Onderzoek: Nederland mist cultuur die groei van start-ups mogelijk maakt

Nederland is uitgegroeid tot een van de beste ecosystemen voor start-ups in de wereld. Toch zijn er relatief weinig start-ups die uitgroeien tot scaleups en unicorns. Een cultuur die de groei van start-ups mogelijk maakt, lijkt te ontbreken, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. Het wordt wel de ‘Nederlandse ondernemerschapsparadox’ genoemd: we starten veel bedrijven, maar richten ons niet op groei van die bedrijven om scaleups en unicorns te worden en grote economische en maatschappelijke waarde te creëren.

Bovendien presteert Nederland ondermaats wat betreft het ambitieniveau van vrouwen in vergelijking met het buitenland, hoewel de kloof tussen mannen en vrouwen bij startups sinds de vroege jaren 2000 met 17% is afgenomen. Vrouwen spreken echter over een grotere vrees om te mislukken dan mannen en hebben aanzienlijk minder vertrouwen in hun vermogen om een bedrijf te starten.

Een cultuur waarin ruimte is voor het delen en leren van ervaringen tussen ervaren en beginnende starters en meer vrouwelijke rolmodellen voor ondernemerschap zichtbaar zijn, zou stimulerend kunnen werken. Deze en andere aanbevelingen voor het Nederlandse ecosysteem voor ondernemerschap zijn te vinden in Thinking Bigger. How ambitious is the Dutch entrepreneur? een gezamenlijk onderzoeksrapport van Techleap en de Utrecht University School of Economics (U.S.E.).

Minder succesvol dan het zou kunnen zijn

Het scaleup ecosysteem in Nederland lijkt minder succesvol dan het zou kunnen zijn. Het starten van een bedrijf en zelfstandig ondernemerschap worden hooggewaardeerd. De geringe vrees om te mislukken verklaart deels de vele startups die het licht zien. Succesvol ondernemerschap wordt echter niet zo hooggewaardeerd als zelfstandig ondernemerschap. Met andere woorden; het starten van een bedrijf is bewonderenswaardiger dan het succesvol laten groeien. Nederlanders hebben minder vaak de ambitie om hun bedrijf te laten groeien dan ondernemers in andere benchmarklanden (d.w.z. Zwitserland, Israël, het VK en de VS).

Thinking Bigger. How ambitious is the Dutch entrepreneur? gaat dieper in op verschillende demografische groepen, en op zoek naar ongebruikt potentieel bij het werken aan de bedrijven van morgen. De bevindingen tonen aan dat ondernemersactiviteit in het algemeen afneemt met de leeftijd, toeneemt met het opleidingsniveau en hoger is bij mannen dan bij vrouwen. Vooral de jongere generatie springt eruit. Leeftijd vertoont in het algemeen een ‘heuvelvormig’ verband met ambitie, maar 18-24-jarigen in Nederland nemen relatief vaak deel aan start-ups en tonen relatief veel ambitie.

‘Het goede nieuws is dat die jongste generatie ondernemender én ambitieuzer is. Dat is opvallend, in internationaal vergelijking’, zegt hoogleraar Strategie, Organisatie en Ondernemerschap Erik Stam.

Ambitieniveau vrouwen

Nederland presteert ondermaats voor wat betreft het ambitieniveau van vrouwen, in vergelijking met de rest van de wereld. Ondanks eerdere inspanningen om vrouwelijk ondernemerschap te bevorderen, blijkt uit dit rapport dat vrouwen in de Nederlandse cultuur nog steeds hogere drempels ervaren om een bedrijf op te bouwen en op te schalen. Positief nieuws is dat de gender gap in de loop der tijd is afgenomen, van 50% minder vrouwelijke dan mannelijke ondernemers in de vroege jaren 2000 tot ongeveer 33% minder vrouwelijke ondernemers in 2019. Vrouwen spreken echter over een grotere vrees dan mannen om te mislukken en hebben aanzienlijk minder vertrouwen in hun vermogen om een bedrijf te starten. Dit sluit aan bij andere studies die aangeven dat vrouwen zich meer onder druk gezet voelen om hun capaciteiten te tonen voordat ze de sprong wagen om te beginnen, laat staan om als ambitieuze ondernemer te starten en daarbij kapitaal aan te trekken.

