Rol aardgas wordt de komende jaren alleen maar belangrijker

Tien jaar geleden kwam de IEA met de studie: Golden Age of Gas. De kritiek was niet mals. Een jaar later formuleerde de IEA een aantal strenge voorwaarden voor de gasindustrie om de Golden Age te bereiken. Daarna verdween de term uit het vocabulaire. Toch is het mondiale aardgasgebruik sinds 2011 met gemiddeld ruim 2 procent per jaar gegroeid. Zelfs iets meer dan wat de IEA in haar Golden Age-studie verwachtte.

Europa is anders. In 2011 was het aandeel aardgas in de Europese primaire energiemix 25 procent en dat is nog steeds zo. Tevens daalt het Europese primaire energieverbruik door efficiëntieverbeteringen en offshoring van industriële productie. Hierdoor daalde het Europese aardgasverbruik sinds 2011 met gemiddeld 1 procent per jaar. Voor het mondiale plaatje maakt dat niet uit. Europa is slechts een kleine speler met een energieverbruik van nauwelijks 10 procent van het mondiale totaal.

Sommigen denken dat deze back-up functie tijdelijk is. Vooralsnog zie ik daar in de praktijk weinig van terug

Hoewel de vraag daalt, neemt het belang van aardgas ook voor Europa toe. Immers, alternatieven voor aardgas, zoals kolen- en kerncentrales, worden gesloten. Zon en wind zijn weliswaar de vervangers, maar daarbij speelt aardgas een essentiële rol als back-up. In Nederland zijn de gascentrales inmiddels weer uit de mottenballen. België besloot vorige week 2.300 MW nieuw gasvermogen te laten bouwen. Terwijl de Duitse elektriciteitsnetbeheerders rekenen op maar liefst 12.000 MW extra aan gascentrales in 2030. Sommigen denken dat deze back-up functie tijdelijk is. Vooralsnog zie ik daar in de praktijk weinig van terug.

Met het verdwijnen van kolen uit de Europese powermix verdwijnt ook flexibiliteit uit het energiesysteem. Op dit moment zijn de grote gasopslagen in Noordwest-Europa grotendeels leeg. Er is deze zomer veel gas nodig om ze weer te vullen. De gasprijs is daarom relatief hoog, met als gevolg dat de Europese kolencentrales, ondanks de hoge CO2-prijs, deze zomer flink zullen produceren. Het daarmee uitgespaarde aardgas kan dan naar de gasopslagen. Vorig jaar, na een warme winter, was dat andersom. Wanneer de kolencentrales zijn verdwenen, is die mogelijkheid voorbij.

Ook in Nederland essentiële rol

In Nederland ligt aardgas flink onder vuur. Meest in het oog springend is de ‘van-gas-los’ beweging die inmiddels door veel steden en dorpen is overgenomen. Door minister Ollongren zijn inmiddels honderden miljoenen euro’s toegezegd, met als doel hele woonwijken van het aardgas af te helpen. Het programma lijkt niet erg succesvol, maar de richting is duidelijk. Dat geldt ook voor het besluit nieuwe woningen geen gasaansluiting meer te geven. Toch zal aardgas de komende paar decennia ook in Nederland een essentiële rol blijven spelen.

In de eerste plaats als ruggengraat van ons elektriciteitssysteem. Zeker, het volume aardgas dat wordt gebruikt voor elektriciteitsproductie zal teruglopen. Maar de back-up functie blijft. En die wordt steeds belangrijker, naarmate Nederland meer en meer elektrificeert. Verder verwerpt Nederland bijna systematisch alle mogelijke alternatieven voor aardgas. Kolen en kernenergie noemde ik al. Tegen wind op land is grote oppositie. Biomassa zit in de beklaagdenbank. Waterstof en groen gas zijn prima, maar grootschalig vinden we niet leuk. Zeker, geothermie kan kansrijk worden, maar dat duurt nog lang, het is duur en je kunt er op wachten tot ergens de bodem gaat trillen. Blijft over elektriciteit als alternatief. Maar zoals al gezegd, juist in die sector blijft aardgas onmisbaar. Nog los dat we in Nederland ook geen masten en kabels meer willen.

