Het doel van de huidige, lineaire economie is: zoveel mogelijk winst maken. Met als resultaat dat producten hun waarde snel verliezen en op de vuilnisbelt belanden. Het doel van een circulaire economie is: hoogwaardige producten maken die langer meegaan. Om die omslag te maken, hebben bedrijven nieuwe businessmodellen nodig. Fontys ontwikkelde een toolkit die het mkb moet ondersteunen bij de circulaire transitie.
Bij het onderzoek ligt de focus bewust op het mkb, legt Fons Claessen, programmamanager bij het Fontys Expertisecentrum Circulaire Transitie (FECT), uit. “Grote bedrijven kunnen het zich permitteren om te experimenteren omdat ze meerdere productielijnen hebben of al over een R&D-afdeling beschikken. Het mkb heeft die luxe over het algemeen niet.”
Fikse doelen, weinig ondersteuning
De richtlijn vanuit de overheid is dat Nederland in 2030 voor de helft – en in 2050 volledig – circulair moet zijn. “Fikse doelen”, vindt Claessen het, terwijl de ondersteuning voor het bedrijfsleven onvoldoende is: aangepaste wet- en regelgeving en transitiefondsen blijven uit. “Het is in veel sectoren, met de bouw als uitzondering, onduidelijk wanneer een product nou precies circulair is. Het voelt een beetje alsof je een kind zonder zwembandjes in het diepe gooit en zegt: je ziet maar dat je je hoofd boven water houdt.”
Een definitie formuleren vindt Claessen zelf ook lastig. “Voor mij is een circulaire economie een economisch systeem dat regeneratief by design is. Waarin producten en diensten zo ontworpen worden dat ze zo lang mogelijk (her)gebruikt kunnen worden.”
‘Ik wacht nog even’
Een paar jaar geleden begon Fontys aan een RAAK onderzoeksproject Circulair ondernemen waarbij vijftien bedrijven begeleid en ondersteund worden bij de transitie naar een circulaire bedrijfsvoering. Het project laat zien dat een mkb-er vaak het hele bedrijfsmodel moet omgooien om circulair te worden. Claessen: “Stel dat je grasmaaiers produceert. Wanneer je dat op een volledig duurzame manier doet, zou het kunnen dat de grasmaaier te duur wordt voor consumenten. Dan moet je bijvoorbeeld van je product een dienst maken. Het omgooien van je bedrijfsmodel brengt risico’s met zich mee en er is geen directe support of risicoafdekking vanuit de overheid. Veel mkb-ers zeggen dus: ik wacht nog even.”
“Voor mij is een circulaire economie een economisch systeem dat regeneratief by design is. Waarin producten en diensten zo ontworpen worden dat ze zo lang mogelijk (her)gebruikt kunnen worden.”
Fons Claessen
Kennis samenbrengen op een centrale plek
Gaandeweg merkte Claessen dat veel meer bedrijven vragen over circulair ondernemen hebben. “Zo ontstond het idee om een kenniscentrum op te richten waar alle kennis die er binnen Fontys op dit gebied is, op een plek samen te brengen.” Vanuit dit oogpunt werd in 2020 het FECT opgericht.
De toolkit die Claessen en zijn collega’s hebben ontwikkeld, illustreert goed hoe het FECT het mkb wil ondersteunen bij de circulaire transitie. “Met de vraagstukken van ondernemers over circulaire bedrijfsvoering zijn we de literatuur ingedoken. De oplossingen die daaruit naar voren kwamen, hebben we vervolgens weer vertaald naar de praktijk. Een mkb-er gaat geen tig wetenschappelijke artikelen doorspitten.”
Massabalans, circulair businessmodel en meervoudige waarde
Het resultaat zijn concrete tools die bedrijven ondersteunen bij de transitie naar een circulaire bedrijf. Zo is er een massabalans die ondernemers inzicht verschaft in de hoeveelheid grondstoffen die er gebruikt worden en de hoeveelheid afval en producten die dat oplevert. Die massabalans kan vervolgens ook nog vertaald worden naar een ‘productpaspoort’. Hierop kunnen consumenten precies zien uit welke grondstoffen een product is opgebouwd en zo dus bewustere en meer transparante keuzes te kunnen maken.
Een andere tool geeft ondernemers adviezen over een passend circulair businessmodel. Claessen: “De belangrijkste vraag voor een ondernemer is: hoe verdien ik mijn geld? Precies die vraag stellen we ondernemers.” Vanuit die antwoorden stelt de tool een advies samen met passende verdienmodellen voor producten of diensten.
Een derde tool gaat over meervoudige waardecreatie. In een circulaire economie proberen ondernemers hoogwaardige producten te maken die langer meegaan. Vaak zorgt dat voor duurdere producten. “Het is dus belangrijk om inzichtelijk te maken welke andere waarden – zoals sociale- of ecologische waarde – je als ondernemer kunt toevoegen”, legt Claessen uit.
Benieuwd naar de toolkit? U vindt ‘m hier!
Nu of nooit
Naast de toolkit, zet het FECT vol in op living labs; een soort communities van onderwijs, bedrijfsleven en consumenten. Onlangs haalde het centrum een miljoen aan subsidie op voor verdere realisatie en uitbreiden van deze labs.
Het FECT probeert op verschillende manieren een circulaire transitie in het mkb te stimuleren. Belangrijk, want het is nu of nooit, vertelt Claessen. “Bedrijven moeten nú inspringen, anders lopen ze over een paar jaar achter. De druk loopt op: vanuit de overheid, vanuit grondstoftekorten, vanuit de consument. Bovendien zijn er steeds meer jongeren die niet meer willen werken bij een bedrijf dat niet actief bezig is met duurzaamheid.” Claessen hoopt dat het FECT individuele initiatieven van mkb-ers samen kan brengen. “Een circulaire economie doe je samen, de hele keten moet mee.”
Voor Claessen voert circulariteit verder dan zijn baan als programmamanager voor FECT: tijdens het interview zit hij achter een zelfgemaakt bureau dat in een vorig leven diende als deur. Het hergebruiken van spullen is een hobby. “Ik heb onlangs een huis gekocht. De verbouwing probeer ik zoveel mogelijk met bestaande materialen te doen. Zo heb ik de oude keuken er onlangs uitgehaald, gerefurbished en opnieuw geplaatst. Leuk om te doen, een mooi resultaat én het scheelt een hoop geld.”
Ook interessant: Jifke Sol: ‘In de circulaire transitie is juist het sociale aspect belangrijk’
