Onbemande supermarkten, bediend met een app, beginnen de dunbevolkte gebieden van Zweden te overspoelen. De winkels van Lifvs zijn 24/7 open; na een snelle identificatie is de klant binnen en heeft direct toegang tot alle producten. Met de virtuele sleutel kunnen maximaal twee personen de winkel in. Maar: winkelen gebaseerd op vertrouwen, gaat dat wel werken? Bank ID lijkt hier de sleutel tot succes.
Na het aanmaken van een profiel op de Lifvs app, het opgeven van mijn naam, adres en een geldige bankpas kan ik direct boodschappen gaan doen. Ik ontgrendel de toegangsdeur met een simpele druk op de knop. Ik scan elke barcode van elk artikel dat ik wil kopen, waarna het geld automatisch van mijn rekening wordt afgeschreven. Lifvs stuurt me vervolgens per email de kassabon. Maar wat als ik sommige artikelen niet scan?
“Als het gaat om winkeldiefstal en vandalisme is het belangrijk te benadrukken dat we de winkels in dorpen van ongeveer 1000 mensen hebben geplaatst. Iedereen kent elkaar. 999 van die mensen zijn vooral enorm blij dat ze eindelijk een winkel in hun buurt hebben”, zegt Daniel Lundh, medeoprichter van Lifvs.
De inspiratie om deze winkels op te zetten ontstond in de jaren ’90 in Zweden. Lundh vertelt dat historisch gezien retailers in de kruideniersbranche grote winkels begonnen te bouwen zoals Walmart in de VS of Albert Heijn in Nederland, terwijl lokale winkels dicht moesten omdat ze de eindjes niet meer aan elkaar konden knopen. “In Zweden werd meer dan de helft van het aantal winkels gesloten. Plattelandsgebieden kwamen zonder kruidenierswinkels te zitten”, zegt Lundh.
Evertsberg is zo’n dorp met minder dan 300 inwoners. Voordat er een Lifvs-winkel kwam, moesten de inwoners meer dan 30 minuten rijden naar de dichtstbijzijnde supermarkt in Handlar’n.
Maar kleine winkels zijn duur om draaiende te houden, vooral door personeelskosten. Technologie loste dat probleem op. Zonder personeel konden de winkels wel winstgevend blijven. Bovendien zijn de Lifvs-winkels in containers gemakkelijk te verplaatsen, zodat het bedrijf zich ook geen zorgen hoeft te maken over prijzige langetermijnhuurcontracten.
(Kaart: Lifvs-winkels zijn er op meer dan 20 locaties in Zweden – kaart gemaakt door Zsuzsi Palotás)
Mobiele apps zijn van levensbelang, het delen van persoonlijke gegevens is normaal geworden
Identificatie en het delen van gegevens zijn niets nieuws voor de Zweden. “Zweden is erg gedigitaliseerd in het dagelijks leven met apps als Swish en Bank ID, dus mensen zijn bijna verplicht om enige technische kennis te hebben als ze comfortabel willen leven”, zegt Juan Jose uit Zweden.
Bank ID maakt deel uit van het leven van Zweedse mensen. Volgens de website van het bedrijf heeft deze dienst in 2020 8,5 miljoen gebruikers, met maar liefst 98,7% van de Zweedse bevolking tussen 21 en 50 jaar oud. Het bankpasje is inmiddels een elektronisch identiteitsdocument dat vergelijkbaar is met een paspoort of een rijbewijs. Het stelt bedrijven, banken en overheidsinstanties in staat zich via het internet te legitimeren en overeenkomsten met personen te sluiten.
Er is discussie over de vraag in hoeverre bedrijven gegevens verzamelen. Voor de mensen die zich met Bank ID identificeren, is er niets nieuws onder de zon. “Zij identificeren zich waarschijnlijk 10 keer per dag bij het doen van andere boodschappen, zoals online winkelen of het kopen van een buskaartje,” zegt Daniel Lundh.
Het werkingsmechanisme van de app is vergelijkbaar met wanneer we een website bezoeken en cookies toestaan. Lundh: “We verzamelen gegevens zodat we je bij je volgende bezoek beter kunnen helpen. Dus als we uit je gegevens opmaken dat je vegetariër bent, zullen we je nooit coupons over vlees sturen. Ondertussen krijg je in gewone winkels coupons voor dingen die je eigenlijk niet nodig hebt.”