Zweden als voorbeeld

In een recente brochure wordt dan ook vastgesteld dat sinds 2014 het Nederlandse aardgasverbruik jaarlijks is gegroeid, ondanks de wens ‘van-gas-los’ te komen. Overigens beschrijft de interessante brochure ook de onvermijdelijke daling in het Nederlandse gasverbruik in de komende jaren.

Is het wel mogelijk een ontwikkelde samenleving zonder aardgas op de been te houden? Het is even zoeken, maar het kan. Het bekendste voorbeeld is Zweden, dat ook geen landelijk dekkend gasnet heeft. De Zweden gebruiken per persoon bijna tweemaal zoveel elektriciteit als Nederland. Die stroom wordt geproduceerd met kernenergie en waterkracht. Daarnaast gebruikt Zweden per persoon zesmaal zoveel biomassa als Nederland. Nederland heeft echter geen overvloedige waterkracht, terwijl we kernenergie en biomassa afwijzen.

Ik voorspel u dat aardgas de komende paar decennia in Noordwest-Europa de energiebron zal zijn waarop onze samenleving leunt. Weliswaar zal het gebruik afnemen, maar als het er op aan komt, dan kunnen we niet zonder. Aardgas blijft ruggengraat van ons energiesysteem. Het is wellicht mentaal even wennen, maar belangrijk om dit te beseffen. Recent hebben we in Texas, qua bevolking tweemaal Nederland, gezien wat falen van het gassysteem kan betekenen. De economische schade bedraagt 100 miljard euro, los van alle andere narigheid.

Ruggengraat Europese energievoorziening

Wanneer je weet dat het einde nadert, dan stop je met duur onderhoud. Asset sweating heet dat. Waarom nog investeren in nieuwe gasbronnen, compressoren of buizen als je die binnenkort niet meer nodig hebt? Tegelijk vormt hetzelfde gassysteem de ruggengraat van de Europese energievoorziening, waarbij falen geen optie is. Ook in een koude winter. Best mogelijk dat het systeem in 2050 niet meer nodig is, maar in periode tot die tijd willen we wel een betrouwbaar energiesysteem. Het gassysteem moet daarom, ondanks teruglopende verkopen, perfect betrouwbaar blijven, ook onder extreme omstandigheden. Dat levert dus een flinke spagaat op voor de partijen in het Noordwest-Europese aardgassysteem.

Dan een laatste punt. Ontwikkelingen kunnen tegenvallen. Bijna stiekem beschouwen we dan aardgas als onze energiebron of last resort. De Waddeneilanden hebben in 2007 aangegeven dat ze in 2020 volledig hun eigen energie zouden produceren. Aardgas was niet meer nodig. Anno 2020 gebruiken ze echter nog volop aardgas. Stel dat de netbeheerders in 2007 waren gestopt met duur onderhoud, omdat die leidingen naar de Waddeneilanden vanaf 2020 toch niet meer nodig waren? Dat speelt ook in het groot. Europa zegt dat in de toekomst nauwelijks aardgas meer nodig zal hebben. Stel het valt tegen, het wordt koud of er komen winters met heel weinig wind: hebben de Noren en de Russen dan voldoende gasproductiecapaciteit klaar staan voor Europa? We gaan een spannende tijd tegemoet.

Deze column werd eerder gepubliceerd op en met toestemming overgenomen van de website Energiepodium.nl.

Over deze column:

In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Bert Overlack, Eveline van Zeeland, Eugène Franken, Helen Kardan, Katleen Gabriels, Carina Weijma, Bernd Maier-Leppla en Colinda de Beer probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.