Slowakije langzaam op weg naar een groenere toekomst

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas.

Een van de belangrijkste staalfabrieken in Midden-Europa, verschillende centra voor de productie van auto’s en kolencentrales. Het zijn enkele van de belangrijkste aanjagers van broeikasgasemissies in Slowakije. De industrie was in 2019 goed voor 21 procent van de totale uitstoot van het land. Steenkool heeft lang industriële installaties aangedreven. Tegen 2030 wordt steenkool geleidelijk afgeschaft – in 2023 zal de regering de steenkoolwinning en de daaruit voortvloeiende elektriciteitsproductie niet meer steunen.

Toch ontbreekt het het Slowaakse coronaherstelplan RRP aan duidelijkheid en planning. De Europese Commissie geeft Slowakije 6,3 miljard euro aan subsidies, die over 5 sectoren worden verdeeld. De sectror die met het grootste bedrag wordt gesteund, is de zogenaamde groene economie. Er is 2,3 miljard euro uitgetrokken om deze te financieren. Energie-efficiëntie van gebouwen, duurzaam vervoer en hernieuwbare energie zijn enkele van de subcomponenten. 

Onduidelijk

Ondanks het feit dat de Commissie haar goedkeuring heeft gegeven – Slowakije heeft meer dan 822 miljoen euro aan voorfinanciering ontvangen – zijn veel aspecten van het plan nog onduidelijk.  “U moet mij deze vraag over een half jaar of een jaar stellen, omdat de belangrijkste hervormingen nog in de steigers staan. We kunnen het nog niet beoordelen. Klimaatrelevante strategieën die de basis zouden moeten vormen voor dit hervormingsplan, zijn niet up-to-date. We weten niet of het gaat werken of niet” antwoordt Dana Marekova wanneer haar wordt gevraagd naar haar mening over het plan. Zij is een milieuactiviste die actief is binnen de Klimatická koalícia – klimaatcoalitie – een cohort van milieu-NGO’s. 

Ovens vervangen

Naast het eerder genoemde cijfer met betrekking tot industriële emissies – gerelateerd aan industriële processen en productgebruik – is zestien procent van de broeikasgasemissies in 2019 afkomstig van de verwerkende industrie en de bouw.  Met name de fabriek van US Steel in Kosice is verantwoordelijk voor achttien procent van de broeikasgasemissies van het hele land.

Tijdens een recent bezoek aan het hoofdkwartier van het bedrijf in Pittsburgh heeft de Slowaakse minister van Financiën Igor Matovič een plan van 1,5 miljard euro aangekondigd om de ovens die op fossiele brandstof werken, te vervangen door elektrische ovens.

“Er is geen andere manier om U.S. Steel Košice te helpen dan deze koolstofvrij te maken”, onderstreepte Matovič, wijzend op het belang van de fabriek in Kosice. Er werken meer dan 10.000 mensen werken in de staalfabriek. Als er geen actie wordt ondernomen, zal de staalproductie ophouden te bestaan.

Niet klaar

Binnen het onderdeel groene economie van het Slowaakse plan is een deel van de begroting bestemd voor het koolstofvrij maken van de industrie; meer dan 368 miljoen euro. Er wordt echter niet gespecificeerd hoe het geld zal worden geïnvesteerd.  “Hieruit blijkt dat Slowakije niet klaar is om het geld van het RRF te investeren. Het koolstofarm maken van de industrie die onder het emissiehandelssysteem – ETS – valt, wordt aan de markt overgelaten. Onze hoop is dat andere sectoren goed gereguleerd zullen worden door de nationale klimaatwet, die in de maak is. De verantwoordelijkheden van de verschillende ministeries zijn vaag en hun bereidheid om het plan uit te voeren is zeer twijfelachtig”, benadrukt Marekova. 

Gebrek aan geld

Bijna hetzelfde kan worden gezegd van de investeringen in hernieuwbare energie. Ongeveer 227 miljoen euro is bestemd voor hernieuwbare energiebronnen in het land; hetzij de modernisering van bestaande installaties, hetzij de bouw van nieuwe. De toewijzing van de middelen wordt in de komende weken verwacht, terwijl de regelingen voor het koolstofarm maken van de economie tegen het einde van het jaar beschikbaar moeten zijn. 

