In Duitsland kan er deze zomer voor 9 euro per maand gereisd worden met het regionale openbaar vervoer. Innovation Origins maakt van de gelegenheid gebruik om een aantal toekomstprojecten te bezoeken. In deze aflevering reizen we af naar Lubmin en Peenemünde.
“Een toekomstproject.” Dat klinkt als een goede zaak, maar is het niet altijd. In het meest noordoostelijke puntje van Duitsland zijn er twee van dit soort projecten, met een hele slechte naam, die nog lang in de geschiedenisboeken zullen blijven staan.
Bij het ene project speelt ene Wernher von Braun een hoofdrol. Bij het andere project zaten Gerhard Schröder, Angela Merkel en Vladimir Poetin aan de knoppen. Het is aan de huidige minister van economische zaken Robert Habeck om bij dat laatste project – Nord Stream – te redden wat er te redden valt.
Voor onze reis naar Nord Stream nemen we de regionale trein naar Stralsund, een vrij grote stad in het noorden die de toegang markeert tot het eiland Rügen, de grote inspiratiebron van een van de meest bekende Duitse schilders: Caspar David Friedrich.
Zover rijden we echter niet. In Greifswald, een middelgrote studentenstad en de geboorteplaats van Friedrich, stappen we uit en gaan verder met de fiets richting Lubmin. De afstand bedraagt iets meer dan 20 kilometer, in noordoostelijke richting, grotendeels langs de kust.
Zoet en ondiep
Lubmin is een mooie badplaats aan de Oostzee met ongeveer 2000 inwoners en minstens zoveel toeristen. Apart is dat het zeewater bijna zoet is. Dat komt doordat hier een paar kleinere rivieren de zee in stromen, het vrij ondiep is en de Oostzee sowieso zoeter is dan bijvoorbeeld de Noordzee. Het is daardoor aangenaam en veilig badderen voor kinderen.
Maar er is iets anders dat Lubmin nog veel bijzonderder maakt. In het plaatsje zelf merk je er weinig van, maar een paar kilometer verderop in oostelijke richting langs de kust – daar waar een grote jachthaven is – begint een gigantisch energiecomplex.
Het is hier waar een groot deel van het Russische gas Duitsland binnenkomt via Nordstream 1. Het is een terrein van enkele kilometers lang, met de voor gas kenmerkende bovengrondse buizen, maar ook een heleboel kantoorgebouwen en een elektriciteitscentrale. En dat alles in picobello staat, met nieuwe wegen en hekken. Er is zelfs een spoorlijntje.
Het is duidelijk dat hier veel geïnvesteerd is. Deels volkomen nutteloos, want zoals de meeste mensen zullen weten, wordt Nordstream 2 (er liggen twee gaspijpen in de Oostzee) waarschijnlijk nooit in gebruik genomen. Schuld is de verschrikkelijke aanval van Rusland op Oekraïne. Maar door de Nordstream 1 pijpleiding, die al een decennium in gebruik is, is het gas ook de laatste maanden gewoon blijven stromen, zei het op een kleiner pitje.
Wartung
Vanwege “technische problemen” is de capaciteit omlaag gebracht naar 40 procent. De grote angst in Duitsland is dat dit deze maand verder omlaaggaat naar 0 procent.
Vorige week maandag op 11 juli startte er een groot onderhoud aan Nordstream 1. Kleine robots inspecteren of er geen schade is in de ruim een meter dikke pijp van 1224 kilometer. Normaalgesproken duurt dat 10 dagen, maar het kunnen ook best twee weken worden.
Minister Habeck vreest dat er een reële kans bestaat dat de Russen deze “Wartung” zullen aangrijpen om de kraan helemaal dicht te draaien, in plaats van juist wat verder open.
Dat zal waarschijnlijk niet alleen in Duitsland maar in de hele EU tot schaarste leiden. In Duitsland wordt dan vermoedelijk de hoogste alarmfase uitgeroepen. De regering in Berlijn is nu al in druk overleg met werkgevers en werknemers over welke sectoren het eerst van het gas afgesloten worden. De uiteindelijke regie hiervoor komt in handen van de “Bundesnetzagentur”.
De bevolking en het bedrijfsleven worden ondertussen voorbereid op een harde winter met grote economische schade. Hoe groot precies, is moeilijk te zeggen. Als grote industriebedrijven als BASF, Bayer en Thyssen Krupp minder gas mogen verbruiken, dan is dat voor hun vervelend, maar ook voor alle bedrijven die wachten op hun spullen.
Sommige economen vrezen dat de al bestaande problemen met aanbodketens dan nog erger worden, wat de inflatie verder opjaagt. Honderdduizenden banen zouden op het spel staan. De economie zou met meer dan 10% kunnen krimpen, wat nog veel meer zou zijn dan tijdens de kredietcrisis en corona. Anderen proberen de gemoederen tot bedaren te brengen en waarschuwen voor doemdenken.
