Investeringen in hernieuwbare energie helpen Litouwen groener te worden, maar de landbouw moet duurzamer

Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas.

Litouwen, het eerste land dat zich in 1990 onafhankelijk verklaarde van de Sovjet-Unie, was eerder dit jaar ook het eerste land dat zich onafhankelijk verklaarde van Russisch gas. Daartoe vond het Baltische land een alternatief in vloeibaar aardgas – LNG – aangezien de terminal van Klaipėda de invoer uit Noorwegen en de Verenigde Staten zag toenemen. Vilnius heeft echter hogere ambities. Tegen 2050 moet alle verbruikte elektriciteit in het land zelf worden opgewekt. Er moet echter nog veel worden gedaan, vooral op het gebied van hernieuwbare energie. 

Geen tastbare oplossingen

Litouwen krijgt 2,2 miljard euro aan subsidies van de Europese Commissie via het coronaherstelplan. 37,8 procent van dit bedrag is bestemd voor vergroening, terwijl een derde voor de financiering van de digitale transitie is bestemd. Vervoer en landbouw zijn de sectoren met de hoogste uitstoot. Hoewel een deel van het EU-budget naar groener vervoer gaat, wordt er opvallend genoeg niet geïnvesteerd in duurzamere landbouw. Volgens een EU-rapport is 21 procent van de emissies van het land in 2019 afkomstig van landbouwactiviteiten – het EU-gemiddelde ligt op 10 procent.

In hetzelfde document werd onderstreept hoe de meeste economische sectoren hun uitstoot verminderden, terwijl in de twee voornoemde sectoren de broeikasgasuitstoot juist vermeerderde. 

“Als er geen significante maatregelen worden genomen, zullen we op middellange termijn een toename van de emissies zien”, zo vertelde Domantas Tracevičius aan Innovation Origins. Hij is de oprichter van VšĮ Žiedinė ekonomika, een NGO die een circulaire economie promoot. “Ik zie de regering geen tastbare oplossingen presenteren. Er ligt nog niets op tafel.”

Niet-duurzame agrocultuur

Van de twee sectoren is de landbouw het meest gekant tegen verandering. Tracevičius nam deel aan enkele vergaderingen met vertegenwoordigers van de sector en de regering. “Het is een zeer moeilijke situatie. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid – het GLB – zou progressiever moeten zijn om de emissies terug te dringen. Ik zie het als een falen van het ministerie van Landbouw omdat er geen wil is om dingen te veranderen. De omschakeling naar nieuwe benaderingen is zeer moeilijk te bevorderen.”

Ondanks zijn bescheiden omvang staat Litouwen namelijk in de top 15 van tarwe-exporteurs ter wereld met een waarde van 826,2 miljoen dollar in 2021. “De lobby is gewoon te sterk. De minister van Landbouw heeft een verleden als milieuactivist en werkt aan duurzame landbouw. Desondanks lijkt hij niet bereid om met de ngo-sector samen te werken om alternatieven te vinden”, voegt Tracevičius eraan toe. Broeikasgasemissies uit de landbouw hebben ook gevolgen voor de Oostzee, een van de meest vervuilde zeeën ter wereld. 

Oplaadinfrastructuur ontbreekt

In de mobiliteitssector gaat het daarentegen wat sneller. In het Litouwse RRP wordt 346 miljoen euro uitgetrokken voor duurzaam vervoer. In 2021 heeft de regering een wetsvoorstel goedgekeurd om milieuvriendelijker mobiliteit te bevorderen. Onderdeel van het initiatief is de installatie van 6000 oplaadpunten tegen 2030. De regering heeft ook subsidies aangeboden voor de aankoop van minder vervuilende voertuigen. 

“Tot nu toe heeft de subsidieregeling geen effect gehad. De laadinfrastructuur is erg zwak. Hopelijk komt daar met de komende investeringen verandering in”, zegt Tracevičius. Volgens een rapport van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) maakte in 2018 elektriciteit slechts 1 procent uit van de brandstof die in de transportsector werd gebruikt. Biobrandstoffen vertegenwoordigden 4 procent.

“De meeste auto’s in het land die op biobrandstoffen rijden, gebruiken brandstoffen van de eerste generatie. Ik hoop dat het Europees Parlement het gebruik van die brandstoffen zal verbieden, omdat ze afkomstig zijn van palmolie, waarvan de winning verwoestend is voor landen in Zuidoost-Azië. Brandstoffen van de tweede generatie hebben echter potentieel”, merkt Tracevičius op. 

Private investeringen

Ondertussen gaat het land steeds meer over op hernieuwbare energie. Litouwen heeft zijn kerncentrales in 2010 gesloten. Sindsdien is het grootste deel van de in het land geproduceerde energie afkomstig van bio-energie en afval. Zonne- en windcentrales leverden weinig of geen bijdrage aan de energiemix van het land. Het Litouwse coronaplan gaat projecten voor de opwekking van hernieuwbare energie financieren met 346 miljoen euro. Het grootste deel van dit geld is bestemd voor burgers om op hun huizen zonnepanelen tot 10 kW te installeren. Daarnaast bouwen publiek-private initiatieven in het land verscheidene zonne- en windparken. 

“Verschillende gemeenten hebben overeenkomsten voor hernieuwbare energiecentrales ondertekend. We liggen voor op de doelstellingen voor 2025 voor zonne- en windenergie. Ik denk dat Europa verrast zal zijn door wat er in Litouwen gaat gebeuren”, aldus Tracevičius. In mei kondigde Green Genius – een bedrijf voor hernieuwbare energie – aan, dat het uiterlijk in 2025 700 MW aan zonne- en windenergie in het land installeert. Een ander groenestroombedrijf, European Energy, legt in de buurt van Vilnius een windmolenpark van 121 MW aan. Het bedrijf wil tot 2024 tot 1,5 miljard euro in Litouwen investeren – zowel in wind- als in zonne-energie – en streeft daarbij naar een totale capaciteit van meer dan 1 GW. 

Van importeur naar exporteur

Op weg naar de elektriciteitsautarkie van 2050 zijn nog andere mijlpalen gezet. Tegen 2030 wil Litouwen zijn invoer van elektriciteit halveren. Tegen datzelfde jaar wil Vilnius ook 70 procent van de elektriciteit produceren uit hernieuwbare bronnen. In 2019 vertegenwoordigden wind- en zonne-energie samen 1,8 procent van de totale energievoorziening. Litgrid – een Litouwse beheerder van het elektriciteitstransmissiesysteem – liet weten dat in 2021 de hoeveelheid elektriciteit uit hernieuwbare bronnen met 45 procent is toegenomen.

“Ik weet niet wat er gaat gebeuren en hoe het zal gaan. Ongetwijfeld zullen er interessante ontwikkelingen zijn in de elektriciteitssector. Ik verwacht dat Litouwen in 2030 al een exporteur van energie zal zijn”, besluit Tracevičius. 

Foto: Schepen die LNG afleveren bij de terminal in Klaipėda