Over Decarbonizing Europe
Waar gaat het coronaherstelfonds over?
De Europese Commissie heeft een bedrag van 723,8 miljard euro beschikbaar gesteld om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden en Europa groener, schoner en toekomstbestendig te maken. Alle lidstaten konden plannen indienen voor een uitkering uit dit fonds.
Wie doen er allemaal mee?
Alle lidstaten van de Europese Unie. Alle lidstaten? Nee, Nederland heeft nog geen plannen ingediend. Hoewel eind januari bekend werd dat er achter de schermen in Nederland hard is gewerkt om de Europese miljarden binnen te slepen.
Waar moeten de lidstaten het geld aan uitgeven?
Minstens 37 procent moet worden gebruikt voor vergroening en 20 procent voor digitalisering. Daarnaast zijn er nog andere speerpunten:
– Smart, sustainable and inclusive growth
– Social and territorial cohesion
– Public health, economic social and institutional resilience
– Policy for future generations
Wat gebeurt er nog meer?
Verder heeft de EC nog enkele zogenoemde flagship areas benoemd:
Power up
Renovate
Recharge and Refuel
Connect
Modernise
Scale-up
Reskill and upskill
Wat gaat Innovation Origins doen?
De komende maanden besteden we aandacht aan de uitvoering van de plannen. We beschrijven wat elk land doet om de CO2-uitstoot terug te dringen en we maken reportages van innovatieve projecten. Aan de hand van infographics kun je de inspanningen van de lidstaten met elkaar vergelijken.
Een crisis als de coronapandemie vraagt om stevige maatregelen. De EU heeft 723,8 miljard vrijgemaakt om met het coronaherstelfonds (Recovery and Resilience Facility; RRF) de Europese economie uit de door corona veroorzaakte recessie te trekken. Om aanspraak te maken op een deel van die grote zak geld, dienen lidstaten een plan in bij de Europese Commissie. In de serie Decarbonizing Europe leggen we die plannen onder een vergrootglas.
Het Portugese herstelplan – ‘Recuperar Portugal, Construindo o futuro’ (Portugal herstellen, bouwen aan de toekomst) – was het eerste plan dat op de tafel van de Europese Commissie verscheen. Op 16 juni 2021 kreeg het plan groen licht: er komt €13.9 miljard aan subsidies en €2.7 miljard aan leningen vrij. Het ruim driehonderd pagina’s tellende plan van de Portugezen is vormgegeven rondom drie pilaren: economische-, territoriale- en sociale veerkracht, de klimaattransitie en de digitale transitie.
Het zwaartepunt ligt met bijna de helft (45 procent) van het totale budget bij investeringen die de economische, territoriale en sociale veerkracht vergroten. 16 procent is gereserveerd voor de digitale transitie en aan de klimaattransitie is 38 procent van het totale budget toebedeeld. Een percentage waarmee het land op het nippertje aan de EU-eis van 37 procent voldoet.
Klimaattransitie
In het herstelplan zet de regering in op investeringen in duurzame mobiliteit en -energie, waterstof, het decarboniseren van de industrie en energie-efficiëntie van gebouwen. De maatregelen dragen bij aan CO2-reductie van 55 procent in 2030, maar tot hoeveel reductie de investeringen uit het plan samen moeten zorgen, staat niet vermeld.
Klimaatactie is een belangrijk onderwerp in Portugal, zowel op sociaal als politiek niveau, vertelt Sofia Simões. Simões is hoofd van de resource economics-unit van The National Laboratory of Energy and Geology (LNEG). “We zijn kwetsbaar voor klimaatverandering, we ondervinden de gevolgen ervan al. Dat maakt het een urgent onderwerp.”
Ongelijkheid
In Portugal kloppen de gevolgen van klimaatverandering steeds harder op de deur. Ook volgens het recent gepubliceerde IPCC-rapport behoort Portugal tot de Europese landen die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering.
Zo kampt Portugal met ongekende droogte: sinds oktober viel er vrijwel geen regen. Op 15 februari constateerde het Portugese Institute of Meteorology (IPMA) dat negentig procent van het grondgebied zich in ernstige of extreme droogte bevond. Simões ziet dat de gevolgen van klimaatverandering ongelijkheid in de hand werken. “Ik ben bang dat de mensen die op het platteland wonen het hardst getroffen worden. Zij halen hun inkomsten uit landbouw, maar onze watervoorraad raakt op.”
Het tekort aan water is problematisch voor het drinkwater en landbouw, maar Portugal haalt ook een groot deel van de duurzame energie uit water. Het land telt zo’n zestig waterkrachtcentrales, die samen dertig procent van het jaarlijkse energievraag produceren. Door de aanhoudende droogte, moet de regering sommige van de centrales tijdelijk sluiten.
“Ik ben bang dat de mensen die op het platteland wonen het hardst getroffen worden. Zij halen hun inkomsten uit landbouw, maar onze watervoorraad raakt op.”
Sofia Simões
Bosbranden
Klimaatverandering zorgt er ook voor dat het land kampt met bosbranden. De branden vernietigen complete ecosystemen en levens. In de zomer van 2017 veroorzaakte een reeks bosbranden in Midden-Portugal een ramp waarbij 64 doden en 204 gewonden vielen. Het probleem wordt verergerd doordat veel van het land privébezit is, legt Simões uit. “Veel van de eigenaren wonen in de stad en kijken niet meer om naar het stuk land dat ze van hun grootouders geërfd hebben. Dat maakt het moeilijk om het probleem goed aan te pakken.”
