Miljoeneninvestering in onderzoek naar ethisch verantwoorde innovatie

Nederlandse wetenschappers gaan de komende jaren nieuwe methoden ontwikkelen om baanbrekende technologieën als kunstmatige intelligentie en moleculaire biologie moreel te evalueren. De ethici, filosofen en technisch wetenschappers ontvangen daarvoor een bijdrage van 17,9 miljoen euro van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het onderzoek moet leiden tot meer grip op de grote veranderingen die baanbrekende innovaties teweegbrengen in onze samenleving. Het tienjarige programma is een samenwerking van de Universiteit Twente, TU Delft, Universiteit Utrecht en TU/e, waarin ook Wageningen University & Research, Universiteit Leiden en Universitair Medisch Centrum Utrecht deelnemen.

Nieuwe technologieën schieten als paddenstoelen uit de grond. Denk aan innovaties op het gebied van kunstmatige intelligentie, virtual reality, nanogeneeskunde, moleculaire biologie, neurotechnologie en klimaattechnologie. Deze technologieën zullen een grote impact hebben op het dagelijks leven en kunnen bijdragen aan de oplossing van vraagstukken als klimaatverandering en de uitputting van grondstoffen. Maar ze roepen ook morele vragen op die nopen tot ethische reflectie. Waarden als privacy, vrijheid en gelijkheid, de grens tussen natuurlijk en kunstmatig en de perceptie van vrijheid en verantwoordelijkheid komen onder druk te staan.

Moreel evalueren

De onderzoekers spreken van een “heroriëntatie op het gebied van de ethiek van technologie”. Ze gaan binnen het programma nieuwe methoden ontwikkelen die noodzakelijk zijn om de nieuwe disruptieve technologieën te begrijpen, moreel te evalueren, en zo nodig in te grijpen in de wijze waarop de technologie zich ontwikkelt. Bijkomend doel is om de ethiek en filosofie in brede zin te vernieuwen door te onderzoeken hoe klassieke ethische waarden en filosofische begrippen een andere betekenis krijgen door moderne technologie.

Het programma is niet alleen uniek voor Nederland, maar ook internationaal. De Nederlandse wetenschappers, onder wie TU/e-hoogleraren Wijnand IJsselsteijn en Anthonie Meijers, behoren tot de wereldtop in hun vakgebied.

Stamcelonderzoek

Het onderzoek van de TU/e zal zich vooral richten op de invloed van biomedische en digitale technologieën op het zelfbeeld en zelfbegrip van de mens. Begrippen als autonomie, lichamelijkheid, sterfelijkheid en transcendentie komen door innovaties als genetische manipulatie en kunstmatige intelligentie op losse schroeven te staan.

Denk aan stamcelonderzoek naar ziektes als Parkinson’s dat steeds vaker gebruik maakt van hybride mens-dier-embryo’s. Wat betekent dat voor het onderscheid tussen mens en dier, dat zo lang bepalend is geweest voor onze normen en waarden, en onze wetgeving?

IJsselsteijn is erg blij met de beurs. “Technische universiteiten hebben een rol en verantwoordelijkheid waar het gaat om de menselijke, maatschappelijke, en ecologische consequenties van technologie. De toekenning van dit programma onderstreept het belang van ethische reflectie en verantwoording bij technische innovaties, en geeft ons de middelen om ook de ethiek zelf waar nodig te vernieuwen.”

“Technische universiteiten hebben een rol en verantwoordelijkheid waar het gaat om de menselijke, maatschappelijke, en ecologische consequenties van technologie.”

Het project is het eerste op het gebied van filosofie dat een bijdrage ontvangt uit het Zwaartekracht-programma. Het programma, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van OCW, richt zich op excellente wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s. NWO, de nationale wetenschapsfinancier, begeleidt het programma in opdracht van het ministerie. In deze ronde is aan zes projecten een bijdrage toegekend van in totaal 113,5 miljoen euro. Met de bijdrage kunnen toponderzoekers gedurende een periode van tien jaar vernieuwende onderzoeks- en samenwerkingsactiviteiten ondernemen met een fundamenteel karakter.