Geen wonder dat het in Lubmin “talk of the town” is. In een barretje aan het strand, vraagt een echtpaar uit Keulen zich af waarom de Nederlanders niet met meer gas op de proppen komen. “Wij hebben toch ook geholpen met ziekenhuisbedden in coronatijd.” Al snel mengen zich anderen in het gesprek. Zo legt een ander uit dat het aan de aardebevingen in Groningen ligt. Algemene conclusie is dat Nord Stream achteraf een van de domste besluiten is geweest van de verschillende regeringen-Merkel, met als gevolg een enorme afhankelijkheid van Rusland.
LNG-terminal
De zorgen zijn groot, maar de verlokkingen van het strand vergoeden veel. En wat moet er gebeuren met de gasinstallatie in Lubmin? Daarvoor zijn wel plannen. In Lubmin hebben ze de hoop gevestigd op vloeibaar aardgas, LNG.
Het verst ontwikkeld zijn in Duitsland de plannen voor een LNG-terminal in Wilhelmshaven. Met de bouw is al begonnen. De hoop is dat deze terminal eind dit jaar klaar is met een maximale omslagcapaciteit van 7,5 miljard kubieke meter (m3), genoeg om 8,5% van de Duitse vraag te dekken.
Eigenaar van deze terminal is overigens Uniper, het bedrijf dat twee weken geleden staatssteun aanvroeg omdat het in de problemen is gekomen door zijn grote afhankelijkheid van Russisch gas.
Een tweede LNG-terminal wordt gebouwd in Brunsbüttel (bij Hamburg) aan de monding van de Elbe en het begin van het Kieler Kanaal. Bij deze terminal is de Nederlandse Gasunie betrokken. Ook deze zou in principe eind dit jaar klaar moeten kunnen zijn met een capaciteit van 4 miljard m3.
Of er een derde terminal bij Lubmin komt, is nog niet helemaal zeker. Het bedrijf Regas zou volgens Duitse media in samenwerking met Gascade – dat de gasinstallaties op het land beheert – werken aan een LNG-terminal van 4,5 m3. Zo zou er toch nog iets gedaan kunnen worden met alle investeringen in en om de Nordstream-pijpleidingen.
Usedom
Na de gigantische gasinstallaties en elektriciteitscentrale, zou het zonde zijn om niet nog een stukje verder langs de kust te fietsen richting Polen door een van de mooiste en meest toeristische gebieden van Duitsland.
Dat geldt vooral voor het langgerekte eiland Usedom, met mondaine badplaatsen als Zinnowitz en Heringsdorf. Het eiland loopt door tot in Polen en komt dan aan in de stad Świnoujście, waar de Polen hun grote LNG-haven hebben (de Lech Kaczynski Terminal).
Maar mijn doel is Peenemünde, helemaal aan het begin op het meest noordwestelijke puntje van Usedom.
Ooit stond hier het waarschijnlijk meest omstreden en geavanceerde hightech-centrum van Duitsland. Er is nu niks meer van over, want de Russen hebben het na de Tweede Wereldoorlog leeggeroofd en met de grond gelijkgemaakt. Begrijpelijk, want in Peenemünde werden vanaf 1936 de meest verschrikkelijke wapens van de Nazi’s ontwikkeld zoals de beruchte V2-raketten.
Oorlogsmisdadiger of ruimtevaartpionier?
Een andere daar ontwikkelde raket, de A4, staat bekend als de eerste raket die met een hoogte van 84,5 kilometer de ruimte haalde. De A4 was daarmee de grondlegger voor de moderne lucht- en ruimtevaart, maar ook alle langeafstandswapens.
Peenemünde was perfecte gelegen, met veel ruimte voor oefeningen boven de Oostzee. De gebouwen en sporen werden grotendeels aangelegd door dwangarbeiders uit concentratiekampen. De onderdelen kwamen uit heel Duitsland.
Het centrum stond onder leiding van Walter Dornberger, maar de technische leiding was in handen van de beroemde ingenieur Wernher von Braun. Beide zouden na WOII in dienst van de Amerikanen treden (Operation Overcast), met nog tientallen andere wetenschappers die de Amerikanen moesten helpen betere raketten te bouwen dan de Russen.
Zo gaat dat in oorlogstijd. Niks is heilig. Op Peenemünde herinnert nu alleen nog het Historisch-Technische Museum aan deze zwarte bladzijde uit de Duitse geschiedenis. Het is gevestigd in het enige bouwwerk dat de Russen niet tot ontploffen brachten, de energiecentrale.
Vanaf Peenemünde gaat het huiswaarts. Nog even zwemmen, een glaasje punch en een harinkje in Zinnowitz, en dan moe maar voldaan de trein terug via Züssow naar Berlijn.
