Dit is het eerste deel uit een serie over maatregelen die Polen neemt tegen milieuvervuiling en opwarming van de aarde. Morgen volgt deel twee over de omschakeling op elektrische bussen in het openbaar vervoer.
De aanblik van de bruinkolencentrale van Belchatów is afschrikwekkend en indrukwekkend tegelijk. Een gigantisch gat van tientallen meters diep en kilometers lang en breed, strekt zich uit voor de elektriciteitscentrale die dag en nacht dikke rookwolken uitspuugt. In het gat is alles dood op de gigantische vrachtwagens na, die constant heen en weer rijden tussen afgravingen en centrale. Het gebied rondom Belchatów is regelmatig in nevels gehuld, waarbij de reuk van de centrale in de winter nog wordt versterkt door de talloze huishoudens in de omgeving die zich warm houden met ouderwetse allesbranders.
Het mag geen wonder heten dat de centrale in Belchatów regelmatig onderwerp van kritiek was vorig jaar tijdens de klimaattop in Katowice. Belchatów is de grootste bruinkolencentrale ter wereld en de grootste individuele emittent van kooldioxide in de EU met jaarlijks ruim 38 miljoen ton CO2. De centrale is ook een van de redenen waarom Polen vaak de vieze man van Europa wordt genoemd.
Het feit dat Polen voor bijna 80% van zijn stroom afhankelijk is van steen- en bruinkolen is Brussel een doorn in het oog. En nog erger wordt het gevonden dat Warschau ook niet af wil van die kolenafhankelijkheid. Het verst dat Polen tot nu toe bereid is te gaan, is ongeveer een halvering van de kolenafhankelijkheid in 2040. Meer vindt de regering te duur. Polen weigert daarom ook het EU-protocol voor een CO2-neutrale energieverzorging in 2050 te ondertekenen, net als Tsjechië en Hongarije.
Nederland meer CO2-uitstoot dan Polen
Door deze halsstarrige houding tegenover Brussel zou de indruk kunnen ontstaan dat er in Polen helemaal niks gebeurt voor een beter milieu. Maar dat is niet waar. Innovation Origins zal in een serie over milieu- en klimaatmaatregelen aantonen dat Polen in sommige opzichten zelfs voorloopt op de rest van Europa.
Lees ook: Kolen Gordijn vervangt IJzeren Gordijn
Allereerst blijkt uit de cijfers dat wij als Nederland voorzichtig moeten zijn met kritiek. Nederland stoot door zijn hoge energieverbruik per hoofd van de bevolking namelijk meer CO2 uit dan Polen. Polen kwam in 2017 uit op 319 miljoen ton, Nederland op 175 miljoen ton. Per hoofd van de bevolking kwam dat neer op 8,4 ton CO2 voor de Polen en meer dan 10 ton voor een Nederlander. Zo rampzalig is de situatie in Polen dus ook weer niet.
Bovendien lijkt bij de rechts-populistische regeringspartij PiS het besef te groeien dat niks doen aan klimaatbeleid ook geen optie is. Zo heeft de regering onlangs aangekondigd dat er met Michal Kurtyka een speciale minister voor klimaatzaken komt, terwijl de conservatieve pro-kolenminister Krzysztof Tchorzewski is verdwenen uit het kabinet.
En afgelopen week zei premier Mateusz Morawiecki in het parlement: “Conventionele energiebronnen zullen nog lang belangrijk blijven voor ons energiesysteem, maar de realiteit is wel aan het veranderen. Er was een tijd dat we het ons niet konden veroorloven om te investeren in hernieuwbare energiebronnen, maar nu kunnen we het ons niet veroorloven er niet in te investeren.”
Maatschappelijke verandering
Maar het allerbelangrijkste is dat de Poolse maatschappij verandert. Natuur- en milieubeleid wordt steeds belangrijker gevonden. Het meest duidelijk zichtbaar was dat met de steeds grotere protesten de laatste paar jaar tegen de extreem hoge fijnstofniveaus (smog) in de wintermaanden.
Het Europees milieuagentschap EEA schatte vorig jaar dat er in Polen jaarlijks 44.000 mensen eerder sterven door slechte lucht. Een jaar wonen in Warschau zou gelijk staan aan het roken van 1000 sigaretten. Geen wonder dat de aanschaf van luchtmaskers een van de grootste verkoopshits was vorig jaar.
Op regeringsniveau wordt op deze kritiek nog een beetje traag gereageerd. Het programma om oude allesbranders in huizen te vervangen door nieuwe, loopt bijvoorbeeld nog vrij stroef, hoewel er op papier wel 25 miljard euro voor beschikbaar is.
In gemeenten en steden is dat anders. In Krakau – wat lang bekend stond als smog-stad nummer 1 – zijn allesbranders die teveel fijnstof en stikstofoxide uitstoten sinds dit jaar verboden. Andere steden zetten ook stappen in deze richting. De meeste experts verwachten daarom dat het probleem met de oude vervuilende allesbranders – verreweg de belangrijkste veroorzaker van fijnstof – binnen niet al te lange tijd zal zijn opgelost.
Een andere reden voor optimisme over de luchtkwaliteit is de razendsnelle verbreiding van elektrische bussen. Volgens Solaris Bus & Coach – een lokale producent van bussen en trams uit Bolechowo, een voorstad van Poznan – zijn er al 16 steden met batterijbussen. Voor Polen is het een win-win-situatie want de E-bussen komen grotendeels uit eigen land. Naast Solaris worden er in Polen elektrische bussen geproduceerd door Volvo, Scania, MAN en Rafako E-Bus.
Bedrijven voor een beter milieu
Bedrijven zitten ook niet stil. Persbureau Reuters meldde deze maand dat 20 grote bedrijven zich achter de EU-doelstelling hebben geschaard voor CO2-neutraliteit in 2050, en daarmee dus tegen de regering in Warschau. Daaronder bevinden zich olieraffinaderij PKN Orlen en PKO Bank Polski, beide in staatsbezit. De Poolse dochter van ING Bank heeft ook ondertekend, net als dochters van het Franse Orange (telecom) en het Duitse Innogy (chemie).
“We zullen het doel van klimaatneutraliteit natuurlijk niet van vandaag op morgen bereiken, maar het is wel belangrijk dat we onmiddellijk actie ondernemen”, staat er in het handvest van de 20 bedrijven. Joanna Erdman, adjunct-directeur van ING Bank Śląski, zei tegenover Reuters dat het ondertekenen van dit document een natuurlijke stap is voor de bank. ING heeft ook als een van de eerste kredietverstrekkers geweigerd om nog langer nieuwe kolenprojecten te financieren.
Erdman: “Momenteel draait de discussie in Polen om de vraag of we de CO2-doelstellingen moeten onderschrijven, terwijl het eigenlijk moet gaan over hoe we dat willen bereiken.”
Die boodschap van bedrijven begint zoals gezegd langzaam maar zeker aan te komen bij de regering in Warschau. Het energieplan voor 2040 is bijvoorbeeld na de parlementsverkiezingen in oktober op een aantal punten aangepast ten faveure van het milieu. Zo moesten in de oude plannen alle windmolens op land nog verdwijnen, omdat ze lelijk zouden zijn. Nu wordt er gestreefd naar een ongeveer gelijkblijvende capaciteit.
Bij de zonne-energie wil Warschau een echte sprong voorwaarts maken. Dit jaar wordt voor het eerst de grens van 1 gigawatt overschreden. De komende 20 jaar moet daar nog eens 15 gigawatt bijkomen. Daarvoor is onder andere de BTW op zonnepanelen verlaagd en er is voor particulieren een stimuleringsfonds opgezet van 235 miljoen euro.
Een iets minder snelle ontwikkeling ziet de regering voor windenergie op zee. Polen wil het liefst wachten tot deze techniek goedkoper is, voordat er fors in wordt geïnvesteerd. De verwachting is dat dit na 2025 zal zijn.
Ten slotte ziet premier Morawiecki een belangrijke rol weggelegd voor “schone” kernenergie als alternatief voor kolen. Polen is een van de weinige landen in Oost-Europa die nog geen kerncentrale heeft, maar vanaf 2033 moet dat veranderen. Kernreactoren zijn volgens Warschau een belangrijk alternatief voor kolencentrales, omdat ze “regelbaar” zijn. Ze kunnen ’s nachts als het niet waait, of in de winter als er nauwelijks zon is, worden opgevoerd zodat er nooit een tekort aan stroom is.
Bij al deze plannen voor 2040 speelt op de achtergrond de wens om zo snel mogelijk onafhankelijk te worden van energie van aartsvijand Rusland. Als alternatief voor Russische kolen en gas speelt naast kernenergie ook de import van liquid natural gas (LNG) een rol.
Het elektriciteitsplan voor 2020 en 2040 ziet er nu zo uit:
| Het elektriciteitsplan voor 2020 en 2040 | 2020 | 2040 |
| Bruinkool | 8,6 gigawatt | 3,4 gigawatt |
| Steenkool | 15,6 gigawatt | 7,6 gigawatt |
| Gas en warmtekrachtkoppeling | 2,4 gigawatt | 12,4 gigawatt |
| Onshore windmolens | 9,5 gigawatt | 9,8 gigawatt |
| Offshore windmolens | 0 | 8 gigawatt |
| Zonnepanelen | 1,3 gigawatt | 16 gigawatt |
| Kernenergie | 0 | 4 gigawatt |
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
