Tot nu toe bleek 2020 het jaar van thuisblijven. Veel verplichtingen en sociale activiteiten vielen weg. Wat overblijft: tijd om na te denken. Dat is volgens futurist Tessa Cramer hard nodig. Willen wij wel terug naar ons oude leven waarin haast en drukte de boventoon voeren? Naast de huidige gezondheidscrisis lopen we tegen andere – nog grotere – problemen aan, zoals de klimaatverandering. We moeten als maatschappij snel met een oplossing komen, maar volgens Cramer zijn overhaaste beslissingen niet het juiste redmiddel. De gebaande paden verlaten en praten met mensen met andere, nieuwe wereldbeelden, kan daarentegen wel een oplossing zijn.
Al haar hele leven heeft Tessa Cramer een fascinatie voor de toekomst. “Op de middelbare school vroeg ik me af waarom ik daar geen les over kreeg”, vertelt ze. Tijdens haar studie sociologie maakte ze voor het eerst kennis met het vakgebied van futuristen. “Mensen die bezig waren met de toekomst, werden toen vaak weggezet als glazenbolkijkers. Ik zie futuristen juist als mensen die een extra perspectief bieden, die zorgen voor een andere blik op de wereld.” Inmiddels is Cramer zelf futurist, in juni heeft zij haar proefschrift verdedigd. Cramer: “Het is heel toepasselijk dat de verdediging van mijn proefschrift in deze bijzondere tijd plaatsvond.” Sinds kort is ze lector designing the future bij Fontys Hogescholen.
Wat heb je precies onderzocht?
“Vrij snel na mijn studie ben ik begonnen met lesgeven over trendonderzoek bij Fontys. Zo kon ik een eigen curriculum opzetten over toekomstdenken. Ik gaf jonge mensen les over dit onderwerp, maar wist zelf niet altijd precies wat het inhield. Daarom ben ik onderzoek gaan doen om toekomstdenkers op waarde te kunnen schatten.”
“Toekomstdenkers, trendwatchers, futurologen, futuristen, allemaal benamingen voor mensen die onderzoek doen naar en nadenken over de toekomst. Tijdens mijn onderzoek ben ik gaan kijken hoe deze groep mensen zich tot elkaar verhoudt. Futuristen hebben namelijk nog geen duidelijke rol in de samenleving, het is nog geen professie. Bijvoorbeeld bij advocaten en dokters is het heel duidelijk wat hun taken zijn, dat ligt bij futuristen anders.”
Hoe belangrijk is het om echt een professie te zijn? Er zijn toch wel meer beroepsgroepen waarbij dat niet het geval is?
“Het biedt een kader, het geeft aan hoe we met elkaar omgaan. Mijn grootste ‘aha’-moment was tijdens een gesprek met een aantal futuristen. Zij hielden zich vast aan oude theorieën over professionaliseren. Zij wilden een set aan afspraken maken waaraan zij zouden moeten voldoen, een soort code voor futuristen. Een dergelijke code is een eeuwenoude aanname over wat een professie zou moeten zijn. Zo’n kader is handig om scherp te krijgen wat de taakverdeling in de maatschappij is, maar ik denk dat we het met een andere bril kunnen gaan bekijken. We kunnen in sommige gevallen een professie op een andere manier gaan invullen.”
Wat is jouw definitie van een futurist dan?
“Voor mij is een futurist iemand die nadenkt over en onderzoek doet naar de toekomst, de informatie bundelt en dat beschikbaar stelt voor besluitvorming. Dit kan gelden voor alle vormen van besluitvorming in organisaties of in privébesluiten. Begrijpen wat voor gevolgen je besluit in de toekomst kan hebben, helpt om een weloverwogen beslissing te nemen. In hun onderzoek kijken futuristen vaak ook naar het verleden en het heden om een zo compleet mogelijk beeld te geven.”
Wanneer ben je jezelf futurist gaan noemen?
“Vanaf het moment dat ik ben gepromoveerd. Ik weet nu zo veel van methoden en theorieën af, dat ik vind dat ik mezelf wel zo mag noemen. Andere futuristen noemen mij vaak een gids in het vak, omdat ik het vak zelf heb onderzocht. Als ik mezelf introduceer benoem ik ook vaak ook dat ik lector ben, dat is herkenbaar voor mensen. Hoe ik me precies voorstel is afhankelijk van de plek en de persoon die ik voor me heb.”
Wat is de waarde van een futurist in de maatschappij?
