Hoogleraar Gerard Bos en zijn bedrijf CiMaas ontwikkelen in hun lab een vaccin en killercellen tegen kanker. De kennis is er, nu is het een kwestie van tijd en vooral geld. Begin 2023 zouden al leukemiepatiënten behandeld kunnen worden.
Op zijn werkkamer op de Brightlands Chemelot Campus in Geleen hangt een artist impression van killercellen die kankercellen te lijf gaan. Het lijken wel bollen in een ijscoupe waarin pistache de hazelnoot te lijf gaat. Het gaat natuurlijk om een versimpelde weergave van wat hoogleraar Interne Geneeskunde Gerard Bos en zijn team in het lab op de Geleense Brightlands campus doen. Ze vermeerderen en verbeteren killercellen én ontwikkelen een vaccin tegen kankers als leukemie.
Toeval
Kruidenier worden zoals zijn vader wilde hij niet. Dus bedacht zijn moeder die samen met vader de winkel bestierde, dat hij maar geneeskunde moest gaan studeren. Na een gesprek met de huisarts volgde hij het advies van zijn moeder op. Via een advertentie in het ‘plaatselijke sufferdje’ werd zijn aandacht gewekt door de jonge faculteit in Maastricht. Een bezoek als student aan een ‘congresje’ over receptoren kwam zijn latere promotor toevallig ter ore en leidde uiteindelijk tot een onderzoek naar beenmergtransplantatie bij leukemiepatiënten. Gerard Bos (Wageningen, 1960) wil maar zeggen: het leven bestaat uit louter toeval.
Wat wij goed gedaan hebben, is dat we standvastig zijn. We hebben twee producten in de pijplijn, de killercellen en het vaccin.
Voetballen
Na omzwervingen in de Randstad en Brussel vestigde hij zich met zijn vrouw, kinderarts, in 2000 definitief in Maastricht. Onderzoek in Seattle had hij laten schieten. “Zou ik het nog eens doen, ik weet het niet. Je vindt hier wel kwaliteit van leven. Mijn kinderen hebben vijftien jaar in hun eigen tuin kunnen voetballen. Dat had in de Randstad nooit gekund.”
Het is ongetwijfeld een lekengedachte, maar je mag hopen dat er over de hele wereld naarstig onderzoek wordt gedaan naar vaccins en killercellen. Gerard Bos: “Als je mij depressief wil hebben moet je inderdaad beginnen over soortgelijke onderzoeken en de vraag stellen of we nog op tijd of uniek zijn. Wat wij goed gedaan hebben, is dat we standvastig zijn. We hebben twee producten in de pijplijn, de killercellen en het vaccin. Is dat nog kansrijk? Ja. Liggen er heel veel kapers op de kust die het ook kunnen? Zeker. Ik denk dat de slaagkans hier gezien de omvang wel wat kleiner is dan op andere plekken in de wereld om iets van laboratorium naar patiënt te krijgen. Dit had in Seattle beslist groter uitgepakt omdat de infrastructuur daar grootser is.”
Toch prijst Bos de vrijheden die hij in Limburg heeft. “Ik ben hier letterlijk begonnen in een leeg laboratorium met een catalogus waarin stond hoe je een pipetpuntje moest bestellen. De eerste analiste heb ik geleerd hoe je celletjes moet kweken. Die is uiteindelijk ook bij mij gepromoveerd, dit was echt bottom-up. En dat is leuk, vrijheid.”
Life sciences
CiMaas begon op Brightlands Maastricht Health Campus. “Daar zijn we zeer goed gefaciliteerd door Jan Cobbenhagen en zijn team. Die heeft geregeld dat ik als dokter – samen met mijn collega Germeraad – een bedrijf (CiMaas) heb kunnen starten via de Kennisregeling. Op Brightlands Chemelot Campus in Geleen hebben we samen met Neuroplast een lab opgericht. We delen de kosten en profiteren van elkaar omdat zij ook een celtherapieproduct hebben.”