Volgens het plan is meer dan 100 miljoen euro bestemd voor de opwekking van elektriciteit uit nieuwe hernieuwbare energiebronnen (HEB). Voorts is 62 miljoen euro bestemd voor de heropwekking van elektriciteit uit een aantal bestaande bronnen. Eenzelfde bedrag is bestemd voor de verbetering van de flexibiliteit van de elektriciteitsnetten met het oog op de integratie van duurzame energiebronnen.

Onvoldoende

Volgens een evaluatie van de NGO Bankwatch Network zijn deze bedragen niet voldoende. In het document wordt onderstreept hoe Slowakije ook tekortschiet in zijn Nationaal Energie- en Klimaatplan – NECP.  Zo is het Slowaakse NECP niet in overeenstemming met de meest recente EU-doelstellingen voor hernieuwbare energie. Momenteel streeft de EU in het kader van het plan Fit for 55 naar 40 procent energie uit hernieuwbare bronnen in 2030. In het Slowaakse NECP wordt gestreefd naar 19,2 procent, wat al onvoldoende was toen het EU-streefcijfer op 32 procent lag. Het Fit for 55-plan heeft tot doel de uitstoot tegen die tijd met 55 procent te verminderen.  

In de afgelopen dertig jaar is het land steeds minder afhankelijk geworden van steenkool. Volgens cijfers van het IEA was steenkool in 1990 goed voor ongeveer 30 procent van de energievoorziening van Slowakije – met meer dan 327.000 terajoule. Terwijl in 2020 minder dan 20 procent van de energie afkomstig was van steenkool – ongeveer 90.000 terajoule. 

Kernenergie 

Als we de cijfers voor de elektriciteitsproductie bekijken, zien we dat kernenergie, aardgas en waterkracht de belangrijkste energiebronnen zijn. Met name ongeveer zestig procent van de elektriciteit die in 2020 in het land werd geproduceerd, was afkomstig van kernenergie. Afgelopen februari heeft de EU kernenergie opgenomen in haar taxonomie voor duurzame activiteiten. 

Marekova: “Kernenergie kan niet de oplossing zijn. Naar mijn mening is het niet alleen gevaarlijk, maar ook vrij duur, als we de veiligheidsregels van na Fukushima willen respecteren. Ik denk ook niet dat het efficiënt is. Het nu uitschakelen – gezien de situatie met Rusland – is iets wat we niet kunnen doen. Toch moeten we nadenken over wat de duurzame bronnen zijn en hoe we op een andere manier stroom kunnen opwekken.”

Groenere vervoersinfrastructuur

Wat mobiliteit betreft, is het Slowaakse RRP van plan verschillende vervoershervormingen door te voeren – vrachtvervoer, openbaar vervoer en alternatieve aandrijfmiddelen zijn de betrokken gebieden. Bovendien wordt ernaar gestreefd een koolstofarme vervoersinfrastructuur te ontwikkelen. De grootste investering is bestemd voor het spoorwegnet – ongeveer 550 miljoen euro voor de modernisering van de infrastructuur en de herziening van de dienstregeling.

Daarnaast zal meer dan 100 miljoen euro worden uitgetrokken om de fietsmobiliteit te stimuleren. Gezien het effect van gebouwen op de uitstoot van broeikasgassen zijn er twee acties gepland om Slowaakse woningen op te knappen. Voor woningen is 528 miljoen euro uitgetrokken, terwijl openbare en historische gebouwen voor 200 miljoen euro aangepakt kunnen worden.

Trager

Slowakije schrikt niet terug voor een groene overgang, maar het tempo ligt lager dan in andere EU-lidstaten. “Begrijp me niet verkeerd, de zaken zijn niet allemaal zwart of wit. Maar de decarbonisatie en de overgang van onze samenleving verlopen te traag, gezien de urgentie op basis van wetenschappelijke gegevens en de geopolitieke situatie”, legt Marekova uit. 

“In de ambiguïteit van het plan hoop ik op de uitvoeringseenheid, geleid door Lívia Vašáková, die enige achtergrond bij de EU-Commissie heeft. Bij het opstellen van het Slowaakse plan waren de belanghebbenden niet op de juiste manier betrokken, maar als zij erin slaagt de juiste mensen op de juiste plaats en op tijd te krijgen, zal het hopelijk lukken. De uitvoering is van cruciaal belang, maar het is nog te vroeg om de resultaten te voorspellen”, concludeert Marekova.