“Verwondering brengen. Dat is de kracht die we nodig hebben. Dat zie je nu heel sterk tijdens de coronacrisis. Op zo’n moment zie je past hoe onze samenleving werkt en hoe we problemen oplossen. De politiek schakelt wetenschappers in om te kijken wat goed is. Tijdens de lockdown is het goed om te luisteren naar virologen. Nu het land langzaam weer opengaat en we de nieuwe anderhalvemetersamenleving vorm moeten geven, kunnen futuristen, kunstenaars en designers een ander beeld brengen. Een nieuw idee schetsen. Daardoor kunnen beleidsmakers ook in het heden gegronde besluiten nemen. Futuristen helpen mensen in te laten zien dat het ook anders kan. Dat is niet alleen van belang tijdens de coronacrisis, maar ook bij besluiten rondom andere actuele thema’s zoals klimaatverandering en racisme.”
Er moet dus een betere balans komen tussen feitelijke en creatieve input rond besluitvorming?
“Als docent toekomstdenken viel het mij op dat ouders soms bezorgd naar mij toe kwamen en vroegen of de baankansen van hun kind wel goed zijn met deze opleiding. Terwijl studenten vooral willen leren over toekomstdenken en het gebruik van hun creativiteit. Veel opleidingen zijn vooruitstrevend in de vakken die ze aanbieden. Maar in het systeem waarin we nu leven, inclusief de aangeduide professies, wordt dat niet altijd geaccepteerd. We doen veel aannames over wat goede banen zijn, wat zekerheid geeft en wanneer je succesvol bent. De vraag is of dat stand gaat houden.”
“De samenleving is gerationaliseerd. We leunen op gevalideerde kennis, waardoor we magie en verwondering missen. Nu tijdens de coronacrisis zien we dat kunstenaars opstaan, willen bijdragen aan de nieuwe wereld en uitspreken wat zij zouden doen. Futuristen kunnen bruggen slaan tussen kunstenaars en beleidsmakers. Daardoor krijgen we de balans terug. Ik hoop dat we dan als samenleving wat meer kunnen leunen op wijsheid. Dat we het tempo een beetje durven te verlagen waardoor we meer ruimte krijgen om na te denken over de toekomst, waar we naartoe willen samen.”
Denk je dat dit coronacrisis deze verandering in gang heeft gezet?
“Ja, mensen hebben nu meer tijd gehad om na te denken. Daarbij gaat het om wat zij zelf belangrijk vinden, maar ook over wat zij in de samenleving willen veranderen. Daardoor zijn zaken op scherp gezet, bijvoorbeeld de Black Lives Matters discussie. Ik heb het idee dat mensen nu meer uitspreken dat dingen echt niet goed gaan. Om dit soort problemen – die vaak gebaseerd zijn op gewoonten – aan te pakken, hebben we verbeeldingskracht nodig. Daar komt de futurist weer om de hoek kijken.”
“Er gaan nu foto’s en filmpjes rond op social media met de uitspraak: ‘Kunnen we 2020 niet gewoon verwijderen’. 2020 is een rauw en confronterend jaar, waarin verschillende ongemakkelijke en lastige discussies op tafel komen. Daar komt ook vaak onzekerheid bij kijken. Dat terwijl veel mensen juist zekerheid proberen na te streven. Toch blijkt de onzekerheid vaak groter. Dat is een ongemakkelijke plek, maar het is wel heel erg leerzaam. Alleen door te accepteren dat niet alles zeker is kunnen we verandering te weeg brengen.”
Met welk woord zou jij je onderzoek en je bevindingen van de afgelopen tijd samenvatten?
“Wijsheid. De titel van mijn lievelingsboek is Becoming wise. Het woord ‘becoming’ laat zien dat wijsheid groeit, dat het altijd in beweging is. Met de wijsheid van vandaag neem je andere besluiten dan dat je gisteren deed of morgen gaat doen. Met mijn onderzoek wil ik laten zien dat er alternatieven mogelijk zijn. We leven in een tijd waarin veel grote veranderingen gaande zijn. Het is makkelijk om dingen dan bij het oude te willen laten, om altijd te zoeken naar zekerheid. Toch denk ik dat het beter is om vooruit te kijken en verandering in gang te zetten. We moeten samen nadenken over de toekomst en onze samenleving. Daar horen ongemakkelijke en pijnlijke discussies bij. Het zorgt voor onzekerheid. Maar als we allemaal met een open blik naar de toekomst kijken, dan gaan we een mooiere wereld tegemoet.”
Als je dit artikel leuk vindt, lees dan ook:
