De meesten van ons hebben ‘m al wel eens gezien: die cartoon waarop een man driftig achter zijn toetsenbord zit te tikken, terwijl vrouwlief vanuit de slaapkamer vraagt of hij naar bed komt. “Nee, dat kan nog niet”, zegt hij dan. “Want hier op het internet heb ik iemand gevonden die het allemaal niet snapt en ik wil ‘m even uitleggen hoe het echt zit.”
Ik moest aan die cartoon denken toen ik me afgelopen dagen weer eens mateloos begon op te winden omdat we van een kilometer afstand zien aankomen dat alle “harde” stikstofafspraken binnenkort overboord gaan. Powerplay van een groep die ongetwijfeld groter is dan alleen de landbouwsector (maar desondanks bij lange na niet kan bogen op enige vorm van meerderheid in ons land) gaat ervoor zorgen dat zelfs de hardste afspraken als boter onder de zon verdwijnen.
Waar (in elk geval een deel van) het kabinet de zichtbare onvrede wil indammen door tegemoet te komen aan het boze deel van de samenleving, bereikt het wat mij betreft vooral het tegendeel. Het voordeel van de twijfel dat al enige tijd op de helling stond, gaat er zo wel heel snel vanaf. En kom nou niet aanzetten met ‘voortschrijdend inzicht’ of ‘nieuwe omstandigheden’ want dit is inmiddels een ingesleten patroon. Tom-Jan Meeus had er vrijdag een mooi krantenknipseltje als bewijs voor:
Het is een aansprekend voorbeeld, maar helaas slechts één uit een ware opeenstapeling. En stikstof is daarbij weliswaar een terugkerend thema, maar zeker niet het enige. Het repeterende patroon is een ABC’tje. Dat zit zo: Er is wetenschappelijk bewijs dat de mens iets moet doen aan [A] (lees: CO2-uitstoot, pfas, stikstof, zure regen, wat dan ook). Een stoere coalitie spreekt daarop af dat [B] (lees: we maken een plan om stap voor stap van die ongewenste situatie naar een gewenste te gaan). Vervolgens zwijgt iedereen totdat die daadwerkelijke eerste stap plaatsvindt en leidt tot hevige onrust in het land vanwege particuliere belangen die in het geding komen. Om onherroepelijk te resulteren in [C] (lees: we ‘vergeten’ even dat wetenschappelijk bewijs [A] en doen net alsof maatregelen [B] nu ook weer niet zó hard nodig zijn als we aanvankelijk dachten).
En voor de goede orde: het CDA heeft op dit vlak inderdaad een duistere traditie hoog te houden (denk nog maar even aan de draai die in Brabant werd gemaakt nadat het plein voor het provinciehuis een paar dagen vol tractors stond), maar het probleem is echt breder dan alleen de misstappen van de christendemocraten. Het gaat om politici van verschillende partijen op alle bestuursniveaus, om banken, om multinationals, om complete industrieën. Allemaal hebben ze geregeld zo hun redenen om de feiten aan de kant te schuiven voor een alternatieve werkelijkheid die hen op dat moment beter uitkomt.
En telkens dat excuus dat ze van niks wisten, of met de beste bedoelingen opereerden. Het kost heel weinig moeite om tussen oude krantenknipsels de eerste bewijzen voor de problematische bijeffecten van stikstof-, CO2– of pfas-surplus te vinden. Ja, in 1993 waren er al volop berichten over, maar dat geldt voor de hele na-oorlogse tijd. Erger nog: bewijs dat we de natuur en het klimaat overbelasten is al honderd jaar bekend en erkend.
Het is gekmakend, want intussen doen we of het ons allemaal om het even is. Individueel hebben we als mensen misschien nog wel wat verstandelijke vermogens, maar collectief lopen we als lemmingen naar de afgrond. Liever applaus voor de politicus die de boze burgers hun zin geeft dan voor diens collega die probeert daadwerkelijk op basis van (onplezierige of onwelkome) feiten te besturen.
Ik heb me weten te beheersen, mijn vrouw hoefde me gisteren niet naar boven te roepen. Maar eerlijk is eerlijk: het kostte me moeite, het zit me hoog. Zoveel kennis hebben we door de eeuwen als mensen opgebouwd – maar net zo makkelijk doen we alsof het allemaal niet bestaat. Ons individuele verstand wordt overruled door een collectief, bewust gezocht geheugenverlies. Blijkbaar voelt ‘de groep’ zich daar lekker bij. Want wie zou een vis nu willen verwijten dat die in zijn eigen water schijt?
In een wekelijkse column, afwisselend geschreven door Eveline van Zeeland, Derek Jan Fikkers, Eugène Franken, Katleen Gabriels, PG Kroeger, Carina Weijma, Bernd Maier-Leppla, Willemijn Brouwer, Maarten van Andel en Colinda de Beer probeert Innovation Origins te achterhalen hoe de toekomst eruit zal zien. Deze columnisten, soms aangevuld met gastbloggers, werken allemaal op hun eigen manier aan oplossingen voor de problemen van deze tijd. Morgen zal het dus goed zijn. Hier zijn alle voorgaande afleveringen.
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