“Ik ben bang dat het gaat escaleren”, gaat de klimaatwetenschapper verder. “We hebben de mensen in de stad die in elektrische auto’s rijden en die bewust bezig zijn met klimaatverandering. En we hebben mensen die lijden onder de gevolgen van klimaatverandering in de landelijke gebieden. Die ongelijkheid lijkt steeds groter te worden. Daar moeten we oog voor hebben.”
NextGeneration EU
De coronacrisis is een van de grootste uitdagingen van onze tijd. Met NextGenerationEU – met 806,9 miljard euro het grootste herstelplan ooit – wil de Europese Unie de lidstaten helpen om sterker uit de crisis tevoorschijn te komen. Het coronaherstelfonds vormt de kern van dit plan (723,8 miljard euro).
Dit fonds heeft twee doelen: ten eerste de Europese economie uit de recessie trekken die door de coronapandemie is veroorzaakt. Tegelijkertijd is het bedoeld om een impuls te geven aan belangrijke investeringen voor de toekomst en aan maatregelen om verandering door te voeren.
Alle 27 lidstaten hebben een plan ingediend. Of al het geld ook daadwerkelijk wordt uitgekeerd, is afhankelijk van een uiteindelijke beoordeling van de projecten. Zo moeten bijvoorbeeld de landen ten minste 37 procent van hun begroting besteden aan klimaatmaatregelen en 20 procent aan digitalisering.
Energie-afhankelijk
Portugal moet geld vrijmaken om de gevolgen van klimaatverandering te bestrijden en het land veerkrachtiger te maken – maatregelen die niet onder de groene transitie vallen, maar onder de veerkracht-pilaar van het herstelplan. Zo is er €615 miljoen gereserveerd voor het beschermen van bossen tegen bosbranden en €390 miljoen voor een beter watermanagement.
In 2019 waren fossiele brandstoffen goed voor 75 procent van de primaire energievoorziening. Portugal moet alle fossiele brandstoffen importeren en een belangrijke focus van het klimaatbeleid ligt dan ook op energie-onafhankelijkheid. In 2050 wil de regering nog maar voor 19 procent afhankelijk zijn van import.
Het land boekt progressie het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de energievoorziening te vergroten, met name voor elektriciteit. Dankzij hydropower en windenergie, was in 2019 54 procent van de elektriciteitsopwekking in Portugal duurzaam. In het herstelplan is €370 miljoen gereserveerd voor investeringen in groene waterstof en duurzame energie.
Energie-efficiëntie, decarboniseren van industrie en duurzame mobiliteit
Een sector die bij uitstek afhankelijk is van energie-import, is het publieke transport. In 2019 werd 94 procent van de energievraag in deze sector gedekt door olie. Duurzame mobiliteit is met €967 miljoen dan ook de grootste component van investeringen in de klimaattransitie. Investeringen in de metronetwerken van Lissabon en Porto zijn de grootste kostenposten.
Met €715 miljoen is het decarboniseren van de industrie de tweede kostenpost als het om klimaatinvesteringen gaat. Ondanks dit enorme bedrag, wordt het plan niet veel concreter dan “investeringen die gericht zijn op het koolstofarm maken van de industriële en zakelijke sector”.
Voor het energie-efficiënt maken van gebouwen, trekt de regering €610 miljoen uit. De helft van het budget is gereserveerd voor het energie-efficiënt maken van particuliere huizen, de rest van het bedrag gaat naar overheidsgebouwen. Een belangrijk onderwerp, want Portugal scoort hoog op de Europese Energy Poverty Index: 64 procent van de huishoudens kan hun huis in de winter niet warmhouden. Ter illustratie: in Nederland ligt dat percentage op zeven procent. “De mensen met een hoger inkomen die de verwarming aanzetten, vormen ook een probleem”, aldus Simões. “De gebouwen zijn zo slecht geïsoleerd, dat er heel veel elektriciteit nodig is om ze warm te maken en houden wat zorgt voor een hoge CO2-uitstoot.”
Sociale veerkracht
Het zwaartepunt van het herstelplan ligt – hoe hard gevolgen van de klimaatverandering ook aankloppen – bij investeringen die de sociale veerkracht van de Portugese maatschappij vergroten. Zo heeft het land heeft te kampen met een woonvestingprobleem. Ruim twintig procent van de Portugezen met een modaal inkomen klagen over lekkende daken, weinig zonlicht en schimmel in hun huizen. De grootste zak geld (€ 2.733 miljoen) gaat dan ook naar een hervorming van het woningsysteem door middel van een nationaal huisvestingsplan. Het doel van de hervorming is om een wet- en regelgeving rondom huisvesting te ontwikkelen, sociale huurwoningen en studentenwoningen te realiseren en 26.000 gezinnen aan degelijke huisvesting te helpen.
Foto: Zonne-energiecentrale in Portugal. © Riccardo Totta
Hier lees je alle andere verhalen van onze Decarbonizing Europe serie.
Steun ons!
Innovation Origins is een onafhankelijk nieuwsplatform, dat een onconventioneel verdienmodel heeft. Wij worden gesponsord door bedrijven die onze missie steunen: het verhaal van innovatie verspreiden. Lees hier meer.
Op Innovation Origins kan je altijd gratis artikelen lezen. Dat willen we ook zo houden. Heb je nou zo erg genoten van de artikelen dat je ons een bedankje wil geven? Gebruik dan de donatie-knop hieronder:
