Hoe oud is Sinterklaas? Het dilemma van de vergrijzing

Elk jaar in november, met de komst van Sinterklaas en zijn helpers naar Nederland, kan ik de gedachte aan een leven zo lang als hij naar verluidt heeft, niet uit de weg gaan. Zal ik later als ik later oud ben lichamelijk en geestelijk fit genoeg zijn om te genieten van mijn dagen zoals nu? Hoe voorspelbaar en eentonig zal mijn leven dan zijn? En zal zo oud worden me enig geluk brengen? Ironisch genoeg krijgen we in 2020 een glimp te zien van hoe het is om minder actief te zijn en hoe dat ons mentale en fysieke welzijn kan beïnvloeden.

In een beroemd essay uit het begin van de jaren dertig, getiteld ‘Economic possibilities for our children’, stelde John Maynard Keynes zich de wereld 100 jaar in de toekomst voor. Hij voorspelde dat ‘technologische werkloosheid’ – wat we tegenwoordig kunnen aanduiden als arbeidsautomatisering – zal leiden tot vooruitgang, naar een betere samenleving, naar een collectieve bevrijding van werk.

Eindeloze vooruitgang

Dankzij de eindeloze vooruitgang die kapitalisme en de vrije markt hebben gebracht, is de kwaliteit van het leven van de mensheid in de afgelopen eeuw sterk verbeterd. Over het algemeen hebben we tegenwoordig gereguleerde, goed betaalde werktijden onder betere omstandigheden die ons in staat stellen om meer doelen in het leven te hebben dan alleen maar geld te verdienen. We hebben de tijd en financiële middelen om van verschillende hobby’s te genieten, een paar keer per jaar op vakantie te gaan en gezonde kinderen te krijgen en ze te zien opgroeien. Ongetwijfeld hebben we nog niet de utopie bereikt die Keynes voor ogen had, maar het heeft ons op een missie gezet naar een lang en gezond leven.

Deze missie heeft velen in de gezondheidszorg, de farmacie, de consumentengoederen, de auto-industrie, de fitnesssector, de vrijetijdssector en de voedingsindustrie geïnspireerd om te investeren in innovatie en technologieën die onze vergrijzende samenleving ondersteunen. We raken steeds meer geobsedeerd door het meten en optimaliseren van ons leven om het zo ideaal mogelijk te maken, door fitter te worden, calorieën te tellen en ‘het juiste voedsel’ te eten.

Grotere doelen

Alles bij elkaar genomen, bouwen we in principe voort op ‘de juiste gewoontes’ van het leven om langer te kunnen leven. In feite is de wereldwijde gemiddelde levensverwachting sinds 1900 meer dan verdubbeld en ligt nu in veel landen boven de 70 jaar. Hoewel we deze prestatie moeten vieren, moeten we ook aandacht besteden aan de grotere doelen van het leven. Yuval Noah Harari bespreekt dit onderwerp uitgebreid en wijdt er in zijn boek Sapiens een hoofdstuk aan. Hij zei ooit:

“Het glazen plafond van geluk wordt op zijn plaats gehouden door twee stevige pijlers, de ene psychologisch, de andere biologisch. Op psychologisch vlak hangt het geluk eerder af van de verwachtingen dan van de objectieve omstandigheden. We raken niet tevreden door een vredig en welvarend bestaan te leiden. We worden eerder tevreden als de werkelijkheid overeenkomt met onze verwachtingen. Het slechte nieuws is dat als de omstandigheden verbeteren, verwachtingen exploderen. Dramatische verbeteringen in de omstandigheden, zoals de mensheid heeft ervaren in de afgelopen decennia, vertalen zich in grotere verwachtingen in plaats van grotere tevredenheid. Als we hier niet iets aan doen, kunnen ook onze toekomstige prestaties ons misschien net zo ontevreden achterlaten als altijd”.

Dubbele standaard

Naarmate de antiverouderings- en levensduurtrends toenemen, worden we geconfronteerd met een dubbele standaard. Een belangrijke en kritische factor is het aantal investeringen dat wordt gedaan om deze ontwikkeling te ondersteunen. In de VS stegen de nationale uitgaven voor gezondheidszorg met 4,6% tot 3,6 biljoen dollar in 2018, oftewel 11.172 dollar per persoon, en waren goed voor 17,7% van het Bruto Binnenlands Product (BBP), waarvan de uitgaven voor persoonlijke gezondheidszorg voor de bevolking van 65 jaar en ouder in 2014 19.098 dollar per persoon bedroegen, meer dan 5 keer hoger dan de uitgaven per kind (3.749 dollar) en bijna 3 keer de uitgaven per persoon op arbeidsleeftijd (7.153 dollar).

Tegelijkertijd blijft de antiverouderingsmarkt een lucratieve en snelgroeiende markt. Bovendien wordt de wereldwijde markt voor antiverouderingsproducten in 2020 op 52,5 miljard dollar geschat en zal deze tegen 2027 naar verwachting 83,2 miljard dollar bedragen (een CAGR van 6,8% in de periode 2020-2027).

Geluk is vluchtig

Terwijl ik nadenk over mijn 80-jarige zelf in het Keynesiaanse Utopia, denk ik aan mijn geluk en tevredenheid. Geluk is een toestand, geen eigenschap; met andere woorden, het is geen langdurige, permanente eigenschap of persoonlijkheidskenmerk, maar een meer vluchtige, veranderlijke gemoedstoestand. Onze dagelijkse activiteiten en ontmoetingen, gevoelens van tevredenheid en een gevoel van waarde voeden ons geluk.

Dus, hoe kan ik impact blijven genereren en bijdragen aan de samenleving om die gevoelens van tevredenheid te krijgen? Zullen mijn hobby’s en beperkte sociale interacties mijn mentale, fysieke en sociale behoeften bevredigen? Kortom, wat is mijn waarde voor de samenleving en wat wordt er van mij verwacht? De film “The Intern” daagt de status quo uit op een komische manier om de waarde van een vergrijzende generatie voor onze samenleving in ogenschouw te nemen. Gezondheidsethicus Ezekiel J. Emanuel vraagt zich provocerend af hoe ver we bereid zijn te gaan en tegen welke kosten we de lange-levensduurtrend naar een hoger niveau kunnen tillen. Hebben we echt behoefte aan het vinden van het levenselixer?

Opvoeden voor de toekomst

Terwijl ik met mijn twee dochters naar Sinterklaasjournaal kijk, vraag ik me af hoeveel aandacht er wordt besteed aan hun leeftijdsgroep en aan het opvoeden ervan in een wereld waar toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg en onderwijs, gelijke kansen om te groeien en te werken een gegeven zijn. Waarin het Keynesiaanse Utopia niet gaat over ‘technologische werkloosheid’ maar over het gebruik van technologie op een manier die ons in staat stelt ons te richten op banen en activiteiten die ons tevreden stellen, waarde creëren en vooruitgang brengen. Naar een betere samenleving, naar een collectieve toewijding aan ons werk en onze toekomst.

Over deze column

In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Wendy van Ierschot, Bert Overlack, Eveline van Zeeland, Eugene Franken, Jan Wouters, Helen Kardan, Katleen Gabriels, Mary Fiers en Hans Helsloot probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.