Onze taal is levend. Woorden gaan en komen. Taal is een weergave van de tijdsgeest. Zo brengen nieuwe trends nieuwe woorden met zich mee. Woorden die niet meer gebruikt worden verdwijnen met stille trom uit het woordenboek.
Nieuwe woorden
De Van Dale vernieuwt het woordenboek elk half jaar. Er komen dan zo’n 500 nieuwe woorden bij. En jaarlijks wordt het ‘officiële Van Dale Woord van het Jaar’ gekozen. Met ruim 50% van de stemmen is Blokkeerfries de winnaar van 2018. Dit nieuwe woord komt voort uit de discussies over Zwarte Piet. Een Blokkeerfries is “elk van de personen die in Friesland een wegblokkade hebben opgezet om anderen te verhinderen te demonstreren tegen een aspect van de sinterklaastraditie, door sommigen beschouwd als verdediger daarvan”. Ben benieuwd of dit woord een blijvertje is.
Als je de woorden van afgelopen jaren op een rijtje zet dan geeft dat een aardig inkijkje in de recente geschiedenis: appongeluk (2017), treitervlogger (2016), sjoemelsoftware (2015), dagobertducktaks (2014), selfie (2013), project X-feest (2012), tuigdorp (2011), gedoogregering (2010) en ontvrienden (2009). Ook recente nieuwe woorden kunnen al weer snel in de vergetelheid raken.
Nieuwe woorden zijn soms internationaal (selfie), maar soms ook landgebonden, zoals onze blokkeerffries. In België is moordstrookje verkozen tot hét nieuwe woord van 2018. Een moordstrookje is een fietspad dat vlak langs een weg ligt en daardoor zeer gevaarlijk is. In ‘Nederland fietsland’ hebben we goede fietspaden dus is niet te verwachten dat dit woord hier veel gebruikt gaat worden.
Verdwenen woorden
Er verdwijnen ook veel woorden, omdat de zaak of persoon die het betreft in de vergetelheid raakt. Bijvoorbeeld het bellenmeisje (dienstode die opendeed voor wie aanbelde). Of het woord wordt vervangen door een synoniem, zoals dat is gebeurd met bijslaapster (minnares). Er is zelfs een boek ‘Modern verdwijnwoordenboek’ van Ton den Boon, waarin vele honderden verdwijnwoorden zijn verzameld.
Sommige woorden zijn echt veel te mooi om te laten verdwijnen. Die woorden verdienen een reanimatie; er moet nieuw leven in geblazen worden. Dat is ook het doel van het ‘Gezelschap van Geadopteerde Vergeetwoorden’ van Taalstaat, het wekelijks taalprogramma van Frits Spits op Radio 1. Zo vind ik persoonlijk de woorden ‘hemelvlam’ (dichterlijke benaming voor de zon) en beseffeloosheid te mooi om te laten verdwijnen.
Natuur en woorden
In Engeland is het genre ‘new nature writing‘ een hype. Schrijvers als Robert Macfarlane schrijven over de relatie tussen taal en natuur. Volgens Macfarlane is het belangrijk om natuurwoorden te behouden. Zodra we deze woorden kwijtraken, kunnen we de natuur niet meer omschrijven en zijn we, volgens hem, ook minder geneigd om de natuur te beschermen. In zijn boek ‘Landmarks’ houdt hij bijvoorbeeld een pleidooi om het woord ‘bretsh’ te behouden. Met dit woord wordt op de Shetland-eilanden het geluid van golven die op de rotsen slaan omschreven. Ook wil hij het woord ‘fizmer’, het geluid dat gras maakt als er een zacht windje over waait, behouden.
De Nederlandse literatuur is, zoals Maarten ‘t Hart ooit schreef, een literatuur van stadsmensen. Onze taal kent veel woorden voor bebouwing en weinig woorden voor natuur. Laten we dus voorkomen dat mooie natuur(woorden) als Heide, Grutto en Zomertortel met stille trom verdwijnen uit ons landschap en onze taal.
Nieuwe woorden 2019?
In 2019 komen er uiteraard ook weer nieuwe woorden bij. Als ik een voorspelling mag doen dan krijgen we veel nieuwe woorden, die iets te maken hebben met het veranderende klimaat en de energietransitie. Enkele kanshebbers voor de nieuwe Van Dale 2019 zijn: mooiweermoeiheid, hittekrediet, droogtemanager, van-gas-los-religie, waterdressuur, gaschaos, uitstootpolitie, gestookvervuiling, klimaatarmoede, klimaatkwakzalver, energiedwergen en vliegschaamte.
Opvallend is wel dat de nieuwe woorden rondom klimaat steeds heftiger worden. De voor- en tegenstanders van energiemaatregelen gaan elkaar met stevige worden te lijf. Zo zag ik al voorbijkomen: klimaatruzie, klimaatbedrieger, klimaatpolarisatie, klimaathaat, klimaatradicalisering en windmolenterrorisme. Tja. Dat beloofd niet veel goeds. Voor je het weet hebben we een klimaatoorlog.
Hét woord van 2019!
Ik kies daarom voor klimaatpolder als hét nieuwe woord voor 2019.
Waar een klein land groot in kan zijn! Laat het woord ‘polderen’ niet verdwijnen; laten we dit oer-Nederlandse woord nieuw leven inblazen.
Foto: Zomertortel. “Laten we voorkomen de Zomertortel met de stille trom verdwijnt uit ons landschap en onze taal.”
Over deze column:
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Maarten Steinbuch, Mary Fiers, Carlo van de Weijer, Lucien Engelen, Tessie Hartjes en Auke Hoekstra, probeert Innovation Origins uit te vinden hoe de toekomst eruit zal zien. De zes columnisten, af en toe aangevuld met gastbloggers, zijn allemaal op hun eigen manier bezig met oplossingen voor de problemen van onze tijd. Zodat Morgen Beter wordt. Hier alle eerdere afleveringen.