Natuurlijk heeft al het kankeronderzoek al veel opgeleverd. “Toen ik begon met studeren, waren er bepaalde ziektes waarmee je maar twee en een half jaar te leven had en nu tien. Er zijn nu celtherapiemethodes die ervoor zorgen dat je bij bepaalde lymfklierkankers kans hebt op genezing. De ontwikkeling zit er echt in. En die gaat enorm snel. Mede dankzij onderzoekers zoals wij, start-ups en de farmaceutische industrie die permanent aan het scouten is: waar gebeurt wat? Landen als Amerika en China zijn wel in de lead. Ik was een paar weken geleden in Boston op een congres over celtherapie bij de ziekte van Kahler, vooral om te kijken of er nog plek is voor wat wij aan het doen zijn. Conclusie: we moeten voor een andere ziekte kiezen. Vandaar dat we ons nu vooral concentreren op leukemie en borstkanker.”
Als iemand zegt: ‘hier heb je nog twee miljoen extra’, dan behandelen we begin volgend jaar patiënten met leukemie met killercellen
Mecenas
Tijd en geld zijn de voornaamste zorgen voor Bos. “We kunnen zeker impact hebben. En gelukkig voor de patiënt worden er stappen gezet. Wij zijn mogelijk één van die stappen.’ Überhaupt was dit onderzoek misschien nooit van de grond gekomen zonder de gefortuneerde, inmiddels overleden Heerlense makelaar Henk Stienstra. ‘Wij zijn er uitsluitend en alleen dankzij hem. Ik stuurde hem een brief omdat hij in de Quote 500 stond. Na drie telefoontjes mocht ik komen. Hij vroeg wat ik kwam doen. Ik zei: ‘Geld ophalen.’ Zijn antwoord: ‘Jammer, maar ik heb vorige week met een paar vrienden tien miljoen aan Amsterdams onderzoek gegeven.’ Binnen een half uur ging ik bij hem weg met 500.000 gulden. Dat is de start geweest van ons onderzoek en een blijvende vriendschap. Toen hebben we ook de basis gelegd voor Kankeronderzoekfonds Limburg, omdat ik dacht: we moeten in de regio zelf de verantwoordelijkheid nemen om dat geld te zoeken. We kunnen wel het handje ophouden bij KWF Kankerbestrijding, maar we moeten er ook zelf energie in stoppen. Dus de mecenas hebben wij wel gevonden maar je moet er hier in Limburg twintig hebben, want er zijn heel veel jonge mensen met goed onderzoek.”
Kanker de wereld uit
Gerard Bos en zijn team bij CiMaas zijn continu op weg naar nieuwe uitdagingen. Soms lukt dat – er is een lening van circa twee miljoen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. En recent werd een subsidie (1,5 miljoen euro) met de Universiteit Maastricht, Utrecht en Cimaas verkregen voor onderzoek naar killercellen en borstkanker. Soms gaat het ook niet zoals verwacht. ‘We hebben de laatste jaren heel veel tijd gestoken in een beursgenoteerde partner in Amerika waar tien miljoen euro beschikbaar was voor ons gezamenlijk onderzoek. Alles was min of meer geregeld en toen er getekend moest worden, bleken CEO en Board afscheid van elkaar genomen te hebben. Kun je weer opnieuw beginnen.’
“Het is niet zo dat we op zwart zaad zitten hoor”, zegt Gerard Bos. “We werken hard en zijn zeer hoopvol. Natuurlijk geloof ik – en met mij het hele team – dat het gaat lukken anders zou ik stoppen. Maar het kan zomaar zijn dat er morgen iemand opstaat die zegt: we hebben nu toch iets gevonden… Drie Nobelprijzen en de kanker is de wereld uit. Iedereen kan altijd sneller zijn, dat is het risico. Maar het liefste hebben we het goede nieuws hier natuurlijk.”
Moeten alle mannen van 87 van hun prostaatkanker geholpen worden? Dat is best een filosofische vraag. Dat wij sterk inzetten op bijvoorbeeld borstkanker is evident als je ziet dat vooral vrouwen op relatief jonge leeftijd daarmee te maken kunnen krijgen
Paar miljoen
Cimaas ligt goed op koers, denkt Bos. “We werken al jaren aan de killercellen, we bouwden dit lab, we hebben een vergunning van de inspectie om een vaccin te maken en als iemand zegt: hier heb je nog twee miljoen extra, dan behandelen we begin volgend jaar patiënten met leukemie met killercellen. We waren er bijna al geweest met die Amerikaanse partner. Die paar miljoen gaan we ook wel vinden, ook zonder hen.”