Bovendien worden de snelgroeiende gebieden van innovatie en technologie gedomineerd door mannen, zowel in het onderwijs als bij startende ondernemingen. En aangezien technologische innovatie vaak een belangrijk kenmerk is van unicorns, ontbreken potentiële vrouwelijke rolmodellen op het gebied van ondernemerschap.

‘Het is een vicieuze cirkel die maar moeilijk te doorbreken lijkt. Het gaat beter maar nog altijd niet goed genoeg,’ zegt Stam. ‘Toch zie ik het niet als een lost case, als alle positieve ontwikkelingen die we ook zien, doorzetten.

De internationale vergelijking laat trouwens interessante verschillen zien,’ voegt hij daaraan toe. ‘In de VS zijn vrouwelijke ondernemers gemiddeld ambitieuzer dan mannelijke ondernemers in Nederland, bijvoorbeeld. En in Israël zien we een veel kleinere gender gap, naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door de militaire dienst voor vrouwen en mannen, waardoor zij niet alleen tegelijkertijd een netwerk ontwikkelen maar beide in dezelfde mate in contact komen met nieuwe technologische ontwikkelingen.’

Mislukken als essentieel onderdeel van ondernemerschap

Voor het creëren van een vruchtbare cultuur voor mannelijke en vrouwelijke ondernemers, is leren en mislukken van essentieel belang. Daarom heeft het onderzoeksteam ondernemers die in de afgelopen twaalf maanden een bedrijf hebben geleid, verkocht of stopgezet (seriële ondernemers) vergeleken met mensen zonder eerdere ervaring met het starten van een onderneming. Seriële ondernemers zijn veel vaker groeigericht, kennen minder angst om te mislukken en zien vaker zakelijke kansen in technologie en innovatie.

De kloof tussen mannen en vrouwen is veel kleiner zodra vrouwelijke ondernemers ervaring hebben met het opzetten van een bedrijf. Seriële vrouwelijke ondernemers hebben aanzienlijk meer vertrouwen in hun vaardigheden en kennis om een nieuw bedrijf te starten dan vrouwelijke ondernemers die voor het eerst een bedrijf beginnen. Zij verdrievoudigen hun vertrouwen om op gelijke hoogte te komen met mannelijke seriële ondernemers.

Aanbevelingen voor groter denken

In het rapport doet het onderzoeksteam suggesties voor wat wij als samenleving kunnen doen om bij te dragen aan ‘groter denken over ondernemerschap in Nederland’:

• Een eerste idee is het bevorderen van een cultuur waarin ervaren en beginnende starters hun ervaringen delen. Ondernemerservaring kan zeer belangrijk zijn voor toekomstige (vruchtbare) pogingen tot ambitieus ondernemerschap. Door meer positieve aandacht te besteden aan ondernemers die hun eerste ondernemingen hebben stopgezet, zouden seriële ondernemers kunnen worden gestimuleerd hun ervaringen te delen en daarop voort te bouwen.

• Financiële beleidsmaatregelen om geleerde ervaringen en geaccumuleerde middelen te kapitaliseren kunnen nuttig zijn om dit specifieke deel van het nog niet aangeboorde potentieel voor ondernemerschap aan te wakkeren. Maak het voor seriële ondernemers aantrekkelijk om opnieuw betrokken te raken bij startups en scaleups. Een fiscale stimulans is bijvoorbeeld een geschikt instrument om investeringen door particulieren te versterken.

• Daarnaast is het belangrijk om ambitieus, jong, hoogopgeleid talent in staat te stellen een de startup te beginnen. Een kans voor het beleid zou het creëren van de mogelijkheid van een verblijfsvergunning zijn gericht op een oriëntatiejaar voor (buitenlandse) werknemers met specifieke tech- en/of ondernemerservaring. Hiermee kan Nederland zich onderscheiden in de battle for brains.
  

Dit soort beleidsmaatregelen moeten een opwaartse spiraal in gang zetten, waarin succesvolle ondernemers rolmodellen worden voor volgende generaties, en ook het scaleup ecosysteem verbeteren met hun ervaring, netwerken en kapitaal, niet in het minst voor (potentiële) vrouwelijke ondernemers.