Kroatië zet met coronaherstelfonds in op verduurzaming gebouwen na aardbevingen

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas. Deze week: Kroatië.

Niet alleen de pandemie liet afgelopen jaren grote schade achter in Kroatië. Ook twee verwoestende aardbevingen zorgden voor een enorme ravage en zijn een kostenpost voor het land. Kroatië wordt door middel van het coronaherstelfonds van Europa ondersteund met 6,3 miljard euro aan subsidies. Een groot deel daarvan, 40,3 procent, is gericht op het klimaat. Het plan richt zich voornamelijk op de verduurzaming van de gebouwen, die na de aardbevingen broodnodig hersteld moeten worden. Daarnaast staat duurzame mobiliteit centraal. 20,4 procent van het plan bevordert de digitale transitie.

Energiezuinige gebouwen

789 miljoen euro gaat naar de wederopbouw van gebouwen die getroffen zijn door de aardbeving, waarbij energie-efficiëntie een groot aandachtspunt is. Ze zullen niet alleen seismisch beter bestand worden, maar ook ten minste 30 procent energie besparen ten opzichte van de staat vóór de renovatie. Dat levert dus een flinke bijdrage op aan een schoner milieu. 

Neven Duic is professor aan de Universiteit Zagreb, werkzaam op de afdeling Energy, Power Engineering and Environment. Een van de grootste uitdagingen waar het land de komende jaren mee maken krijgt als het gaat om verduurzaming, is volgens hem het vervangen van de gasketels in de gebouwen. “Na de aardbevingen zijn veel gasketels vernieuwd, terwijl we eigenlijk veel meer moeten inzetten op alternatieven voor gas, zoals warmtepompen en stadsverwarming, willen we sneller progressie maken.” 

Maar hoe ziet zo’n duurzaam alternatief er dan uit? Kroatië ligt aan de Adriatische Zee, en doet daar zijn voordeel mee. Duic beschrijft hoe warmtepompen die werken op zeewater kunnen helpen in het verder verduurzamen van gebouwen. Deze warmte kan rechtstreeks worden geleverd in het geval van hotels en ziekenhuizen, of via stadsverwarming. “Kroatië is al langere tijd bezig met verwarming die werkt op basis van zeewater. We zouden heel Noord-Kroatië ermee kunnen verwarmen. Ook kunnen we nog veel meer gebruik gaan maken van duurzame bronnen als geothermische energie en afvalwarmte. Het heeft echt veel potentie. Ik ben er dus bang voor dat de gasketels in gerenoveerde gebouwen al redelijk snel vervangen moeten worden met duurzamere alternatieven.”

Spoorwegen en elektrische auto’s

728 miljoen euro wordt uitgetrokken voor de verduurzaming van de mobiliteit, die nog een lange weg te gaan om klimaatneutraliteit te bereiken. Zo kan het spoorwegnet van Kroatië een stuk beter. “We hebben tot nu toe vooral geïnvesteerd in wegen. Het wordt tijd om over te stappen op een schonere manier van reizen. Het spoorwegnet vormt daar een belangrijk onderdeel van.” 

En voor wie toch de weg op wil: er komt geld vrij voor elektrische voertuigen op de weg. Er komen onder andere zo’n 1300 oplaadstations door het land bij. “In Kroatië is het marktaandeel van elektrische voertuigen slechts 2 procent. We ontvangen veel toeristen die hierheen komen met elektrische auto’s. Daarom moeten we een structuur zien om te bouwen. Dat is niet alleen belangrijk voor het klimaat, maar ook voor de economie. Dit is dus een zeer belangrijk onderdeel van het plan.”

Waterstof en biobrandstoffen

Kroatië stelt zichzelf als doel om in 2030 meer dan 36 procent hernieuwbare energiebronnen te gebruiken. Er wordt 658 miljoen euro uitgetrokken voor de energietransitie en de modernisering van de energie-infrastructuur. Onder andere groene waterstof en geavanceerde biobrandstoffen staan daarin centraal.

“Ik was nogal verbaasd toen ik hoorde dat we als land nu al zoveel gaan inzetten op groene waterstof. Waterstof past in een duurzame toekomst, maar er zijn ook beren op de weg en er is meer onderzoek en investering in duurzame bronnen nodig voordat we waterstof breed in ons land kunnen inzetten. Een van de redenen is dat de elektriciteit nog steeds niet hernieuwbaar genoeg is. Waterstof heeft alleen zin als het koolstofarm is, dat wil zeggen voornamelijk geproduceerd uit de groene stroom in uren dat er een overschot aan is, we hebben nog maar een paar honderd van zulke uren per jaar. Zelf zou ik gaan voor een technologie die op zeer korte termijn op grote schaal kan worden ingevoerd. Maar het is toch een stap in de goede richting.” 

Kroatië is altijd koploper geweest op het gebied van biobrandstoftoepassingen, en ook daar wordt in het plan op ingezet. Duic ziet dit als positief: “De wereldwijde luchtvaart zal er steeds meer gebruik van gaan maken in de toekomst, voorspel ik. Hoewel het nog steeds een dure brandstof is, krijgen verschillende landen er steeds meer belangstelling voor.”

CO₂ afvangen

Ook investeert Kroatië in het afvangen van CO₂. Het land heeft investeringen in twee specifieke projecten opgenomen. Er wordt een proefproject uitgevoerd bij ammoniakproductiefaciliteit Petrokemija Kutina. Daarbij wordt CO₂ afgevangen en via een bestaande gaspijpleiding vervoerd naar uitgeputte olie- en gasvelden in Ivanić Grad, Kroatië. Het project heeft tot doel 190.000 ton CO₂ per jaar af te vangen. Een tweede investering gaat naar een CCS-installatie die deel zal uitmaken van een ethanolraffinaderijproject. Het project is gericht op het afvangen van 55.000 ton CO₂ per jaar, die zal worden getransporteerd naar uitgeputte gasvelden op ongeveer 40 kilometer afstand van de locatie.

Digitale transitie: Plattelandsgebieden verbinden

Wat betreft digitalisering heeft Kroatië te maken met uitdagingen rondom de connectiviteit van afgelegen plattelandsgebieden. Deze gebieden blijven achter op het gebied van onder andere gigabit-connectiviteit. Een van de plannen is om de breedbandinfrastructuur te financieren in gebieden waar onvoldoende commerciële belangstelling is. Dit moet zorgen voor het verkleinen van de digitale kloof in Kroatië. De investering zal ongeveer 20 projecten van lokale overheden omvatten. Zo’n 700.000 inwoners zijn daarmee geholpen.

Een hele klus

De grootste uitdaging in het hele verhaal blijven toch het vervangen van de gasketels, vindt Duic. “En dat er subsidies op worden verstrekt helpt beslist niet. Veel ketels zijn gloednieuw. Terwijl ze uiteindelijk toch allemaal hopelijk door warmtepompen vervangen worden. Dat lijkt me nog een hele klus.”  

Maar al met al ziet het plan er goed uit, “als de uitvoering ten minste net zo goed is als op papier staat aangegeven”, aldus de professor. “Soms is ons land simpelweg te bureaucratisch. We zijn heel goed in het te laat beginnen met actie ondernemen. Dat hebben we eerder gezien. We moesten al vaker Europese gelden terugsturen omdat we ze simpelweg niet gespendeerd hadden. Laten we hopen dat we nu echt overgaan op actie.”