Killercellen maken is een bijzonder ingewikkeld procedé. “Je moet niet alleen die cellen maken maar die kankercellen moeten er ook nog reageren en dat is toch een risico. Killercellen kunnen onderscheid maken tussen zieke en gezonde cellen. Vijf procent van onze witte bloedlichamen zijn killercellen, en die heten zo omdat deze behoren tot je eerste verdedigingslinie als je bijvoorbeeld COVID of een andere virusinfectie krijgt. Die maken we bij en die gaan geïnfecteerde cellen te lijf.”
Moet er niet meer geld vrijkomen voor onderzoek?
“Er zijn ook mensen die zeggen: waar maak je je nou druk over, de meeste mensen worden 75 zonder kanker. Zouden we ons geld niet aan leuke dingen besteden? Kanker is een luxe probleem toch? Behalve voor kinderen, maar die krijgen bijna altijd acute leukemie en genezen in tachtig procent van de gevallen. Moeten alle mannen van 87 van hun prostaatkanker geholpen worden? Dat is best een filosofische vraag. Dat wij sterk inzetten op bijvoorbeeld borstkanker is evident als je ziet dat vooral vrouwen op relatief jonge leeftijd daarmee te maken kunnen krijgen. Ja, er moet dus nog veel geïnvesteerd worden, maar geld blijft ook een schaars product in onze maatschappij, dat moeten we ons ook realiseren en er dus zorgvuldig mee omgaan.”
Geen welvaartsziekte
Je zou ook meer kunnen investeren in gezonder leven, maar daar heeft Gerard Bos uitgesproken ideeën over. “Kanker is geen welvaartsziekte. Kanker is een proces van veroudering. Als je naar chromosomen en eiwitten in kankercellen gaat kijken, dan zie je dat het zelfreparatiemechanisme van die cel weg is. Een kankercel deelt meestal niet snel, maar verliest zijn vermogen om dood te gaan. Ook al deelt de kapotte cel zich langzaam, na een paar jaar heb je er heel veel. En als je meer dan een kilo kwaadaardige cellen hebt dan wordt het lastig voor je lichaam. Soms wordt je immuunsysteem aangetast wat kan bijdragen aan het ontstaan van kanker, maar voor tachtig, negentig procent is de belangrijkste factor het verouderingsproces.”
Maakbaar
Nog een interessante uitspraak van Bos: Als we allemaal gezond gaan eten, krijgen we meer kanker. “Wat gebeurt er als we allemaal heel gezond gaan eten? Dan ga je niet meer of veel later dood aan hart- en vaatzieken. Lifestyle is meer van invloed op hart- en vaatziekten dan op kanker -met roken als uitzondering! Dus word je ouder en krijg je meer kans op kanker. Als meer mensen oud worden hebben we meer oudere mensen en veel meer kankers. Zoals meer oudere vrouwen dementie krijgen, omdat de mannen zo oud niet geworden zijn. Politici snappen dat ook niet, aan kanker doodgaan is veel duurder dan sterven aan hart- en vaatziekten. Op middellange termijn is preventie gericht op leefstijl dus niet kosten-effectief voor de zorg. Maar je wordt wel ouder, en dat is winst.”
“Soms klopt het wel hoor”, relativeert hij een beetje. “Als je alcohol drinkt heb je als vrouw bijvoorbeeld iets meer kans op borstkanker. Maar er is een wereld van experts die mijns inziens de feiten te stellig duiden. Ze suggereren dat de wereld met gezond leven maakbaar wordt en dat kanker voorkomen kan worden. Dit allemaal overwegende blijft het een intellectuele uitdaging tegen kanker te strijden, mooier in elk geval dan kruidenier worden denk ik nog steeds.”
Samenwerking
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