Volgens de door Forbes genoemde statistieken over Scandinavië maakt meer dan 90 procent van de bevolking hier dagelijks gebruik van het internet. Dat staat in geen verhouding tot landen als India, Indonesië en Pakistan, waar dit nauwelijks 20 procent bedraagt. Maar ook in Europa loopt Zweden altijd voorop als het gaat om digitalisering.
Digitalisering speelt zich in Zweden op een heel ander niveau af dan in de meeste andere delen van de wereld. Het proces is eenvoudiger, dynamischer, het is een vanzelfsprekend onderdeel van de maatschappij.
Onderzoeker Åke Grönlund zegt dat de ontwikkeling in de richting van elektronische diensten en elektronische ID’s – vergelijkbaar met de Bank ID – al in het midden van de jaren negentig is begonnen. “Zweden heeft ook een lange traditie van ID-kaarten die worden uitgegeven en verspreid door particuliere organisaties, voornamelijk banken en postkantoren, met daarop persoonlijke identificatienummers,” aldus Grönlund.
En vraag je aan Zweedse inwoners of ze bereid zouden zijn hun gegevens te delen met Livfs om boodschappen te doen, dan krijg je een duidelijk beeld:
“Ja, zeker weten.”
“Ik zou er vertrouwen in hebben om mijn gegevens te geven.”
“Geen twijfel mogelijk, dat zou ik doen.”
Wordt het een kwestie van de welgemanierde Zweden versus het hooligan-toerisme?
Zweden staat te boek als een locatie met een laag risico op criminele activiteiten. Echter, “het idee dat buitenlandse reizigers immuun zijn voor criminaliteit is een veel voorkomende misvatting,” aldus een verklaring van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Maar dat geldt vooral voor de grote stedelijke gebieden en rond toeristische attracties; daar worden de meeste misdrijven gepleegd. Maar wat gebeurt er op het platteland met minder toeristen?
Zoals het gezegde luidt: gelegenheid maakt de dief.
Spullen die onbeheerd worden achtergelaten kunnen net zo verleidelijk zijn voor dieven als een lege kruidenierswinkel. Stanton E. Samenow, deskundige op het gebied van crimineel gedrag, ontdekte dat winkeldieven dingen zeggen als: “Iedereen doet het”, “de winkel rekent om te beginnen al te veel aan”, “de winkel zal het niet missen”, “ik had het geld niet.”
“Ik heb als tiener een paar maanden winkeldiefstal gepleegd, totdat een van mijn vrienden werd betrapt. Toen ben ik gestopt”, zegt Joanna Helt uit Zweden.
“Ik groeide op in een zeer landelijke stad waar niet veel te doen was”, zegt Jakob Selander. “Tieners die toegang hebben tot brommers en niets te doen hebben, neigen naar kleine misdrijven zoals vandalisme, graffiti, met hun voertuigen over schoolterreinen rijden en het landschap vernielen.”
Ook de politie meldt een relatief hoog aantal misdrijven. De straffen zijn ook veel strenger dan in andere Europese landen. Dit wordt heel goed geïllustreerd door het geval van Joanna’s vriendin. Zij werd betrapt door een medewerker. “Ze was toen 16 jaar, en werd veroordeeld tot het betalen van een dagelijkse boete gedurende 30 dagen. Ze kreeg ook een aantekening in haar strafregister, die na drie jaar werd verwijderd”, zegt Joanna.
De gegevens zeggen in dit geval minder over de morele verdorvenheid van het land in kwestie, maar eerder over de capaciteit van de politie. Hoe meer gevallen worden gemeld, hoe meer politiemensen inzetbaar zijn. Op veel plaatsen, waaronder Engeland, moet de politie prioriteiten stellen.
In een verklaring van de politie van Surrey staat: “De toegenomen vraag, in combinatie met de steeds complexere aard van strafrechtelijke onderzoeken en de financiële uitdagingen hebben ertoe geleid dat de korpsen moeilijke beslissingen moeten nemen over de manier waarop we middelen inzetten en prioriteit geven aan onze reactie op bepaalde soorten misdrijven of incidenten.”
Juist daarom kan de Zweedse methode, met identificatie met Bank ID, succesvol zijn, zeggen deskundigen.
Het Bank ID-systeem – in combinatie met 24 uurs camera-toezichtsysteem – biedt de Lifvs-winkels meer zekerheid dan de winkelverkopers en de politie. “Als er een diepvrieskip is gestolen uit het assortiment, weten we precies wie hem meegenomen heeft. We weten wie je bent. Als je naar een gewone winkel gaat weet niemand wie je bent”, zegt Daniel Lundh.
