPR-camera’s die dagelijks 5 miljoen auto’s in de gaten houden, het hacken van telefoons, het opslaan van passagiersgegevens van iedereen die een vlucht boekt, ‘proeftuinen’ met geautomatiseerde systemen die data uit ANPR-camera’s, hartslagmeters en andere sensoren combineren, gezichtsherkenning, drones en ga zo maar door.
Efficiënter uitgeven
De vraag is: is het effectief? De enige reden om de grondrechten van mensen zo fundamenteel in te perken is als het concreet bijdraagt aan onze veiligheid. En: hoeveel kost het? Kan het geld dat we nu uitgeven aan sensoren, datasystemen en algoritmes niet efficiënter uitgegeven worden? Aan wijkagenten bijvoorbeeld. Dit zijn lastig te beantwoorden vragen. Overzichten van kosten worden nauwelijks gemaakt. Evaluaties ontbreken of zijn zeer gebrekkig. Toch zijn er aanwijzingen te vinden.
Neem de evaluatie van de zogeheten PNR-wet waarmee passagiersgegevens van elke vlucht die in Nederland vertrekt of aankomt opgeslagen worden: “Op basis van de beschikbare informatie is nauwelijks vast te stellen welke rol deze passagiersgegevens hebben gespeeld in strafrechtelijke onderzoeken. Er is tot op heden geen uitspraak van een strafrechter bekend waarin passagiersgegevens op grond van de PNR-wet als bewijs zijn gebruikt”.
Kortom: niet-effectief. Kosten: 22 miljoen per jaar. Of neem de evaluatie van de ANPR-bevoegdheid. Ook voor deze bevoegdheid geldt dat het opslaan van alle kentekens die ANPR camera’s passeren niet bewezen effectief is. Kosten: niet transparant, maar het opslaan van zoveel foto’s kost sowieso miljoenen, waarschijnlijk tientallen miljoenen, euro’s per jaar.
Herijking
Als de Tweede Kamer zijn controlerende taak en budgetrecht serieus neemt, dan moeten dit soort bevoegdheden beter tegen het licht gehouden worden. De tientallen miljoenen die elk jaar verspild worden aan niet-effectieve bevoegdheden kunnen ook besteed worden aan wijkagenten of zedenrechercheurs. Zaken die ons écht veiliger maken.
Er is een herijking nodig van het nut van data verzameling, koppeling en analyse. De afgelopen jaren werd er blind vanuit gegaan dat het meerwaarde zou hebben, dat blijkt niet zo te zijn. Nu is het tijd voor een meer volwassen discussie over dataverzameling.
Lees hier de eerdere bijdragen van de Digitale Denkers.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
