Morgen beter: In de wereld van Leonardo da Vinci

De allerlaatste dag van 2019 bracht ik door op Clos Lucé: het kasteel in de idyllische Loire-streek waar Leonardo da Vinci de laatste jaren van zijn leven doorbracht. Het had impact op me. In de weken die volgden merkte ik dat de naam van da Vinci, als terloops voorbeeld, steeds opdook in mijn uiteenzettingen over Design Thinking. Wanneer er een structureel patroon ontstaat in terloopse voorbeelden dan wordt het tijd om daar eens wat dieper over na te gaan denken. Ik realiseerde me dat Leonardo da Vinci (1452-1519) misschien wel de allergrootste Design Thinker is die ooit op deze planeet heeft rondgelopen.

Waar Design Thinking vaak gezien wordt als een werkvorm met geeltjes en stiftjes, is het eigenlijk een mindset waarbij met een ontwerpende manier van denken, oplossingen voor complexe vraagstukken worden gecreëerd én getoetst. Daarmee is Design Thinking als mindset een bakermat voor innovatie. Leonardo da Vinci was de eerste die echt uitblonk in deze combinatie van tegelijkertijd creëren en onderzoeken. De wetenschappers Tal en Gordon typeren hem als “a man who observed sciences in an artistic way and art in a scientific way”.

Toegepaste wetenschap

Leonardo Da Vinci wist dat innovatie niet enkel een proces was van creativiteit, maar zeker ook een proces van toegepaste wetenschap. In het Clos Lucé hangt bijvoorbeeld de uitspraak “La science est le capitaine, et la pratique, ce sont les soldats”. Leonardo studeerde veel en kon die kennis op interessante wijze toepassen. Dat maakte hem een interessante gesprekspartner. De koning van Frankrijk bood hem zelfs een kasteel en 700 daalders per jaar om enkel zijn gesprekspartner te mogen zijn. Wat was ik graag in de tijd van nu zijn gesprekspartner geweest! Maar door te bestuderen wat da Vinci zo bijzonder maakte, kunnen de innoverende geesten van de tegenwoordige tijd wel verder groeien. Hiertoe doe ik graag een eerste aanzet.

“La science est le capitaine, et la pratique, ce sont les soldats”
Leonardo da Vinci

Een typisch Design Thinking-element in de wereld van da Vinci vormt het feit dat hij zich niet liet vastpinnen op één discipline. De beste man was architect, uitvinder, kunstenaar, filosoof en ingenieur. Da Vinci wordt wel beschouwd als de belichaming van de ‘Homo Universalis’, het renaissancistische ideaalbeeld van de mens als breed ontwikkeld wezen. Hij werd gedreven door nieuwsgierigheid en stelde zichzelf simpele vragen als ‘hoe vliegt een vogel?’ of ‘wat is een mens?’. Simpele vragen met complexe antwoorden, waarbij een combinatie van disciplines noodzakelijk is. Die complexe antwoorden inspireren de wetenschappers van nu nog altijd. We zien Da Vinci voornamelijk als de maker van het bekendste schilderij ter wereld, maar uit een bibliometrisch onderzoek blijkt dat zijn contributie aan de wetenschap door de wetenschappers van nu net zozeer geroemd wordt als zijn contributie aan de kunsten.

Da Vinci wordt bewonderd om zijn waarnemingsvermogen. Hij observeerde de natuur, hij observeerde mensen en hij observeerde de omgeving waarin die mensen leefden. Da Vinci blonk met name uit in het in beeld brengen van zijn observaties. Hij verstond de kunst van het visualiseren als geen ander. Hij schetste niet alleen voor zijn schilderijen, maar ook voor zijn mechanische ontwerpen zoals de draaibrug, de auto of de tank. Van zijn innovatieve ideeën zijn schetsjes en schaalmodellen te vinden in zijn beroemde Codex. In de wereld van Design Thinking noemen we dat prototypes.

Ideale stad

Maar zijn Design Thinking-perspectief is het scherpst zichtbaar in zijn missie, zijn bestaansrecht: hij was steeds bezig met het creëren van oplossingen. De kunstenaar wilde dingen mooier maken, de ingenieur wilde dingen beter, sneller en efficiënter maken en de architect wilde het leven van mensen prettiger maken. Zo was hij één van de eersten die niet alleen nadacht over het ontwerp van een gebouw, maar ook over stadsplanning en de leefbare stad, en maakte hij een ontwerp voor de ideale stad. Zijn voornaamste kracht hierbij was de constante combinatie van theorie en praktijk. Ik vermoed dat hij een groot voorstander van het HBO zou zijn geweest.

Niet alles in het leven lachte Da Vinci toe zoals zijn eigen Mona Lisa Smile. Onrust en frustratie waren veelvuldig zijn metgezellen. Da Vinci had overwegend meer enthousiasme voor het idee dan voor de uitvoering daarvan (ook wel de Da Vinci Paradox genoemd), en was dus geen betrouwbare partner wanneer je een klus geklaard wilde hebben. In het wetenschappelijke vakblad Brain leggen wetenschappers de hypothese voor dat Da Vinci ex-post gediagnostiseerd kan worden met ADHD: “there is enough indirect evidence to argue that Leonardo’s brain and cognitive functions were organized differently compared to the majority of the population”. Een andere hypothese voor het gebrek aan afronding vormt zijn drive om eindeloos te willen verbeteren, waardoor een werk nooit echt af was. Hij dacht en werkte in een iteratieve cyclus van waarnemen, begrijpen en creëren; als een spinnewiel dat eindeloos ronddraait.

Da Vinci dacht en werkte in een iteratieve cyclus van waarnemen, begrijpen en creëren; als een spinnewiel dat eindeloos ronddraait.

Als onderzoeker, als docent, als ondernemer, maar zeker ook als burger ben ik ervan overtuigd dat we met z’n allen veel verder komen wanneer we niet steeds het wiel opnieuw proberen uit te vinden. Herman Finkers zei hierover in de Volkskrant: “Als je elke keer dat de mens iets moois opbouwt dat afbreekt bij de volgende generatie, hou je weinig over”. We maken veel te weinig gebruik van de inzichten die reeds bestaan, van de fouten die reeds gemaakt zijn en van de ontwikkelprincipes die eerder bedacht zijn. We moeten leren van de groten voor ons; we moeten leren van Leonardo da Vinci.

Over deze column:

In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Maarten Steinbuch, Mary Fiers, Carlo van de Weijer, Eveline van Zeeland, Lucien Engelen, Tessie Hartjes, Jan Wouters, Katleen Gabriels, Peter de Kock en Auke Hoekstra, probeert Innovation Origins uit te vinden hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, af en toe aangevuld met gastbloggers, zijn allemaal op hun eigen manier bezig met oplossingen voor de problemen van onze tijd. Zodat Morgen Beter wordt. Hier alle eerdere afleveringen.